اخبار

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسئله278:«لو غسل ثوبه النجس وعلم بطهارته ثم صلى فيه وبعد ذلك تبين له بقاء نجاسته فالظاهر أنه من باب الجهل بالموضوع، فلا يجب عليه الإعادة أو القضاء، وكذا لو شك في نجاستهثم تبين بعد الصلاة أنه كان نجساً»[1].

عرض شد مرحوم سید (ره) بعد از بیان احکام مربوط به خصوصیات شخصی که با حالت نجاست نماز می‌خواند مواردی در خصوص مصادیق جهل بیان کردند که یکی از آن موارد جهل به موضوع بود و مرحوم سید (ره)در ضمن بیان فرعی به مصادیق جهل به موضوع اشاره می‌کند.مسئله این است:اگر شخصی لباس نجس را شُست و علم به طهارت آن پیدا کرد و بعد نماز خواند و سپس مشخص شد لباسشهنوز نجس است این از مصادیق جهل به موضوع است و حکم به عدم اعاده و عدم قضا می‌کنیم.

مرحوم سید (ره) برای مدعای خود(عدم اعاده و قضا) به برخی روایات که در این زمینه وارد شده استناد کرده:

روایت اول: ﺣَﻤﱠﱠﺎﺩٍﻋَﻦْﺣَﺮِﻳﺰٍﻋَﻦْﺯُﺭَﺍﺭَﺓَﻗَﺎﻝَﻗُﻠْﺖُﻟَﻪُﺃَﺻَﺎﺏَﺛَﻮْﺑِﻲﺩَﻡُﺭُﻋَﺎﻑٍﺃَﻭْﻏَﻴْﺮِﻩِﺃَﻭْﺷَﻲْءٌﻣِﻦْﻣَﻨِﻲٍّﺇِﻟَﻰﺃَﻥْﻗَﺎﻝَﻓَﺈِﻥْﻇَﻨَﻨْﺖُﺃَﻧﱠﱠﻪُﻗَﺪْﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﻭَﻟَﻢْﺃَﺗَﻴَﻘﱠﱠﻦْﺫَﻟِﻚَﻓَﻨَﻈَﺮْﺕُﻓَﻠَﻢْﺃَﺭَﺷَﻴْﺌﺎًﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖُﻓَﺮَﺃَﻳْﺖُﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝ: «ﺗَﻐْﺴِﻠُﻪُﻭَﻟَﺎﺗُﻌِﻴﺪُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓَ».[2]

روایت دوم:عن ابن سنان عن ابی بصیر عن ابی عبدالله (ع) قال:«ان اصاب ثوب الرجل الدم فصلی فیه و هو لا یعلم فلا اعاده له».[3]

ان قلت:اشکالی که در مورد دلالت این روایات مطرح شده این است که اطلاق این روایات شامل شخص ناسی هم می‌شود در حالی که ما قبلاً عرض کردیم شخص ناسی باید نماز خود را اعاده کند، مثلاً در روایت ابوبصیر که حضرت می‏فرمایند: «فصلی فیه و هو لا یعلم فلا اعاده له»اطلاق روایات شامل ناسی هم می‌شوددر حالی که در باب ناسی عرض شد هم اعاده لازم است هم قضا.

قلت:در پاسخ می‌گوییم روایات خاصه‌ای در باب نسیان وجود دارد که دلالت بر وجوب اعاده و قضا دارد و با وجود آن روایات خاصه جایی برای تمسک به این اطلاقات نمی‌ماند، یعنی آن روایات خاصه جلو تمسک به این اطلاقات را می‏گیرد.

علاوه بر روایاتی که ذکر شد نص خاص در این باره وجود دارد:

عن معاوية بن عمّار، عن ميسر قال: قلت لأبي عبد اللّه (ع) آمر الجارية فتغسل ثوبي من المني فلا تبالغ في غسله فأصلّي فيه فإذا هو يابس، قال (ع): «أعد صلاتك، أمّا أنّك لو كنت غسلت أنت لم يكن عليك شي‌ء، و تقريب الاستناد إليه أنّ ظاهره عدم وجوب الإعادة لو غسل ثوبه نفسه، و لو تبيّن بقاء المني بعد الفراغ من الصلاة».[4]

راوی به امام (ع) عرض می‏کند: به کنیز امر می‌کنم که لباسم را بشوید اما کنیز در شستن لباس دقت نکرده و من در این لباس نماز می‌خوانم و بعد از نماز در لباسم منی خشک دیدم تکلیف چیست؟ حضرت (ع)فرمودند:نمازت را اعاده کن ولیاگر خودت این لباس را شسته باشی چیزی بر عهده تو نیست، یعنی نماز نیاز به اعاده ندارد؛ زیرا با علم و دقت تطهیر کرده‏ای و نماز جاهلاً به موضوع خوانده‏ایلذا اعاده ندارد.

تقریب استدلال:

صدر روایت مورد بحث ما نیست، زیرا بحث ما در مورد نجاست مجهوله است که یکی از مصادیق جهل به موضوع است پس ذیل این روایت حسنه صراحت دارد که اگر کسی در شستشوی لباس دقت لازم را دارد به نحوی که به زوال نجاست علم پیدا کرد دیگر زمینه برای اجرای استصحاب نجاست وجود باقی نخواهد ماند «لاﺗَﻨْﻘُﺾﺍﻟْﻴَﻘِﻴﻦ ﺑِﺎﻟﺸﱠﱠﻚﱢﱢبل انقضه بیقین الآخر» و کسی که علم به نجاست داشت و بعد تطهیر کرد و انقلاب علم حاصل شد یعنی علم به نجاست تبدیل به علم به طهارت شد و با این اوصاف نماز خواند و سپس فهمید که لباس نجس است دیگر اعاده و قضا ندارد و جایی برای استصحاب نجاست باقی نمی‏ماند چون با یقین به طهارت شکی نیست تا بخواهیم نجاست سابق را استصحاب کنیم.

اما صدر روایت که امام (ع) امر به اعاده کرده به این خاطر بوده که کنیز هنگام شستن اهتمام ودقت لازم را نداشته و این مانع می‌شود که شخص نسبت به عمل شخص دیگر اصالة الصحة جاری کند، یعنی زمانی می‌توان اصالت الصحة جاری کرد که دیگری عمل را صحیح انجام دهد.

کلام میرزا هاشم آملی (ره):

ایشان می‌فرماید: اگر شخصی با این کیفیت(لباس نجس را شست و علم به طهارت آن پیدا کرد و بعد نماز خواند و سپس مشخص شد لباسش هنوز نجس است حکم به عدم اعاده و عدم قضا می‌شود) نماز خواند حکم جاهل به موضوع را ندارد بلکه حکم ناسی را دارد لذا اعاده و قضا لازم است. ملاک ایشان در وجوب و عدم وجوب اعاده، تلبس به علم و عدم تلبس به علم است که اگر شخصی تلبس به علم داشت و با علم نماز خواند و بعد از آن کشف خلاف شد چون عالم و متلبس به علم بوده حکم شخص ناسی را دارد و باید نماز را اعاده کند و اگر متلبس به علم نبود و با جهل به نجاست نماز خواند نیاز به اعاده ندارد.

پاسخ از کلام میرزا هاشم آملی (ره):

ما فرمایش ایشان را قبول نداریم و این روایات و ادله‌ای را که در تأیید نظر مرحوم سید آوردیم می‌فرماید: اگر هنگام نماز نجاستی در لباس یا بدن شما باشد که برای شما مجهول بوده اعاده و قضا ندارد؛زیرا مدار و ملاک روایات برای عدم اعاده و عدم قضا این است که در اثناء نماز، نجاست مجهوله باشد در نتیجه اعاده ندارد و این مورد هم از مصادیق نجاست مجهوله حال الصلاةاست، درست است که علم به نجاست داشته و بعد که تطهیر می‌کند و نماز می‌خواند نجاست را می‌بیند ولی این نجاست هنگام نماز مجهول بوده است، در نهایت به مرحوم  میرزا هاشم آملی (ره) عرض می‌کنیم که این تلبّس علم به نجاست که شما فرمودید به تلبّس علمبه طهارت تبدیل شده، پس جایی برای تلبّس به علم وجود ندارد لذا جایی برای حکم به ناسی نیست.

فرع دوم:مرحوم سید (ره) در ادامه می‏فرماید:«وكذا لو شك في نجاستهثم تبين بعد الصلاة أنه كان نجساً»[5]؛ همچنین اگر شخص در نجاست لباس شک کرد و بعد از نماز معلوم شد نجس است در اینجا صورت شک در نجاست از مصادیق جهل به نجاست است لذا اعاده و قضا ندارد.

مستند کلام مرحوم سید (ره):

ﺣَﻤﱠﱠﺎﺩٍﻋَﻦْﺣَﺮِﻳﺰٍﻋَﻦْﺯُﺭَﺍﺭَﺓَﻗَﺎﻝَﻗُﻠْﺖُﻟَﻪُﺃَﺻَﺎﺏَﺛَﻮْﺑِﻲﺩَﻡُﺭُﻋَﺎﻑٍﺃَﻭْﻏَﻴْﺮِﻩِﺃَﻭْﺷَﻲْءٌﻣِﻦْﻣَﻨِﻲٍّﺇِﻟَﻰﺃَﻥْﻗَﺎﻝَﻓَﺈِﻥْﻇَﻨَﻨْﺖُﺃَﻧﱠﱠﻪُﻗَﺪْﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﻭَﻟَﻢْﺃَﺗَﻴَﻘﱠﱠﻦْﺫَﻟِﻚَﻓَﻨَﻈَﺮْﺕُﻓَﻠَﻢْﺃَﺭَﺷَﻴْﺌﺎًﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖُﻓَﺮَﺃَﻳْﺖُﻓِﻴﻪِﻗَﺎل:«ﺗَﻐْﺴِﻠُﻪُﻭَﻟَﺎﺗُﻌِﻴﺪُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓَ»[6]

راوی می‏گوید: اگر ظن به نجاست داشتم و به یقین نرسیدم و بعد از نماز نجاست را دیدم چه حکمی دارد؟ حضرت (ع) فرمودند:نیاز به اعاده نیست.

دلیل اینکه امام (ع) فرمودند: اعاده نیاز نیست این است که علم به نجاست نداردبلکه شک داشته و شک هم مثل جهل است و این  شخص با جهل به نجاست نماز خوانده بنابراین نمازش نیاز به اعاده ندارد.

«الحمدلله رب العالمين»