|
درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) |
«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه 34:
«وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ»[1]؛ هنگامی که ما به فرشتگان گفتیم که به آدم سجده کنند، همگی سجده کردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبر ورزید و به خاطر نافرمانی و تکبرش جزء کافرین قرار گرفت.
سؤال: سجده ملائکه در مقابل حضرت آدم (ع) چیست؟
پاسخ: برای پاسخ به این سؤال نخست باید کلمه سجده را معنا کنیم؛
معنای لغوی: سجده در لغت به معنای نهایت تواضع و خضوع است.
معنای اصطلاحی: سجده در اصطلاح به معنای وضعُ الجبهة علی الارض است.
سؤال: چرا خداوند متعال به ملائکه دستور داد که برای آدم سجده کنند در صورتی که آیاتی در قرآن وجود دارد که از سجده برای غیر خداوند متعال نهی کردهاند؟ ما دو دسته از آیات داریم که یک دسته از آیات به سجده برای خداوند متعال امر میکند و دسته دیگر از سجده برای غیر خدا نهی میکند؛
آیاتی که به سجده برای خدا امر میکند؛
«وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ»[2]؛ براى خدايى كه آفريننده آنهاست (شب و روز و خورشید و ماه) سجده كنيد اگر مى‌خواهيد او را بپرستيد.
آیاتی که از سجده برای غیر خدا نهی میکند؛
«وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»[3]؛ و اينكه مساجد از آن خداست، پس هيچ كس را با خدا نخوانيد.
آیات دیگری نیز در قرآن وجود دارد که در آنها سخن از سجده به میان آمده است از جمله:
آیه اول: «وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً وَ قَالَ يَا أَبَتِ هذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ»[4]. این آیه به ماجرای حضرت یوسف (ع) اشاره دارد. زمانی که ایام فراق به سر آمد، یوسف بستگانش را اکرام کرد و پدر و مادرش را بر تخت نشاند اما یعقوب به بستگانش دستور داد که به پیشگاه یوسف به سجده بیفتند.
آیه دوم: «إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ»[5] (به خاطر بياور) هنگامى را كه يوسف به پدرش گفت: «پدرم! من در خواب ديدم كه يازده ستاره، و خورشيد و ماه در برابرم سجده مى‌كنند!».
اما برای پاسخ به این سؤال «سجده ملائکه در برابر آدم چیست؟ و این سجده برای آدم بود یا خداوند» چند پاسخ داده شده است.
پاسخ:
پاسخ اول: عده ای میگویند سجده یک عبادت ذاتی است و به همین دلیل برای غیر خداوند جایز نیست. و جریان سجده فرشتگان بر آدم و امثال ذلک ربطی به آدم ندارد و این سجده بخاطر تعظیم خداوند است و آدم و فقط در جهت و سمت این سجود است.
پاسخ دوم: زمانی که خداوند مستقیماً نسبت به سجده برای آدم دستور میدهد، بر فرشتگان واجب است که اطاعت کنند. آنچه که مهم است «اطاعت الله» است. این سجده شاید در ظاهر برای غیر خدا باشد ولی همین برای غیر خدا بودن نیز برای خدا است.
و به همین خاطر است که در روایت آمده است که خداوند فرمود: «إني أحب أن أطاع من حيث أريد»[6]؛ هر جا که من بخواهم باید اطاعت شوم و اینجا (دستور سجده برای آدم) نیز از همین موارد است بنابراین، سجده فرشتگان ظاهراً سجده برای آدم بوده، اما در واقع اطاعت از فرمان پروردگار میباشد. سجدهای که از آن نهی شدهایم در جایی است که هیچ انتصابی به خداوند نداشته باشد ولی سجده ملائکه برای آدم (ع) منتصب به امر الهی است و لذا اشکالی بر آن وارد نیست.
پاسخ سوم: سجده بر دو قسم است؛
قسم اول: سجدهای که جنبه عبادی دارد و برای خداوند میباشد. انگیزه از این سجده ابراز بندگی و پرستش است یعنی انسان سجده میکند زیرا خدا را لایق پرستش میداند لذا اگر این سجده برای دیگری اتفاق بیفتد شرک است.
قسم دوم: سجدهای که با انگیزه عبادت صورت نمیگیرد بلکه به قصد تکریم و تعظیم است و سجده بر حضرت آدم (ع) حضرت یوسف (ع) ااز این نوع میباشد لذا اشکالی متوجه آن نیست.
«والحمد لله رب العالمین»