شرح دعای مکارم الاخلاق حضرت آیت الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع: یقین تاریخ:94/04/01 مرکز خدمات حوزه های علمیه مصادف با 5 رمضان1436 |
بسم الله الرحمن الرحیم
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِين»
خلاصه جلسه گذشته:حضرت در ابتدای دعای شریف مکارم الاخلاق بعد از صلوات بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، از خدای متعال طلب ایمان میکنند و از خداوند درخواست میکنند که کمال ایمان را به ایشان عنایت کند. در ادامه فرازهای این دعا، حضرت از خداوند طلب یقین میکنند؛ که در این جلسه در رابطه با معنی یقین و کمال آن مطالبی مطرح خواهد شد.
یقین
وجود مقدس معصوم(ع) در این فراز فرموده است: «بارالها برای من برترین و بالاترین یقین را قرار ده». ما روایات متعددی داریم که در رابطه با ارزش یقین سخن گفته است که اساساً یقین چه جایگاهی در زندگی انسان دارد و علاوه بر این در بعضی از روایات آمده است که از خدا بخواهید به شما یقین عنایت کند.
روایت اول: « كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(ع) يَقُول... وَ اسْأَلُوا اللَّهَ الْيَقِينَ وَ ارْغَبُوا إِلَيْهِ فِي الْعَافِيَةِ وَ خَيْرُ مَا دَارَ فِي الْقَلْبِ الْيَقِين»[1]؛ امیرالمؤمنین(ع) پیوسته میفرموند که از خدا یقین بخواهید، چرا که بهترین سرمایه معنوی که در قلب انسان قرار میگیرد یقین است. به تعبیر روشنتر راغب باشید که پرونده زندگی شما با یقین بسته شود؛ یعنی آن لحظهای که انسان سرای دنیا را ترک میگوید و به سرای آخرت میرود، در رابطه با پایان کار خود یقین داشته باشد.
روایت دوم: رسول گرامی اسلام(ص) در مورد یقین فرموده است: «خَيْرُ مَا أُلْقِيَ فِي الْقَلْبِ الْيَقِينُ»[2] بهترین سرمایه و ذخیرهای که در قلب انسان قرار میگیرد یقین و اطمینان خاطر است. لذا از خدا بخواهیم که در مسائل دینی و معنوی و یا حتی در مسائل روزمره زندگی خود دچار شک و وهم نشویم.
روایت سوم: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً فَقَّهَهُ فِي الدِّينِ وَ أَلْهَمَهُ الْيَقِين»[3].
اگر خداوند نسبت به بندهای نظر خیر داشته باشدشناخت جامع نسبت به دین و یقین به او عنایت میکند. [در جلسه قبل نیز گفته شد که تفقه در دین از مصادیق کمال ایمان است.]
حقیقت یقین
یقین در کتب لغت(مفردات راغب) با این تعبیر آمده است که یکی از صفات عِلم انسان و عالِم بودن انسان، مرز یقین است. لذا اگر انسان به یقین رسید، قلب و فهم او حالت آرامش و سکون پیدا میکند. حکم مورد یقین هم یک حکم ثابت و محقق و بدون خدشه است و به تعبیر روشن شک در یقین راه پیدا نمیکند.
مرحوم شیخ طوسی(ره) در رابطه با یقین فرموده است: یقین همان باور قطعی است که انسان پیدا میکند که مطابق با واقع باشد و امکان برطرف کردن آن وجود نداشته باشد. لذا اعتقاد انسانی که به مرز یقین برسد را نمیتوان تغییر داد. ایشان در ادامه توضیح داده است که یقین مرکب از دو علم است که برای انسان حاصل میشود: 1. علم به معلوم 2. علم به اینکه خلاف معلوم محال و غیر ممکن است.
حضرت امیرالمؤمنین علی ابن ابیطالب(ع) در تعریف یقین فرموده است: « فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِيهَا مُنَعَّمُونَ وَ هُمْ وَ النَّارُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِيهَا مُعَذَّبُون»[4]. زمانی که به بهشت یقین پیدا میکنند مثل کسی است که گویا بهشت را دیده است و متنعم در نعمتهای بهشتی است و کسی که نسبت به جهنم یقین پیدا میکند مثل کسی است که گویا اکنون جهنم را میبیند و احساس میکند در جهنم مورد عذاب الهی است.
مراتب یقین
یقین دارای سه مرتبه و جایگاه است:
1. عِلم الیقین: در این مرحله انسان با دلیل و استدلال به یقین میرسد. به عنوان مثال در کلاس درس استاد دلیل و استدلالی را مطرح میکند و شاگردان براساس گفتههای استاد به یک جمع بندی و یقین می رسند. هم چنین زمانی که شما دودی را مشاهده میکنید، یقین پیدا میکند که در جایی آتش روشن است، که این یقین همان علم الیقین است.
2. عین الیقین: در این مرتبه از یقین، انسان با مشاهده و نظاره کردن به یقین میرسد. به عنوان مثال هنگامی که شما دود را مشاهده میکنید، متوجه میشوید در جایی آتش روشن است و دود را دنبال میکنید تا به آتش برسید و آن را ببینید؛ که به این مرحله عین الیقین گفته میشود.
3. حق الیقین: در این مرحله انسان با حس کردن یا لمس کردن به یقین میرسد. به عنوان مثال هنگامیکه انسان آتش را مشاهده میکند، اگر دست خود نزدیک آتش ببرد تا گرما و حرارت آن را حس کند، به حق الیقین رسیده است. این مرحله، عالیترین مرحله یقین است؛ لذا در رابطه با بحث خداشناسی و معرفت شناسی، بزرگان ما اینگونه مطرح کردهاند که مرتبه علم الیقین برای عموم مردم است؛ مرتبه عین الیقین برای پرهیزکاران و اهل تقوا و مرتبه حق الیقین برای مقربان درگاه الهی و اولیای الهی است.
خداوند نیز در قرآن کریم به هر سه مورد از مراتب یقین اشاره کرده و فرموده است:
«كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقين*لَتَرَوُنَّ الْجَحيم*ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقين»[5] و «وَ تَصْلِيَةُ جَحيم *إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقينِ»[6].