درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری موضوع کلی: سوره بقرهتاریخ: 27شهریور1392 موضوع جزئی: تفسیر آیه 22مصادف با: 12ذیالقعده 1434سال:چهارمجلسه:37 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تذکر اخلاقی:
قال علی بن موسی الرضا (ع): «إنّ خير العباد من يجتمع فيه خمس خصال: إذا أحسن استبشر، و إذا أساء استغفر، و إذا أعطي شكر، و إذا ابتلي صبر، و إذا ظُلم غفر»[1]؛حضرت علی بن موسی الرضا (ع) میفرمایند: بهترین بندگان کسی است که در او پنج خصلت وجود داشته باشد: اول: اگر کار خوبی از انسان سر زد مسرور و شادمان شود؛ بدین معنی که خدای متعال را نسبت به آن لطفی که در حق او کرده شکر کند، دوم: اگر کار ناشایستی از او سر زد استغفار میکند و اظهار پشیمانی میکند- در بعضی روایات وارد شده گاهی انسان به خاطر گناهی که مرتکب شده به بهشت میرود، امام (ع) در فلسفه آن میفرماید: زمانی که انسان مرتکب گناه شد و بعد از آن دچار عذاب وجدان شود و پشیمان گردد به خاطر حالت ندامتی که در او پیدا میشود به بهشت میرود- سوم: اگر عطایی به او شد شاکر و قدردان است، چهارم: زمانی که مشکلات و گرفتاریها او را در بر میگیرد صبر میکند- در روایت وارد شده که وقتی فردای قیامت خطاب میشود: «أین اهل الصبر؟»؛ اهل صبر کجایند؟ عدهای گردن خود را بلند میکنند، فرشتگان به استقبال آنها میآیند و آنها میگویند: ما در برابر مشکلاتی که در زندگی برای ما پیش آمد صبر پیشه کردیم و خدا به خاطر این صبر بهشت را به ما پاداش داد، همان طور که خداوند متعال هم میفرماید: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»[2]؛آنهاكههرگاهمصيبتىبهايشانمىرسد،مىگويند: «ماازآنِخدائيم؛وبهسوىاوبازمىگرديم»، در روایت هم آمده: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ وَ عِنْدَهُ سَدِيرٌ «إِنَ اللَّهَ إِذَا أَحَبَ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّا»[3]؛ خداوند متعال زمانی که بندهای را دوست بدارد او را در بلا غوتهور میکند،کما اینکه در روایت دیگری هم به این مطلب اشاره شده که «فَإِنَّ الذَّهَبَ يُجَرَّبُ بِالنَّارِ وَ الْمُؤْمِنَ يُجَرَّبُ بِالْبَلَاء»[4]؛همان طور که سنگ طلا برای اینکه تبدیل به طلا شود باید حرارت کوره آتش را تحمل کند انسانها هم به وسیله بلاء و مصیبت مورد آزمایش و امتحان قرار میگیرد- پنجم:اگر کسی حق او را پایمال کند در مقام انتقام گرفتن بر نمیآید بلکه او را میبخشد.
تفسیر آیه 22: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[5]؛آن خدایی كه زمين را بستر شما، و آسمان[جو زمين] را همچون سقفى بالاى سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبى فرو فرستاد؛ و به وسيله آن، ميوهها را پرورش داد؛ تا روزى شما باشد. بنابراين، براى خدا همتايانى قرار ندهيد، در حالى كه مىدانيد(هيچ يك از آنها، نه شما را آفريدهاند، و نه شما را روزى مىدهند).
در این آیه شریفه خداوند متعال انسانها را به مظاهری از توحید ربوبی تذکر میدهد- توحید دارای اقسامی است که یکی از اقسام آن، توحید ربوبی است که جنبه آفرینندگی پروردگار عالم است- و قسمت دیگری از نعمتها را برای انسانها بیان میکند و در نهایت از هر گونه شرک آشکار و پنهان نهی میکند، اولین نعمت از این نعمتها نعمت زمین است؛ این مرکب راهواری که آدمی بر روی آن قرار گرفته و در فضا در حرکت است، خداوند متعال میفرماید: این زمین بستر مناسبی برای شما انسانهاست که شما بر روی آن حرکت میکنید و خانه، باغ و بستان و زراعت و انواع وسایل زندگی را بر روی همین زمین میسازید. خداوند متعال در قرآن کریم در مواردی در رابطه با زمین سخن گفته است؛ گاهی از زمین به عنوان مهد (گهواره) یاد کرده است، آنجا که میفرماید: «أ لم نجعل الارض مهاداً»[6]؛آيا زمين را محل آرامش(شما) قرار نداديم؟! گاهی هم از زمین به عنوان بساط یاد میکند و میفرماید: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً»[7]؛ و خداوند زمين را براى شما فرش گستردهاى قرار داد.
«فراش» که در این آیه شریفه (بقره/22) بکار رفته در بر دارنده چند نکته است؛ آرامش، آسودگی خاطر و استراحتگاه از ویژگیهای «فراش» است. وجود مقدس امام زین العابدین (ع) در تفسیر این آیه شریفه به نکته جالبی اشاره کردهاند و ذیل این آیه میفرمایند: «جعلها ملائمةً بطبایعکم، موافقةً لأجسادکم و لم یجعلها شدید الحماط فی الحرارة فتحرقکم و لا شدیدة البرودة فتجمدکم و لا شدید طیب الریح فتصدع هاماتکم و لا شدیدة... فتعتبکم و لا شدیدة اللین کالماء فتغرقکم و لا شدیدة السلابة و تمتنع ..فلذلک جعل لکم الارض فراشا»[8]؛ امام سجاد (ع) میفرمایند: خداوند متعال زمین را مناسب طبع شما قرار داد و موافق جسم شما قرار داد، آن را گرم و سوزان نساخت تا از حرارت آن بسوزید و زیاد هم سرد نیافرید تا منجمد شوید، آن را آن قدر معطر قرار نداد تا بوی تند عطر به مغز شما آسیب برساند و آن را بدبو نیافرید تا مایه هلاکت شما شود، آن را همچون آب ملایم قرار نداد که در آن غرق شوید و چنان سفت و محکم نیافرید تا بتوانید در آن مسکن و خانه بسازید و مردگان را در آن دفن کنید که وجود مردگان در سطح زمین مایه ناراحتی انسان را فراهم میآورد، آری خداوند متعال زمین را این گونه آفرید که بستر استراحت شما باشد.
«الأرض» در این آیه شریفه (بقره/22) اسم جنس است و بر هر چه در مقابل «سماء» قرار دارد اطلاق میشود.
نکته: نکته مهم تفسیری در اینجا این است که خداوند متعال هنگامی که در صدد بیان چگونگی اداره حکیمانه عالم است کارها را به فاعلهای قریب نسبت میدهد اما در پایان میفرماید: این مجموعه ساخته حکیمانه ماست، به همین جهت بارش باران را گاهی به ابر، گاهی به باد و سرانجام به خودش نسبت میدهد، پس زمانی که خداوند متعال در صدد بیان تدبیر حکیمانه عالم است کارها را به سبب قریب خودش نسبت میدهد مثل آیه شریفه: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ»[9]؛ ما بادها را براى بارور ساختن(ابرها و گياهان) فرستاديم؛ و از آسمان آبى نازل كرديم، و شما را با آن سيراب ساختيم؛ در حالى كه شما توانايى حفظ و نگهدارى آن را نداشتيد! که خداوند متعال باران را در این آیه شریفه به باد نسبت داده است همان گونه که شاعر هم میگوید:
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارندتا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
ولی در جایی که در صدد بیان توحید ربوبی است کارها را مستقیماً به خودش نسبت میدهد؛ مانند آیه مورد بحث که میفرماید: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[10] و مانند آیه شریفه: «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوَى يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ مُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذلِكُمُاللَّهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ»[11]؛خداوند، شكافنده دانه و هسته است؛ زنده را از مرده خارج مىسازد، و مرده را از زنده بيرون مىآورد؛ اين است خداى شما! پس چگونه از حقّ منحرف مىشويد.
«والحمد لله رب العالمین»
[1].منهاج الصالحین، ج1، ص392؛ میزان الحکمة،
[2]. بقره/156.
[3].کافی، ج2، ص253.
[4].تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 100.
[5]. بقره/22.
[6].نبأ/6.
[7]. نوح/19.
[8]. بحار الأنوار، ج57.
[9].حجر/22.
[10]. بقره/22.
[11]. انعام/95.