سال تحصیلی 96-95

    «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسأله 386: «إذا شك في كون شي‌ء من الباطن أو الظاهر‌يحكم ببقائه على النجاسة بعد زوال العين على الوجه الأول من الوجهين و يبني على طهارته على الوجه الثاني لأن الشك عليه يرجع إلى الشك في أصل التنجس»[1].

به نظر مرحوم سید (ره) اگر در اینکه عضوی از باطن یا ظاهر بدن است شک شود [حتی بعد از زوال عین نجاست] به بقای نجاست حکم می‎شود و این در صورتی است که اساس کار ما، وجه اول [باطن بدن انسان و ظاهر بدن حیوانات، به مجرد ملاقات با نجاست، متنجّس می‎شوند] باشد. اما بر اساس وجه دوم [ملاقات باطن بدن انسان و ظاهر بدن حیوانات با نجاست، موجب تنجّس آنها نمی‎شود] به طهارت حکم می‎شود زیرا منشأ شک این است که آیا اساساً باطنِ بدن متنجِّس شده است یا خیر، که در اینجا اصل عدم تنجس جاری می‎شود.

بر اساس مسأله مذکور اگر اساس کار، وجه اول [باطن بدن انسان و ظاهر بدن حیوانات، به مجرد ملاقات با نجاست، متنجّس می‎شوند] باشد، در صورتی که علم حاصل شود که باطن، با نجاست ملاقات کرده است، بعد از زوال عین نجاست به طهارت حکم می‎شود، اما چون در مانحن‎فیه بین باطن و ظاهر شک شده است [یعنی معلوم نیست که عضو مورد نظر از ظاهر بدن است یا از باطن بدن محسوب می‎شود] لذا حتی اگر عین نجاست نیز زایل شود، باز هم به بقای نجاست حکم می‎شود زیرا نسبت به حدوث نجاست، یقین است لکن در ارتفاع نجاست شک است بنابراین، نجاست سابق استصحاب می‎شود و به بقای نجاست حکم می‎شود.

اما اگر اساس کار، وجه دوم [ملاقات باطن بدن انسان و ظاهر بدن حیوانات با نجاست، موجب تنجّس آنها نمی‎شود] باشد و شک بین ظاهر و باطن ایجاد شود، به طهارت حکم می‎شود زیرا در این صورت منشأ شک به اصل تنجّس مرتبط است، یعنی آیا اساساً آن محل، متنجّس شده است یا متنجِّس نشده است و چون بر اساس وجه دوم، باطن بدن انسان با ملاقات با نجاست، نجس نمی‎شود لذا به قاعده طهارت رجوع می‎شود و به طهارت حکم می‎شود.

مسأله 387

«مطبق الشفتين من الباطن‌ و كذا مطبق الجفنين فالمناط في الظاهر فيهما ما يظهر منهما بعد التطبيق»[2].

به نظر مرحوم سید (ره)، مطبق الشفتین [محل قرار گرفتن دو لب روی یکدیگر] و مطبق الجفنین [محل قرار گرفتن دو پلک روی یکدیگر یا همان محل بسته شدن پلک‎ها] از باطن بدن انسان محسوب می‎شوند و آنچه که نسبت به ظاهرِ مطبق الشفتین و مطبق الجفنین ملاک می‎باشد این است که بعد از بسته شدن لب‎ها و بسته شدن پلک‎ها، آنچه که بیرون می‎ماند و قابل مشاهده است، به عنوان ظاهر محسوب می‎شود.

مسأله مذکور از دو مقام قابل بررسی است؛

مقام اول

بحث در مقام اول [در رابطه با حکم مطبق الشفتین و مطبق الجفنین]، در طهارت حَدَثیه [مانند وضو و غسل ارتماسی] است. در تاین صورت اگر مطبق الشفتین و مطبق الجفنین به عنوان ظاهر بدن شناخته شوند باید در هنگام وضو گرفتن و غسل کردن، شسته شوند اما اگر به عنوان باطن محسوب شوند، در هنگام وضو و غسل نیازی به شستن آنها نیست.

دلیل مطلب مذکور این است که در وضو و غسل، شستن صورت لازم است. از طرفی به «صورت»، «وجه» نیز گفته می‎شود و «وجه» شامل قسمت‎هایی است که بعد از روبه‎رو و مواجهه شدن با شخص، قابل مشاهده است؛ در حالی که مطبق الشفتین و مطبق الجفنین از روبه‎رو قابل مشاهده نیستند. روایاتی نیز در این زمینه وارد شده است؛

عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ (ع): «إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ»[3].

حلبی گفته است که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود که اگر شخص جنب، غسل ارتماسی انجام بدهد، این از غسلش کفایت می‎کند.

روایت حلبی بر عدم وجوب شستن مطبق الشفتین و مطبق الجفنین دلالت می‎کند زیرا در هنگام غسل ارتماسی، شخص دهان و چشم خود را باز نمی‎کند. بنابراین، از اینکه شخص در هنگام غسل، چشم و دهان خود را باز نمی‎کند فهمیده می‎شود که مطبق الشفتین و مطبق الجفنین از باطن بدن محسوب می‎شوند لذا شستن آنها در هنگام غسل لازم نیست و الا اگر از ظاهر بدن محسوب می‎شدند باید شستن آنها در هنگام غسل لازم می‎بود در صورتی که این گونه نیست.

مقام دوم

بحث در مقام دوم [در رابطه با حکم مطبق الشفتین و مطبق الجفنین]، در طهارت خَبَثیه است. در این صورت اگر مطبق الشفتین و مطبق الجفنین به عنوان ظاهر بدن محسوب شوند، حتی بعد از زوال عین نجاست، همچنان بر نجاست خود باقی می‎باشند و باید شسته شوند، اما اگر مطبق الشفتین و مطبق الجفنین به عنوان باطن بدن محسوب شوند، بعد از زوال عین نجاست، به طهارت آنها حکم می‎شود. روایاتی نیز در این زمینه وارد شده است؛

روایت اول:  عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) رَجُلٌ يَشْرَبُ الْخَمْرَ فَبَصَقَ فَأَصَابَ ثَوْبِي مِنْ بُصَاقِهِ؛ قَالَ (ع): «لَيْسَ بِشَيْ‏ءٍ»[4].

ابن ابی دیلم گفته است که به امام صادق (ع) عرض کردم که شخصی است که شرب خمر می‎کند، پس آب دهانش به لباس من اصابت کرد [تکلیف من چیست؟]؛ حضرت (ع) فرمود که اشکالی ندارد.

روایت دوم: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى الْحَنَّاطِ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ يَشْرَبُ الْخَمْرَ ثُمَّ يَمُجُّهُ مِنْ فِيهِ فَيُصِيبُ ثَوْبِي؛ فَقَالَ (ع): «لَا بَأْسَ»[5].

حسین بن موسی گفته از امام صادق (ع) درباره آب دهان شارب‎الخمر سؤال کردم که اگر به لباسم اصابت کند چه حکمی دارد؟ حضرت (ع) فرمود که اشکالی ندارد.

گفته شده است که دو روایت مذکور بر طهارت آب دهان شارب‎الخمر دلالت دارد؛ در حالی که آب دهان با مطبق الشفتین ملاقات دارد و مطبق الشفتین به واسطه ملاقات با خمر، متنجّس شده است لذا چون به طهارت آب دهان شارب‎الخمر حکم شده است مشخص می‎شود که مطبق الشفتین نیز از باطن بدن انسان محسوب می‎شود و به مجرد برطرف شدن عین نجاست، به طهارت آن حکم می‎شود. به علاوه هنگامی که شارب‎الخمر آب دهان خود را بیرون می‎اندازد با مطبق الشفتین ملاقات می‎کند و به طهارت آب دهان او حکم می‎شود؛ در حالی که اگر مطبق الشفتین جزء ظاهر بدن بود، باید به نجاست آب دهانش حکم می‎شد؛ در صورتی که چنین نیست و به طهارت آب دهان چنین شخصی حکم شده است. بنابراین، بر اساس دو روایت مذکور، مطبق الشفتین جزء باطن بدن محسوب می‎شود و به مجرد بر طرف شدن عین نجاست، به طهارت آن حکم می‎شود.

روایت سوم: عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ؛ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ يَسِيلُ مِنْ أَنْفِهِ الدَّمُ هَلْ عَلَيْهِ أَنْ يَغْسِلَ بَاطِنَهُ يَعْنِي جَوْفَ الْأَنْفِ؛ فَقَالَ (ع): «إِنَّمَا عَلَيْهِ أَنْ يَغْسِلَ مَا ظَهَرَ مِنْهُ»[6].

«الحمد لله رب العالمین»