اخبار

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

در جلسه گذشته به دو مطلب از مرحوم آیت الله خویی اشاره کردیم؛ مطلب اول این بود که از این روایات؛ یعنی روایات مستفیضه‏ای که در گذشته مطرح شد، استفاده می‏شود که آنچه لازم است ازاله نجاست از ظاهر مسجد است اما نجاست باطن لازم نیست؛ چون اگر نجاست باطن لازم بود وجهی نداشت که به ما دستور دهند محل دستشویی را فقط با خاک پر کنید و این نشان دهنده این است که ازاله نجاست از باطن لازم نیست.

در جلسه گذشته احتمالی را مطرح کردیم و کلام امام (ره) را هم به عنوان مؤید این احتمال ذکر کردیم، احتمال این بود که ممکن است گفته شود منظور از «مسجد» که در روایات مربوط به کنیف (دستشویی) مطرح شده مسجد اصطلاحی نیست بلکه منظور از آن، مکان نماز و محل سجده است. مطلب دوم این بود که بر فرض منظور وجوب ازاله نجاست از مسجد اصطلاحی باشد بحث این است که آیا این یک حکم تعبدی و منحصر به موارد مذکور در روایات است (جایی که قبلاً محل دستشویی بوده و بعداً مسجد قرار داده شده) که اگر باطن چنین مسجدی نجس باشد اشکالی ندارد یا اینکه این حکم شامل همه مساجد می‏شود؟

عبارتی از صاحب جواهر (ره) نقل کردیم که ایشان ازاله نجاست از ظاهر مسجد را یک امر تعبدی دانسته که به موارد مذکور در روایات منحصر می‏شود و شامل موارد دیگر نمی‏شود.

در پایان گفتیم اگر دلیل وجوب ازاله نجاست از مسجد را اجماع بدانیم و اجماع دلیل لبّی است در نتیجه وجوب ازاله نجاست مربوط به ظاهر مسجد است و باطن آن را شامل نمی‏شود.

کلام مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی (ره):

ایشان می‏فرماید: «إنّ ظاهر الروايات كون الطمّ و القاء التراب مطهراً بل كونه أطهر من تنظيف المكان الذي يكون ظاهره التنظيف بالماء لا مجرّد جمع العذرات و الكثافات عنه و عليه فظاهرها كونه محقّقاً للطهارة المعتبرة في المسجدية لا انّه حكم تعبّدي مخصوص بما تتعذّر إزالة النجاسة عنه أو تتعسّر»[1]؛ از ظاهر روایات این گونه استفاده می‏شود که پر کردن محل دستشویی با خاک پاک کننده است بلکه از نظر درجه طهارت، أطهر (پاک کننده‏تر) است از اینکه به وسیله آب و امثال آن تنظیف شود. پس ایشان می‏گوید اینکه گفته می‏شود آیا روایات مذکور در مقام بیان یک حکم تعبدی است یا غیر آن، مربوط به جایی است که خاک ریختن در محل دستشویی را مطهِّر ندانیم ولی ما می‏گوییم خود خاک ریختن، مطهِّر است بنابراین با ریختن خاک هم ظاهر پاک می‏شود و هم باطن و این بحث که گفته شود این حکم تعبدی است و منحصر به مورد مذکور در روایات که محل دستشویی است می‏باشد هر چند ظاهر آن تنها پاک شود و باطنش نجس باشد اشکالی ندارد مطرح نمی‏شود، لذا اینکه گفته شود اگر محل دستشویی با خاک پر شود سپس مسجد قرار داده شود، پر کردن آن محل با خاک ظاهر مسجد را پاک می‏کند و ازاله نجاست از باطن آن لازم نیست ولی در سایر مساجد ازاله نجاست از باطن مسجد هم لازم است مطلب درستی نیست چون ما می‏گوییم ازاله نجاست از مسجد چه از ظاهر آن و چه از باطن آن لازم است ولی در اینجا از باب اینکه خود خاک ریختن در محل دستشویی مطهِّر و پاک کننده است حکم به طهارت آن محل می‏شود چه ظاهراً و چه باطناً. 

اشکال فرمایش مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی (ره) این است که در هیچ یک از کتب فقهی پر کردن محل نجاست به وسیله خاک از مطهِّرات محسوب نشده است.

اما کسانی که می‏گویند: طهارت ظاهر مسجد کفایت می‏کند و دلیلی بر وجوب ازاله نجاست از باطن مسجد نداریم و دلیل وجوب ازاله نجاست از مسجد هم اجماع است که آن هم دلیل لبّی است و باید به قدر متیقن اکتفاء شود که وجوب ازاله نجاست از ظاهر مسجد است و وجوب ازاله از باطن را ثابت نمی‏کند.

ما در پاسخ عرض می‏کنیم فتوا دادن به عدم وجوب ازاله نجاست از باطن مسجد امر دشواری است به خصوص این که در نظر عرف بین ظاهر و باطن فرقی نیست و اساساً نجاست را منافی با مسجدیت می‏دانند و باطن مسجد هم عنوان مسجدیت دارد و به صرف اینکه باطن مسجد است آن را خارج از مسجد نمی‏دانند؛ به تعبیر روشن‏تر احکام تابع موضوعات است و موضوع مسجدیت در نظر عرف شامل ظاهر و باطن آن می‏شود و بین این دو فرق نمی‏گذارد، پس حکم دائر مدار موضوع است و زمانی که در موردی موضوع محقق شد، حکم هم محقق خواهد شد و چون عرف عنوان مسجدیت را شامل باطن آن هم می‏داند لذا حکم وجوب ازاله نجاست شامل باطن مسجد هم می‏شود.

مرحوم سید (ره) می‏فرماید: «و الطرف الداخل من جدرانها بل و الطرف الخارج على الأحوط إلا أن لا يجعلها الواقف جزء من المسجد بل لو لم يجعل مكانا مخصوصا منها جزء لا يلحقه الحكم»[2]؛ طرف داخل از دیوار مسجد هم حکم مسجد را دارد بلکه طرف خارج از آن هم بنا بر احتیاط حکم مسجد را دارد - اگر به وجوب ازاله نجاست از مسجد قائل شدیم بین طرف داخل و خارج مسجد فرقی نیست- مگر اینکه واقف بگوید قسمت بیرونی را جزء مسجد قرار نداده‏ایم یا یک مکان مخصوصی از آنجا را جزء مسجد محسوب نکرده هر چند در محوطه مسجد باشد که در این صورت احکام مسجد بر آن بار نخواهد شد.

دلیل:

عنوان مسجد مثل عنوان بیت و دار (متشکل از چند خانه) است که همان گونه که در مورد خانه بین قسمت داخلی و خارجی دیوار فرقی نیست مسجد هم عنوانی است که قسمت داخلی و خارجی دیوار را هم شامل می‏شود لذا در صورتی که دیوار مسجد نجس شود اعم از آن که قسمت داخلی آن نجس شود یا قسمت خارجی، ازاله نجاست از آن واجب است. پس مسجد اسم برای بنای مخصوصی است لذا سقف، قسمت داخلی و خارجی دیوار را هم شامل می‏شود.

مؤید:

امام (ره) می‏فرماید: «المسجد عنوان معهود و اسم للمعبد المعهود بين المسلمين و المعنى الوضعي منسي، و الإجماع القائم على تجنب المساجد النجاسات يدل على وجوب ما يصدق عليه هذا العنوان، و هو مجموع ما جعلت للمعبدية، أرضها إلى مقدار متعارف و سقفها و جدارها داخلا و خارجا»[3]؛ مسجد عنوان معهودی است که مجموع آنچه را که به عنوان مسجد قرار داده شده شامل می‏شود و این عنوان شامل زمین، به مقدار متعارف، سقف و دیوار داخلی و خارجی هم می‏شود. لذا به نظر می‏رسد اینکه مرحوم سید (ره) نسبت به طرف خارجی دیوار مسجد کلمه «علی الاحوط» را بکار بردند و فتوا ندادند، صحیح نباشد و وجهی برای این کلام نیست چون عنوان مسجدیت شامل قسمت خارجی دیوار مسجد هم می‏شود و بین داخل و خارج آن تفاوتی نیست.

مرحوم سید در ادامه می‏فرماید: «و وجوب الإزالة فوري فلا يجوز التأخير بمقدار ينافي الفور العرفي».[4]؛ وجوب ازاله نجاست از مسجد، فوری است لذا جایز نیست به مقداری که با فوریت عرفی منافات دارد تأخیر بیفتد.

دلیل:

دلیل فوریت ازاله نجاست از مسجد، شرافت آن است و اینکه مساجد «بیوت الله فی الارض» می‏باشند و قطعاً چیزی که موجب هتک و اهانت به مسجد شود جایز نیست. لذا اگر کسی فوریت ازاله نجاست را ترک کرد این ترک با تعظیم و احترام مسجد منافات دارد.

نتیجه: در بحث وجوب ازاله نجاست از مسجد به چند دلیل تمسک کردیم و آنها را مورد بررسی قرار دادیم؛ اولین دلیل اجماع و ارتکاز متشرعه بود، دومین دلیل روایات بود که مورد خدشه قرار گرفتند ولی با تمسک به اجماع و ارتکاز متشرعه نظر ما این شد که ازاله نجاست از مسجد واجب است.

حرمت تنجیس مسجد

مرحوم سید (ره) می‏فرماید: «و يحرم تنجيسها أيضا»[5]؛‌ تنجیس مسجد هم حرام است.

 

 

دلیل:

اولاً: تنجیس مسجد از باب ملازمه عرفیه‏ای که بین وجوب ازاله و حرمت تنجیس وجود دارد حرام است؛ یعنی اگر وجوب ازاله از مسجد واجب باشد به طریق اولی تنجیس آن جایز نخواهد بود.

ثانیاً: تنجیس مسجد موجب هتک حرمت مسجد است و از این باب حرام می‏باشد.

ثالثاً: روایت حلبی که قبلاً هم به آن اشاره کردیم صرف نظر از اشکالی که به آن وارد دانستیم می‏تواند از ادله دال بر تنجیس مسجد باشد.

عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ: «نَزَلْنَا فِي مَكَانٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ الْمَسْجِدِ زُقَاقٌ قَذِرٌ- فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فَقَالَ: أَيْنَ نَزَلْتُمْ فَقُلْتُ نَزَلْنَا فِي دَارِ فُلَانٍ فَقَالَ: إِنَّ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْمَسْجِدِ زُقَاقاً قَذِراً- أَوْ قُلْنَا لَهُ إِنَّ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ الْمَسْجِدِ زُقَاقاً قَذِراً- فَقَالَ: لَا بَأْسَ الْأَرْضُ تُطَهِّرُ بَعْضُهَا بَعْضاً قُلْتُ: فَالسِّرْقِينُ الرَّطْبُ أَطَأُ عَلَيْهِ فَقَالَ: لَا يَضُرُّكَ مِثْلُهُ»^[6]؛ حلبی می‏گوید: ما در جایی برای سکونت فرود آمدیم که بین ما و مسجد کوچه‏ای نجس بود، بر امام صادق (ع) وارد شدم حضرت (ع) فرمودند: کجا ساکن شده‏اید؟ عرض کردم: در فلان خانه ساکن شده‏ایم، امام (ع) فرمودند: در مکانی ساکن شده‏اید که بین شما و مسجد کوچه‏ای آلوده وجود دارد- بنا بر این که گوینده امام (ع) باشد و از موقعیت آن مکان اطلاع داشته باشند- یا اینکه راوی می‏گوید من به امام (ع) عرض کردم بین ما و مسجد کوچه‏ای نجس وجود دارد، حضرت (ع) فرمودند: اشکالی ندارد، بعضی از زمین بعض دیگر را پاک می‏کند- درست است که کوچه نجس است ولی این گونه نیست که همه زمین آلوده باشد، ممکن است پای شما به جای نجس اصابت کند ولی همین که پا بر زمین پاک گذاشته شود باعث پاک شدن آن می‏شود، چون زمین از مطهِّرات است و بعضی از آن بعض دیگر را پاک می‏کند- حلبی می‏گوید: پا روی سرگین‏های مرطوب گذاشته می‏شود و از روی آنها عبور می‏شود، حضرت (ع) فرمودند: مثل این گونه موارد ضرری نمی‏رساند و اشکالی ندارد.

ما تا کنون دو نکته را مورد بررسی قرار دادیم؛ یکی بحث وجوب ازاله نجاست از مسجد و دیگری حرمت تنجیس مسجد که حکم این دو روشن شد و معلوم شد که ازاله نجاست از مسجد واجب و تنجیس آن حرام است. مطلب دیگر ادخال نجس در مسجد است که انشاء الله در جلسه آینده به آن خواهیم پرداخت.

«والحمد لله رب العالمین»