حضرت آيت الله سيد هاشم حسيني بوشهري «دامت برکاته» نماينده مردم شريف استان بوشهر در مجلس خبرگان رهبري طي سخناني با اشاره به روايتي از حضرت امام صادق (عليه السلام) درباره اینکه دفع ضرر در پرتو چند ویژگی است عنوان کردند: امام صادق (ع) فرموده است: «ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكَرْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ»[1].
امام صادق (ع) در روایت مذکور فرموده است که اگر انسان سه ویژگی داشته باشد، ضرری متوجه او نمیشود؛ اول دعا در هنگام سختیها و مشکلات؛ دوم استغفار بعد از گناه و سوم شکر نعمت.
ویژگی اول این بود که انسان هنگام سختیها و مشکلات دعا کند، متأسفانه امروزه کمتر به دعا و راز و نیاز با خدا توجه میشود و نسبت به دعاهایی که از ناحیه ائمه معصومین (ع) وارد شده است غفلت میشود در حالی که اگر انسان با ادعیه انس بگیرد، روح و قلب او صفا و نشاط پیدا میکند ولی اگر عکس آن باشد و انسان از دعا و راز و نیاز با خدا فاصله بگیرد، تیرگی و تاریکی، جایگزین صفا و نشاط میشود.
ویژگی دومی که ضرر را از انسان دفع میکند استغفار بعد از گناه است. از آنجایی که ما انسانها معصوم نیستیم گاهی از اوقات صبر خود را در مقابل وسوسههای شیطان و نفس اماره، از دست میدهیم و مرتکب گناه میشویم که در این صورت باید هرچه سریعتر استغفار کنیم و به سوی خدا بازگردیم. البته استغفار تنها محدود به توبه و استغفار زبانی نیست بلکه استغفار باید از صمیم قلب و همراه با تصمیم بر عدم بازگشت به گناه باشد.
ویژگی سومی که امام صادق (ع) به آن اشاره کرده است، شکر نعمت است. در حالات پیامبر اکرم (ص) و امام کاظم (ع) آمده است که گاهی از اوقات در میانه راه از مرکب خود پیاده میشدند و سر بر سجده میگذاشتند. هنگامی که از این بزرگواران علت سجده را جویا میشدند، در پاسخ میفرمودند که برای شکر نعمتهای خداوند، سجده شکر به جای آوردم.
امام صادق (ع) در روایت دیگری شکر نعمت را تفسیر کرده و فرموده است: «الشُّكْرُ لِلنِّعَمِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّكْرِ قَوْلُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»[2]؛ شکر نعمت، چشم‌پوشی از محرمات و گناهان است و شکر کامل و تمام، گفتنِ «الحمدلله رب العالمین» است.
نقل شده است که مرکب یکی از معصومین (ع) گُم شد، ایشان فرمود که اگر مرکب پیدا شود تمام شکر الهی را به جا خواهم آورد، بعد از مدتی مرکب ایشان (ع) پیدا شد و حضرت (ع) فرمود: «الحمدلله رب العالمین»؛ شخصی از ایشان در این باره سؤال کرد و ایشان در پاسخ فرمود: «الحمدلله رب العالمین»، تمام شکر الهی است.
امیرالمؤمنین علی (ع) در یک روایتی از شکر نعمت به عنوان زکات یاد کرده و فرموده است: «زَكَاةُ الْعِلْمِ نَشْرُهُ زَكَاةُ الْجَاهِ بَذْلُهُ زَكَاةُ الْحِلْمِ الِاحْتِمَالُ زَكَاةُ الْمَالِ الْإِفْضَالُ زَكَاةُ الْقُدْرَةِ الْإِنْصَافُ زَكَاةُ الْجَمَالِ الْعَفَافُ زَكَاةُ الظَّفَرِ الْإِحْسَانُ زَكَاةُ الْبَدَنِ الْجِهَادُ وَ الصِّيَامُ زَكَاةُ الْيَسَارِ بِرُّ الْجِيرَانِ وَ صِلَةُ الْأَرْحَامِ زَكَاةُ الصِّحَّةِ السَّعْيُ فِي طَاعَةِ اللَّهِ زَكَاةُ الشَّجَاعَةِ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ زَكَاةُ السُّلْطَانِ إِغَاثَةُ الْمَلْهُوفِ زَكَاةُ النِّعَمِ اصْطِنَاعُ الْمَعْرُوفِ زَكَاةُ الْعِلْمِ بَذْلُهُ لِمُسْتَحِقِّهِ وَ إِجْهَادُ النَّفْسِ فِي الْعَمَلِ بِهِ»[3]. زكات دانش، نشر آن [و تعلیم به دیگران] است؛ زكات پست و مقام، آن را در خدمت دیگران گذاشتن است؛ زكات حلم و بردباری، تحمّل و چشم‌پوشی است؛ زكات مال، بخشیدن است؛ زكات قدرت و توانايى، انصاف است؛ زكات زيبايى، عفّت و پاكدامنی است؛ زكات پيروزى، احسان است؛ زكات بدن، تلاش و روزه‌داری است؛ زكات رفاه و آسایش، نیكی به همسایگان و صله‌رحم می‌باشد؛ زكات تندرستى، كوشیدن در راه طاعت خداست؛ زكات شجاعت، جهاد كردن در راه خداست؛ زكات ریاست، دادرسی از بیچاره‌گان و بی‌پناهان است؛ زكات نعمتهاى خداوند، نیكى به كار بستن است و زکات علم، بذل به مستحق و طالب علم و تلاش در عمل به آن است.
امام صادق (ع) نیز در کلامی فرموده است: «فَزَكَاةُ الْعَيْنِ النَّظَرُ بِالْعَبْرَةِ وَ الْغَضُّ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَا يُضَاهِيهَا وَ زَكَاةُ الْأُذُنِ اسْتِمَاعُ الْعِلْمِ وَ الحِكْمَةِ وَ الْقُرْآن»[4]؛ زکات چشم عبرت گرفتن و صرف نظر از گناه و شهوت است و زکات شنوایی، گوش دادن به علم، حکمت و قرآن است.