سال تحصیلی 96-95

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

عرض شد که اگر بعد از مشی یا مسح بر زمین، اجزاء ریز نجاست که قابل تشخیص نیستند، در کف کفش یا پا باقی مانده باشند، مشکلی در تطهیر ایجاد نمی‎شود؛ همان‎طور که در استنجاء به وسیله سه قطعه سنگ، با باقی ماندن اجزاء ریز نجاست، مشکلی در تطهیر ایجاد نمی‎شود. دلیل این مسأله نیز اطلاق نصوص و حرَج است که در جلسه گذشته به آن اشاره شد.

قول به عدم جواز تمسک به اطلاق و قاعده حَرج در فرض مذکور

مرحوم آقای حکیم (ره) گفته است که تسمک به اطلاق روایات برای عفو نسبت به اجزاء ریز نجاست در کفِ کفش، صحیح نیست زیرا در موردی که نجاست وجود دارد، هرچند آن نجاست، اجزاء ریزی باشد که در کف کفش باقی مانده است، جایی برای اطلاق باقی نمی‎ماند. همچنین، اگر دسترسی به آب ممکن باشد، قاعده حرَج نفی می‎شود زیرا تطهیر با آب، حرَج و سختی به دنبال ندارد.

نکته: منظور از اجزاء ریز نجاست در مسأله مورد بحث، اجزاء ریزی است که قابل تشخیص نیستند و بررسی این اجزاء ریز با دستگاه، باعث حرَج و سختی می‎شود. در رابطه با اجزاء ریزِ غیر قابل تشخیص نیز تفاوتی بین آب و غیر آب نیست. به تعبیر روشن‎تر، اگر بعد از مشی یا مسح، اجزاء نجاست قابل تشخیص نباشند، تکلیف ساقط می‎شود.

از جلسات قبل، عبارتی در رابطه با مصادیق زمین از قلم افتاده است که در این جلسه بررسی می‎گردد.

مرحوم سید (ره) نوشته است: «و لا إشكال في عدم كفاية المشي على الفرش و الحصير و البواري و على الزرع و النباتات إلا أن يكون النبات قليلا بحيث لا يمنع عن صدق المشي على الأرض»[1].

مرحوم سید (ره) فرموده است که راه رفتن بر روی فرش، حصیر، بوریا، زراعت و گیاهان باعث تطهیر کف پا یا کف کفش نمی‎شود. البته ایشان در این مسأله استثناء قائل شده‎ و گفته است که وجود مقدار کمی گیاه در زمین، برای حصول طهارت مشکلی ایجاد نمی‎کند. [بنابراین، اگر در زمین به اندازه‎ای گیاه روئیده باشد که عرف آن را از مصادیق سبزه‎زار به حساب آورد، با راه رفتن و مشی بر آن، طهارت حاصل نمی‎شود].

همچنین، بعضی از بزرگان گفته‎اند که حتی خود زمین همیشه زمین خالص نیست؛ به عنوان مثال، گاهی برگ‎های درخت روی زمین می‎ریزند، ولی به گونه‎ای است که زمین از صدق عنوان «زمین بودن» خارج نمی‎شود.

 

دلیل مطهر نبودن فرش، حصیر و امثال آن

دلیل اینکه حصیر، فرش و امثال آن حکم زمین را ندارند، این است که در متن روایات تنها به أرض اشاره شده است؛ مثلاً در روایت آمده است: «إِنَّ الْأَرْضَ يُطَهِّرُ بَعْضُهَا بَعْضاً»[2]. همچنین، در روایت دیگری آمده است: «جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً»[3]. بنابراین، حکم مطهِّریت روی موضوع که زمین است، رفته است، ولی موارد مذکور (فرش، حصیر و امثال آن) از مصادیق زمین نیستند لذا حکم زمین (مطهِّریت) بر آنها بار نمی‎شود.

مسأله 349: «إذا سرت النجاسة إلى داخل النعل لا تطهر بالمشي‌ بل في طهارة باطن جلدها إذا نفذت فيه إشكال و إن قيل بطهارته بالتبع‌».[4]

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر نجاست به داخل کفش سرایت کند، داخل کفش با راه رفتن و مشی بر زمین، پاک نمی‎شود، بلکه در طهارت باطن کفش یا لایه‎های کفش، به وسیله راه رفتن، در صورتی که نجاست در باطن نفوذ کند نیز اشکال است [،یعنی اگر نجاست علاوه بر ظاهرِ کفِ کفش در باطن آن نیز نفوذ کند، این نجاست با راه رفتن بر روی زمین برطرف نمی‎شود]؛ هرچند گفته شده است که باطن کفش نیز به تبع ظاهر به وسیله راه رفتن بر روی زمین پاک می‎شود.

دلیل عدم تطهیر داخل و باطن کفش متنجِّس به وسیله راه رفتن بر زمین

دلیل اینکه داخل کفش و باطن کفش با راه رفتن روی زمین، پاک نمی‎شود، این است که تعبیراتِ وارد شده در روایات، مانند صحیحه احول، حاکی از این است که فقط کفِ پا، کفِ کفش و امثال آن، به وسیله راه رفتن بر روی زمین پاک می‎شود. بنابراین، روایات از داخل کفش انصراف دارند. پس اگر نجاستی به داخل کفش اصابت کند، وجهی برای پاک شدن آن [داخل کفش] با راه رفتن و مسح بر روی زمین، وجود ندارد.

در این مورد، به نظر آیت‎الله خویی (ره)، تطهیر به وسیله زمین بالاتر از تطهیر به وسیله آب نیست لذا همان‎طور که اگر علاوه بر ظاهر کفش باطن آن نیز نجس باشد، با شستن ظاهر کفش، داخل و باطن آن پاک نمی‎شود، در این مورد نیز که کفشِ متنجِّس به وسیله زمین پاک می‎شود، فقط ظاهر کفش (قسمت بیرونیِ کفِ کفش) با راه رفتن بر روی زمین پاک می‎شود و داخل و باطن کفش همچنان نجس باقی می‎ماند لذا نمی‎توان گفت که باطن کفش نیز به تبع ظاهر آن با راه رفتن بر روی زمین پاک می‎شود.

البته همان‎طور که در جلسات قبل گفته شد، حواشی کفش که به طور طبیعی به زمین اصابت می‎کند، با راه رفتن و مشی بر زمین پاک می‎شوند.  

مسأله350: «في طهارة ما بين أصابع الرجل إشكال‌، أما أخمص القدم فإن وصل إلى الأرض يطهر و إلا فلا؛ فاللازم وصول تمام الأجزاء النجسة إلى الأرض. فلو كان تمام باطن القدم نجسا و مشى على بعضه لا يطهر الجميع، بل خصوص ما وصل إلى الأرض».[5]

به نظر مرحوم سید (ره)، در طهارت بین انگشتان پا به وسیله راه رفتن، اشکال هست. اما گودی کف پا اگر هنگام راه رافتن به زمین برسد، با راه رفتن پاک می‎شود، ولی اگر آن هنگام راه رفتن به زمین نرسد، پاک نمی‎شود. پس لازم است که هنگام راه رفتن، تمام اجزاء نجس به زمین برسد تا پاک شود. پس اگر تمام کف پا نجس باشد و انسان بر بعضی از کف پا راه برود [مثلاً روی انگشتان پا راه برود]، فقط آن قسمت‎هایی که هنگام راه رفتن با زمین تماس داشته‎اند، پاک می‎شوند و این‎گونه نیست که تمام کف پا [حتی آن قسمت‎هایی که با زمین تماس نداشته است،] پاک شود لذا قسمت‎هایی که با زمین در تماس نبوده‎اند، همچنان نجس باقی می‎مانند.البته اگر زمین نرم باشد یا شخص طوری قدم بردارد که گودی کف پا به زمین برسد، طبعاً آن قسمت‎هایی که با زمین تماس داشته‎اند، پاک می‎شوند.

دلیل پاک نشدن بین انگشتان با راه رفتن بر زمین

دلیل عدم تطهیر بین انگشتان پا به وسیله راه رفتن، این است که در روایات به میان انگشتان اشاره‎ای نشده است، بلکه روایات فقط به طهارت کفِ کفش یا پا دلالت دارند.

البته عده‎ای از بزرگان برای اثبات تطهیر بین انگشتان به وسیله راه رفتن به صحیحه زراره استناد کرده‎اند:

عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) رَجُلٌ وَطِئَ عَلَى عَذِرَةٍ فَسَاخَتْ رِجْلُهُ فِيهَا أَ يَنْقُضُ ذَلِكَ وُضُوءَهُ وَ هَلْ يَجِبُ عَلَيْهِ غَسْلُهَا؟ فَقَالَ(ع): «لَا يَغْسِلُهَا إِلَّا أَنْ يَقْذَرَهَا وَ لَكِنَّهُ يَمْسَحُهَا حَتَّى يَذْهَبَ أَثَرُهَا وَ يُصَلِّي».[6]

گفته‎اند که روایت زراره اطلاق دارد و «یمسحها» که در این روایت آمده است، شامل بین انگشتان نیز می‎شود زیرا امام باقر (ع) فقط به حصول طهارت به وسیله مسح بر زمین اشاره کرده است و نفرموده است که باید مراقب باشد تا نجاست‎هایی که بین انگشتان قرار دارد نیز برطرف شوند.

نظر آقای خویی (ره) در کیفیت تطهیر بین انگشتان پا

به نظر مرحوم آیت‎الله خویی (ره)، در مواردی که تطهیر بین انگشتان پا با مسح بر زمین امکان‎پذیر نباشد، می‎توان از اجزاء منفصله زمین استفاده کرد، یعنی اگر بین انگشتان نجس شده است، می‎توان سنگ یا کلوخی برداشت و محل متنجِّس را تطهیر کرد که این امر مشکلی، ایجاد نمی‎کند.

«والحمد لله رب العالمین»