درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: احکام النجاسةتاریخ: 25 فروردین 1393 سال:پنجم جلسه: 72 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته:
ما در نهایت در مورد شخص ناسی قول مشهور را پذیرفتیم و گفتیم که هم اعاده در وقت لازم است هم در خارج وقت قضالازم است.ما گفتیم شخص ناسی که فراموش کرده لباس یا بدنش نجس بوده و با آن بدن یا لباس نجس نماز خواندهباید نمازش را در وقت اعاده و در خارج وقت قضا کند،مرحوم سید (ره) دو قید را در اینجا مطرح کرده و فرموده: «سواء تذکر بعد الصلاة او فی اثناءها»؛خواه بعد از نماز متوجه شود یا در اثناء نماز در هر صورت باید نمازش را دوباره بخواند.
عرض کردیم اگر جاهل به موضوع یا جاهل به حکم، در اثناء نمازمتوجه نجاست ثوب یا بدنشدروایتی بود که بر وجوب اعاده نماز دلالت داشت و این روایات به طریق اولی بر مورد ناسی مسبوق به علم که در اثناء نماز علم به نجاست پیدا میکند دلالت دارد.در نتیجه اگر ما اعاده را در مورد جاهل غیر مسبوق به علم جاری دانستیمبه طریق اولی در مورد شخص ناسی مسبوق به علم هم جاری میشود و به بطلان نماز اوحکم میشود.
این موضوع در روایت منصوص هم است؛ مثلا در روایت عبد الله بن سنان از امام صادق (ع) آمده:عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنْ رَأَيْتَ فِي ثَوْبِكَ دَماً وَ أَنْتَ تُصَلِّي وَ لَمْ تَكُنْ رَأَيْتَهُ قَبْلَ ذَلِكَ فَأَتِمَّ صَلَاتَكَ فَإِذَا انْصَرَفْتَ فَاغْسِلْهُ قَالَ وَ إِنْ كُنْتَ رَأَيْتَهُ قَبْلَ أَنْ تُصَلِّيَ فَلَمْ تَغْسِلْهُ ثُمَّ رَأَيْتَهُ بَعْدُ وَ أَنْتَ فِي صَلَاتِكَ فَانْصَرِفْ فَاغْسِلْهُ وَ أَعِدْ صَلَاتَكَ»؛ حضرت (ع) میفرمایند: اگر قبل از نماز متوجه نجاست شوی و آن نجاست را نشسته باشی و بعد نماز بخوانی و در حال نماز متوجه شوی، از نماز صرف نظر کن و نماز را اعاده کن.
این روایت مؤید این مطلب هم هست کهگفتیمدر جهل به موضوع اگر امکان تبدیل یا تطهیر وجود داشت باید لباسش را تطهیر یا آن را تعویض کند. در موردی که از قبل علم به نجاست داشته و بعد فراموش کند مرحوم سید فرمود: «امکن التطهیر او تبدیل ام لا»، منظور این است که به روایت فوق که میفرماید: «فَانْصَرِفْ فَاغْسِلْهُ»عمل کنیم، یعنی از نماز صرف نظر کن لباس را بشوی و نماز را اعاده کن. و این فرق بین نسیان و جهل است.
مسئلة 277 : «ناسي الحكم تكليفاً أو وضعاً كجاهلهفي وجوب الإعادة والقضاء»[1]؛ مرحوم سید (ره) میفرماید: تکلیف شخصی که حکم تکلیفی یا وضعی را فراموش کرده از حیث وجوب اعاده و قضاء مانند کسی است که جاهل به حکم بوده است.
شخصی حکم تکلیفی را میداند؛ مثلا میداند نماز خواندن با لباس نجس باطل است یا اینکه حکم وضعی را میداند ولی فراموش کند، نماز این شخص حکم جاهل را دارد و موجب بطلان است. در مورد این مسئله مطالبی بین محقق نائینی (ره) و مرحوم آقای خویی (ره) مطرح شده که آنرا در جلسه پنجاه و دوم بیان کردیم که در اینجا هم مطرح است.
مرحوم آقای خویی ذیل این مسئله مطلبی دارند که باید بیان شود.
ایشان میفرماید: اگر قائل شدیم حدیث لاتعاد («رَوَى زُرَارَةُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) أَنَّهُ قَالَ: لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ»[2])در اینجا جاری است پس اقرب صحت صلاة است.
مسئله 278:«لو غسل ثوبه النجس وعلم بطهارته ثم صلى فيه وبعد ذلك تبين له بقاء نجاسته فالظاهر أنه من باب الجهل بالموضوع ، فلا يجب عليه الإعادة أو القضاء».[3]
مرحوم سید (ره) در این مسئله چند فرع را مورد بررسی قرار میدهد:
فرع اول:اگر لباس نجس را شست و علم به طهارت آن پیدا کرد و بعد نماز خواند و سپس مشخص شد لباس هنوز نجس است ظاهر این است که از باب جهل به موضوع است، بنابراین اعاده و قضا نیاز ندارد، چون با علم به طهارت مشغول نماز شده و در حین نماز هم جاهل به موضوع نجاست بوده و علم به نجاست نداشته لذا اعاده و قضا ندارد.
دلیل:
روایت اول:ﺣَﻤﱠﱠﺎﺩٍﻋَﻦْﺣَﺮِﻳﺰٍﻋَﻦْﺯُﺭَﺍﺭَﺓَﻗَﺎﻝَﻗُﻠْﺖُﻟَﻪُﺃَﺻَﺎﺏَﺛَﻮْﺑِﻲﺩَﻡُﺭُﻋَﺎﻑٍﺃَﻭْﻏَﻴْﺮِﻩِﺃَﻭْﺷَﻲْءٌﻣِﻦْﻣَﻨِﻲٍّﺇِﻟَﻰﺃَﻥْﻗَﺎﻝ:ﻓَﺈِﻥْﻇَﻨَﻨْﺖُﺃَﻧﱠﱠﻪُﻗَﺪْﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﻭَﻟَﻢْﺃَﺗَﻴَﻘﱠﱠﻦْﺫَﻟِﻚَﻓَﻨَﻈَﺮْﺕُﻓَﻠَﻢْﺃَﺭَﺷَﻴْﺌﺎًﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖُﻓَﺮَﺃَﻳْﺖُﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝ: «ﺗَﻐْﺴِﻠُﻪُﻭَﻟَﺎﺗُﻌِﻴﺪُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓَ».[4]
زراره میگوید: به امام (ع)گفتم اگر گمان کردم نجاستی به لباسم اصابت کرده ولی یقین به اصابتنداشتم، جستجو کردم ولی چیزی ندیدم و بعد نماز خواندم و بعد دیدم لباسم نجس است وظیفهام چیست؟ حضرت (ع) فرمودند: لباست را باید بشویی ولینمازی که خواندهای نیاز به ندارد.
نجاستی که در حین نماز،شخص نسبت به اصابت آن جاهل بوده و با یقین به طهارت وارد نماز شده و بعد از نمازمتوجه نجاست شده نمیتواند مانع باشد لذا نمازی که خوانده صحیح است.
روایت دوم:عَن ابن سنان عن ابی بَصیر عَن ابی عبدالله (ع) قالَ:«ان اَصابَ ثَوب الرجل الدَم فَصلی فیه و هو لا یَعلم فلا اعادَه له»[5]؛ امام صادق (ع) میفرمایند:اگر به لباس شخصی خون اصابت کرد و در آن لباس نماز خواند و او نمیداند نجس است نمازش صحیح است و لازم نیست آن را اعاده کند.
قدر مشترک بین موارد قبل و مورد ما لایعلم، حین صلاة است یعنی در موقعی که نماز میخواند نمیداند نجس است. روایاتی که وارد شده که شخص در حین نماز نجاست را نمیداند شامل موضوع ما میشود.
مرحوم میرزا هاشم آملی (ره) میفرماید: اگر شخصی با این کیفیت نماز خواند حکم جاهل به موضوع ندارد و حکم ناسی را دارد پس اعاده و قضا لازم است.