درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: راههای ثبوت نجاست تاریخ: 14 اسفند 1391 موضوع جزئی: حکم علم اجمالی مصادف با: 21 ربیع الثانی1434 سال: چهارم جلسه:69 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
مسئله 220: «إذا شهدا بالنجاسة و اختلف مستندهما كفى في ثبوتها و إن لم تثبت الخصوصية كما إذا قال أحدهما إن هذا الشيء لاقى البول و قال الآخر إنه لاقى الدم لكن لا تثبت النجاسة البوليّة و لا الدميّة، بل القدر المشترك بينهما، لكن هذا إذا لم ينف كلّ منهما قول الآخر، بأن اتفقا على أصل النجاسة، و أمّا إذا نفاه، كما إذا قال أحدهما: إنّه لاقى البول، و قال الآخر: لا بل لاقى الدم، ففي الحكم بالنجاسة إشكال»[1]؛ مرحوم سید میفرماید: اگر بیّنه به نجاست چیزی شهادت داد، اما مستند این دو شاهد، مختلف بود همین مقدار در ثبوت نجاست کفایت میکند هرچند خصوصیت نجاست، به اثبات نمیرسد مثل اینکه یکی از بیّنه بگوید این شیء (لباس) با بول ملاقات کرده و دیگری بگوید با خون ملاقات کرده است، در اینجا به نجاست آن شیء حکم میشود اما با این شهادت، خصوص نجاست بولیت یا دمیت ثابت نمیشود؛ به عبارت دیگر اگر یکی از بیّنه گفت این شیء با بول ملاقات کرده و دیگری بگوید همین شیء با خون ملاقات کرده، در این صورت چون مستند بیّنه فرق میکند، خصوص بولیت یا دمیت ثابت نمیشود اما اصل نجاست ثابت میشود ولی نمیتوان به طور جزم و یقین گفت که این شیء با بول یا خون ملاقات کرده است و چون خصوص نجاست بول یا خون ثابت نمیشود لذا شستن ملاقی با بول که حکم خاصی دارد و باید دو بار شسته شود از این مسئله استفاده نمیشود، اما اصل نجاست که مشترک بین خون و بول است ثابت میشود.
توضیح مسئله: اگر دو نفر بر نجاست چیزی شهادت دهند و هر دو نفر هم بگویند این شیء با بول ملاقات کرده است در این صورت هم نجاست آن و هم خصوصیت بولیت ثابت میشود و حکم شستن ملاقی با بول بر آن بار میشود.
فرض دیگر این است که دو نفر بر نجاست چیزی شهادت میدهند لکن مستند آن دو فرق میکند به این صورت که یکی منشأ نجاست را ملاقات با بول و دیگری منشأ نجاست را خون میداند، در این صورت نجاست شیء مورد نظر ثابت ولی خصوصیت بولیت یا دمیت ثابت نمیشود.
مرحوم سید در ادامه میفرماید: اینکه گفتیم در صورتی که مستند بیّنه متفاوت باشد فقط اصل نجاست ثابت میشود نه خصوصیت بولیت یا دمیت، در جایی است که هر کدام از بیّنه، قول بیّنه دیگر را نفی نکند به این معنی که هر دو بر نجاست شیء مورد نظر اتفاق داشته باشند، اما اگر یکی از بیّنه، قول بیّنه دیگر را نفی کند و بگوید این شیء با بول ملاقات کرده و دیگری در مقام نفی قول او برآمد و گفت این شیء با بول ملاقات نکرده بلکه با خون ملاقات کرده است، در این صورت حکم به نجاست شیء مورد نظر اشکال دارد.
سه فرض برای این مسئله متصور است:
فرض اول: مستندِ هر دو بیّنه بر نجاست شیء مورد نظر یکی است، در این صورت علاوه بر نجاست، خصوصیت نجاست هم (بولیت یا دمیت) ثابت میشود.
فرض دوم: بیّنه در مستندِ نجاستِ شیء مورد نظر، اختلاف دارند لکن در اصل نجاستِ آن شیء اتفاق دارند و قول یکدیگر را هم نفی نمیکنند، در این صورت فقط نجاست، ثابت میشود ولی خصوصیت نجاست (بولیت یا دمیت) ثابت نمیشود.
فرض سوم: بیّنه در مستندِ نجاستِ شیء مورد نظر، اختلاف دارند لکن در اصل نجاستِ آن شیء اتفاق دارند ولی قول یکدیگر را نفی میکنند، در این صورت مرحوم سید میفرماید: اصل نجاست شیء مورد نظر محل اشکال است و معلوم نیست اصل نجاست آن نیز ثابت شود.
مسئلهای که عرض شد مربوط به جایی است که مستندِ دو شاهد، متفاوت و مختلف باشد چون در جایی که مستند هر دو یکی باشد جای بحث نیست، زیرا در این صورت، هم نجاست و هم خصوصیت نجاست ثابت میشود.
سؤال: آیا در این فرض که مستند دو شاهد متفاوت است نجاست ثابت میشود یا نه؟
پاسخ: مرحوم سید قائل به تفصیل شده و میفرماید: این مسئله دو صورت دارد:
صورت اول: اگر دو شاهد قول یکدیگر را نفی نکنند اصل نجاست ثابت میشود، ولی خصوصیت نجاست ثابت نمیشود.
صورت دوم: اگر دو شاهد قول یکدیگر را نفی کنند نه اصل نجاست و نه خصوصیت آن ثابت میشود.
علت اینکه مرحوم سید قائل به تفصیل شده، تعارض شهادتین است و لذا جایی که شهادتین تعارض میکنند حکم به سقوط آن دو شهادت کرده و مبنای ایشان این است که اگر دلالت مطابقی وجود نداشت جایی برای دلالت التزامی باقی نمیماند؛ به عبارت دیگر ممکن است کسی بگوید قبول داریم که یکی از شاهدین میگوید این شیء با بول ملاقات کرده و شاهد دیگر میگوید با خون ملاقات کرده و دلالت مطابقی نجاست به خصوص بول یا دم، در تعارض شهادتین ساقط میشود، اما دلالت التزامی وجود دارد؛ چون در هر حال شیء مورد نظر یا به وسیله خون نجس شده یا بول، لذا اصل نجاست ثابت است.
«مرحوم آخوند» از کسانی است که معتقدند ولو دلالت مطابقی از اعتبار ساقط میشود اما مدلول التزامی که اصل نجاست باشد به قوت خودش باقی است ولی «مرحوم سید» معتقد است وقتی مدلول مطابقی از اعتبار ساقط شد، جایی برای مدلول التزامی باقی نمیماند تا قائل به ثبوت اصل نجاست شویم؛ لذا ایشان فرمود: «ففي الحكم بالنجاسة إشكال». به خلاف صورت اول که اصل نجاست ثابت میشود؛ چون تعارض شهادتین در کار نیست و هر دو شهادت در مقام اثبات نجاست است و در جایی که هر دو خبر در مقام اثبات چیزی باشند، بین آنها تعارضی وجود ندارد.
در مقابل کلام مرحوم سید دو قول دیگر وجود دارد:
قول اول:
اصل نجاست مطلقا ثابت است کما اینکه ما هم به همین قول معتقدیم و میگوییم مدلول التزامی حدوثاً تابع مدلول مطابقی است، اما حجةً تابع مدلول مطابقی نیست و فرقی بین این دو صورت وجود ندارد چه شاهدین قول یکدیگر را نفی کنند و چه قول یکدیگر را نفی نکنند. اما در فرضی که قول یکدیگر را نفی کنند باز هم ما معتقدیم به اینکه اصل نجاست ثابت است چون نفی بولییت بالخصوص یا دمیت بالخصوص قابل قبول است، اما چرا اصل نجاست منتفی شود؟ بنابراین بعد از سقوط هر دو شاهد از اعتبار، اشکالی در حکم به ثبوت اصل نجاست نیست، زیرا در اصول همان گونه که مرحوم آخوند در باب تعادل و تراجیح فرموده، دلیلین متعارضین به دلالت التزامی نفی ثالث میکنند با اینکه به واسطه تعارض بین این دو دلیل، به دلالت مطابقی، ساقط میشوند چون هر دو یکدیگر را نفی کردهاند. اما تنافی بین این دو، مانع از حجیت مدلول التزامی نیست و آن عبارت از جامع (اصل نجاست) است و به تعبیر دیگر دلالت التزامی حدوثاً تابع دلالت مطابقی است اما حجةً تابع دلالت مطابقی نیست؛ پس دلالت التزامی در اصل وجود و صرف انعقاد، تابع دلالت مطابقی است نه در حجیت، لذا دلالت التزامی بر حجیت خود باقی است.
قول دوم:
مرحوم آقای خویی معتقد است در صورتی که شاهدین، قول یکدیگر را نفی کنند، اصل نجاست شیء مورد نظر، ثابت نمیشود، چون ایشان دلالت التزامی را حدوثاً و حجةً تابع دلالت مطابقی میداند، البته از لابلای کلام مرحوم آقای خویی برداشت میشود که ایشان حتی در جایی هم که شاهدین قول یکدیگر را نفی نکنند، قائل به عدم اثبات نجاست هستند و دلیل ایشان این است که میگویند مبنای کسانی مثل مرحوم سید که خبر عدل واحد را برای اثبات نجاست کافی نمیدانند این است که در صورتی هم که شاهدین قول یکدیگر را نفی نکنند، نجاست ثابت نمیشود چون مستند این دو شاهد، مخالف است و هر دو خبر واحد میباشد و خبر واحد برای اثبات نجاست چیزی کافی نیست چه این دو خبر واحد یکدیگر را نفی کنند و چه یکدیگر را نفی نکنند.
«والحمد لله رب العالمین»