اخبار

 

 

 

 

 

 

 

 «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

فصل فی‏المطهرات

«و هی امورٌ أحدها: الماء و هو عُمدتها، لأنّ سائرَ المطهّرات مخصوصةٌ بأشياءِ خاصّة بخلافه، فإنّه مطهّرٌ لكلّ متنجّسٍ حتّى الماء المضاف بالاستهلاك، بل يطهّر بعضَ الأعيان النجسة كَميِّت الإنسان، فإنّه يَطهر بتمام غُسله».[1]

اقسام مطهرات

اول: آب

مرحوم سید (ره) می‏فرماید: عمده‏ی مطهرات، آب است چون سایر مطهرات مخصوص به أشیاء خاصی است به خلاف آب که پاک کننده هر نجاستی است به گونه‏ای که حتی آب مضافِ متنجّس را هم بالاستهلاک، پاک می‏کند، یعنی اگر آب مضاف، متنجِّس به نجاستی شده باشد و آب مطلق به آن متصل شود به گونه‏ای که حالت استهلاک و انعدام به وجود آید آن آب مضاف نیز پاک می‏شود، بلکه دایره پاک‏کنندگی آب به قدری گسترده است که بعضی از اعیان نجسه مثل مردار انسان را نیز پاک می‏کند.

سه مطلب از فرمایش مرحوم سید (ره) استفاده می‏شود؛

مطلب اول: آب، هر متنجِّسی را پاک می‏کند.

مطلب دوم: آب مطلق اگر به آب مضافِ متنجّسی متصل شود و حالت انعدام و استهلاک به وجود آید، آن آب مضاف را پاک می‏کند.

مطلب سوم: آب، بعضی از اعیان نجسه مثل میّت انسان را نیز پاک می‏کند.

بررسی مطلب اول

مطلب اول این بود که آب هر متنجّسی را پاک می‏کند.

دلیل این مطلب این است: «الماء طاهر فی نفسه و مطهِّرٌ لغیره»؛ یعنی آب فی‏نفسه پاک است و نجاسات دیگر را نیز پاک می‏کند. اگر خودِ آب، پاک نبود، نمی‏توانست أشیاء دیگر را پاک کند چون فاقد شیء نمی‏تواند معطیِ شیء باشد بنابراین، خودِ آب باید پاک باشد تا بتواند پاک‏کننده باشد.

متنجِّس‏هایی که وجود دارند یا جامدند یا مایع که حکم هر کدام باید جداگانه بیان شود؛

اما نسبت به جوامد استقرائاً مشاهده می‏شود که در جای‏جای فقه زمانی که از معصومین (ع) سؤال شده که مثلاً اگر فرش یا لباس یا بدنمان نجس شد تکلیف چیست؟ حضرات معصومین (ع) فرموده‏اند: باید به وسیله آب شسته شود.

امر شارع به شستن چند نکته را برای ما روشن می‏کند؛

اول اینکه آب، مطلقا مطهِّر است چون در تمام موارد که از معصومین (ع) سؤال شده، می‏بینیم که معصومین (ع) امر به غَسل (شستن) کرده‏اند و فرموده‏اند آن چیزی که نجس شده باید به وسیله آب شسته شود. پس اصل اینکه شارع مقدس ما را به شستن شیء نجس امر کرده دلیل بر این است که آب، علی الاطلاق مطهِّر است.

دوم اینکه اگر چیزی با نجس ملاقات کند، متنجِّس می‏شود و باید نجاست آن برطرف شود و راه پاک کردن آن شیءِ نجس شستن با آب است.

سؤال: شستن نجس منحصر به جوامدی بوده که در عصر پیامبر (ص) وجود داشته یا قابل توسعه است و جوامد عصر حاضر را نیز شامل می‏شود؟

پاسخ: به حسب تناسب آنچه که در فضای جامعه گسترش پیدا می‏کند هر جا عنوان جامد منطبق شود، آب، مطهِّر است و نجاست آن شیء جامد را برطرف می‏کند.

ادله:

دلیل اول: کتاب

آیه شریفه: «وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً»[2]؛ و از آسمان آبى پاك‌كننده نازل كرديم.

در تفسیر کلمه «طهور» گفته‏اند: طهور چیزی است که طهارت به وسیله آن رخ می‏دهد و به تعبیر روشن‏تر طهور یعنی چیزی که مطهِّر غیر است و می‏تواند شیء دیگر را پاک کند. کلمه «طهور» که در این آیه شریفه آمده مطلق است و مقید به هیچ قیدی نشده و متعلقی نیز برای آن ذکر نشده و از آن عمومِ مطهِّریت آب استفاده می‏شود بنابراین، آب پاک کننده است مطلقا.

دلیل دوم: سنت

عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ يَجِدُ فِي إِنَائِهِ فَأْرَةً وَ قَدْ تَوَضَّأَ مِنْ ذَلِكَ الْإِنَاءِ مِرَاراًأَوِ اغْتَسَلَ مِنْهُ أَوْ غَسَلَ ثِيَابَهُ وَ قَدْ كَانَتِ الْفَأْرَةُ مُتَسَلِّخَةً، فَقَالَ: «إِنْ كَانَ رَآهَا فِي الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ يَغْتَسِلَ أَوْ يَتَوَضَّأَ أَوْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ ثُمَّ فَعَلَ ذَلِكَ بَعْدَ مَا رَآهَا فِي الْإِنَاءِ فَعَلَيْهِ أَنْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ وَ يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ وَ يُعِيدَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ»[3]

عمار ساباطی از امام صادق (ع) درباره شخصی سؤال کرد- این روایت موثقه است- که موشی را در ظرفش دیده و به طور مکّرر [چندین بار] از آب آن ظرف وضو گرفته است یا اینکه با آب آن ظرف غُسل کرده یا اینکه لباسش را با آن آب شسته است در حالی که موش داخل آن ظرف آب از هم پاشیده شده است، حضرت (ع) فرمود: اگر قبل از اینکه از آب آن ظرف وضو گرفته باشد یا غُسل کرده باشد یا لباسش را با آب آن ظرف شسته باشد موش را در آن ظرف دیده باشد ولی با آن آب وضو گرفته باشد یا با آن آب غُسل کرده باشد و یا لباسش را با آن آب شسته باشد، باید لباسش را بشوید و همچنین هر جایی که این آب به آن اصابت کرده را نیز بشوید و وضو و نمازش را نیز اعاده کند.

اینکه حضرت (ع) فرموده: «يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ» حاکی از این است که آب پاک کننده است و مطلقا هر متنجِّسی را پاک می‏کند چون «کل» از الفاظ عموم است لذا بر عموم دلالت می‏کند و همه نجاسات را شامل می‏شود.

اشکال: مورد این روایت خاص است و مربوط به ظرفی است که موش داخل آن افتاده لذا تعمیم آن به موارد دیگر جایز نیست.

پاسخ: درست است که مورد مذکور در این روایت خاص است و درباره موشی وارد شده که در ظرف آب افتاده است لکن موردِ مذکور در این روایت، مخصِّص نیست خصوصاً اینکه ذیل روایت به صورت عام آمده که حضرت (ع) فرموده است که هر چیزی که آب این ظرف (ظرفی که موش داخل آن افتاده) به آن اصابت کرده باید شسته شود. لذا مورد این روایت خاص نیست و اگر هم در جایی شک کردیم به عمومات مراجعه می‏کنیم و از باب رجوع به عمومات مشکل حل می‏شود.

البته اینکه گفتیم آب، همه متنجسات را پاک می‏کند استثنائاتی نیز دارد؛ مثلاً دُهنِ متنجِّس (روغن نجس) اگر در حال میعان، متنجّس شده باشد به وسیله آب پاک نمی‏شود زیرا نه حالت استهلاک به وجود می‏آید تا مثل آب مضافی که نجس شده بود به پاک شدن آن به وسیله استهلاک، حکم کنیم و نه اینکه آب به اجزاء دُهن می‏تواند نفوذ کند تا آن را پاک نماید.

دلیل سوم: اجماع

گفته شده که اجماع قائم شده بر اینکه آب، طاهر است و نجاسات را نیز پاک می‏کند مطلقا، یعنی چون خودِ آب پاک است مطلقا هر شیء نجسی را نیز پاک می‏کند.

اما حقیقت امر این است که اجماعی بر اینکه آب، طاهر است مطلقا، قائم نشده و آنچه وجود دارد فتاوای فقهاست و اجماعی که کاشف از قول معصوم (ع) باشد در اینجا وجود ندارد و اگر هم اجماعی وجود داشته باشد معتبر نیست چون مدرکی است و مستند آن آیه قرآن یا روایت است.

اما اگر مایعی مثل آب نجس شد برای اینکه پاک شود باید به آب کر یا آب جاری و امثال آن وصل شود.

بررسی مطلب دوم

آب مضافی که نجس شده نیز اگر متصل به آب کر یا جاری شود به نحوی که حالت استهلاک و انعدام پیدا کند پاک می‏شود. البته تعبیر «استهلاک» تعبیری مسامحی است چون اگر آب مطلق به آب مضاف وصل شود و به گونه‏ای با آب مضاف ممزوج شود که حالت استهلاک پیش آید عملاً آبِ مضافی باقی نخواهد ماند تا گفته شود آب مضاف به وسیله استهلاک، پاک شده است.

سؤال: آیا منظور از اینکه گفته شده اگر بو یا رنگ یا مزه آب تغییر کند، آب، نجس می‏شود، بوی یا رنگ یا مزه نجس است یا منظور بو یا رنگ یا مزه متنجِّس می‏باشد؟

پاسخ: منظور بو یا رنگ یا مزه نجس است بنابراین اگر آب هندوانه‏ای که نجس است در آب مطلق ریخته شود و رنگ آب تغییر کند، رنگی که آب مطلق به خود گرفته رنگِ متنجِّس است نه رنگ نجس لذا به نجاست آن حکم نمی‏شود.

بحث جلسه آینده: استهلاکِ آب مضاف دو صورت دارد که ان شاء الله در جلسه آینده عرض خواهد شد.    

«والحمد لله رب العالمین»