درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 16دی 1394 موضوع جزئی: تفسیر آیه 38 مصادف با: 25 ربیع الاول1437 سال تحصیلی: 95-94 جلسه: 86 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه 38
«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَميعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون»[1]؛ گفتيم که همگى از آن، فرود آييد! هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين شوند.
واژه «اهبطوا» که در این آیه مطرح شده است در آیه 36 نیز آمده بود[2]، در آن آیه مخاطب «اهبطوا» حضرت آدم (ع)، حوا (س) و ابلیس میباشند.
سؤال این است که آیا بین «اهبطوا» در آیه 38 با «اهبطوا» در آیه 36 تفاوت هست یا تفاوتی بین این دو نیست؟
عدهای گفتهاند که بین این دو از حیث مبدأ و مقصد تفاوت وجود دارد زیرا مبدأ «اهبطوا» در آیه36، بهشت و مقصد آن، آسمانِ دنیاست؛ در حالی که مبدأ «اهبطوا» در آیه 38، آسمانِ دنیا و مقصد آن زمین است؛ به بیان دیگر، مقصد هبوطِ اول (آیه 36) مبدأ هبوط دوم (آیه38) است.
برخی دیگر گفتهاند که منشأ تفاوت بین «اهبطوا» در این دو آیه (آیه36 و آیه38)، تفاوت در مخاطب است زیرا مخاطب «اهبطوا» در آیه 36، حضرت آدم (ع)، حوا (س) و ابلیس میباشند، ولی مخاطب «اهبطوا» در آیه 38، حضرت آدم (ع)، حوا (س) و ذریه اویند.
در رابطه با دلیل این قول گفته شده است که در ذیل آیه38، عبارت «فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً»، آمده است که به آمدن شریعت اشاره دارد و مخاطب دریافت شریعت نیز حضرت آدم (ع)، حوا (س) و ذریه او به شمار میروند.
اما آنچه که به نظر میرسد، این است که تفاوتی بین واژه «اهبطوا» در این دو آیه (آیه36 و 38) وجود ندارد زیرا در آیه 36 بعد از واژه «اهبطوا»، عبارت «وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حينٍ»، آمده است که به زمین اشاره دارد. همچنین، با توجه به آیات قبل، ضمیر «منها» در آیه 38 به بهشت برمیگردد و مقصد آن نیز به طور ضمنی زمین است چون در ادامه این آیه بحث تکلیف، هدایت و شریعت مطرح شده است که برای موجود زمینی است. بنابراین، مبدأ و مقصد «اهبطوا» در هر دو آیه یک چیز است (مبدأ بهشت و مقصد زمین است) لذا تفاوتی بین این دو نیست.
اما اگر تفاوتی بین واژه «اهبطوا» در آیه 36 و آیه 38 نیست چرا این واژه تکرار شده است؟
تکرار واژه «اهبطوا»، در این دو آیه دو وجه دارد:
وجه اول اینکه تکرار واژه «اهبطوا»، به دلیل تأکید مطلب و اهتمام به مسأله هبوط است.
وجه دوم اینکه شاید بعد از اینکه حضرت آدم (ع) و حوا (س) توبه کردند، این تصور برای آنان ایجاد شده باشد که خداوند آنان را بخشیده است و لذا دیگر نیازی به بیرون رفتن از بهشت نیست.
البته واژه «اهبطوا» در مورد شیطان از باب تغلیظ و تحقیر است.
«والحمد لله رب العالمین»