سوره بقره- تفسیر آیه 10 29/9/91

                     


    درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی   بوشهری

موضوع کلی: سوره   بقره                                    تاریخ: 29 آذر 1391  

موضوع جزئی: تفسیر آیه10               مصادف با: 5 صفر 1434               سال:چهارم جلسه 23

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

 

تفسیر آیه 10 سوره بقره:

«يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ مَا يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ مَا يَشْعُرُونَ »[3] منافقان به گمان خود می‏خواهند خدا و مؤمنان را فریب دهند در حالی که خودشان را فریب می‏دهند اما نمی‏دانند. این آیه تکمله آیه قبل است که خداوند فرمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِين»[4]، این خودش یک خدعه است که بعضی از مردم می‏گویند: به خدا و روز قیامت ایمان داریم در حالی که به خدا و روز قیامت مؤمن نیستند، در آیه بعد خداوند می‏فرماید: اینها به گمان خود، خدا و مؤمنان را فریب می‏دهند و از درِ مکر و نیرنگ با خدا و مؤمنان وارد می‏شوند و خیال می‏کنند اگر ظاهرسازی کنند و بگویند مؤمن هستیم، می‏توانند خدا و مؤمنان را فریب دهند، لذا در بین مردم هم تعبیری به این مضمون وجود دارد که می‏گویند: «از دشمنی که مقابل تو است، نترس و از کسی بترس که از درِ آشتی وارد می‏شود»، لذا عمدتاً مواردی که شخصی به شخص دیگر توانسته ضربه بزند، مواردی بوده که دشمن از راه دوستی وارد شده و نهایتاً ضربه خودش را وارد کرده است و از راه دوستی انسان می‏تواند از اسرار و رازهای دیگران آگاهی پیدا کند و ضربه خود را به او وارد کند. قرآن می‏فرماید: منافقان با انحراف از راه درست و صراط مستقیم، عمری را در بیراهه می‏گذرانند و خیال می‏کنند که کار درست انجام می‏دهند، تمام نیروها و امکانات خود را در این راه مصرف می‏کنند و جز عذاب الهی بهره‏ای نمی‏گیرند.

سؤالی که مطرح می‏شود این است که خدعه منافقان با خداوند متعال چه نوع خدعه‏ای است، آیا خدعه حقیقی است یا خدعه مجازی؟ لذا باید ببینیم خدعه چیست و از چه نوع است؟

خدعه منافقان با خداوند متعال؛ یا تعبیری مجازی است یا مقصود، چیزی است که به پندار باطل آنها می‏رسد؛ یعنی آنچه را که منافقان درباره خداوند متعال ممکن می‏پندارند و یا مقصود از یخادعون الله، یخادعون رسول الله می‏باشد؛ زیرا همان گونه که در باب اطاعت، اطاعت رسول مساوی با اطاعت خداوند متعال است «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ»[5] در اینجا هم منظور از خدعه با خداوند، خدعه با رسول خدا است. پس منظور از خدعه منافقان با خداوند یا خدعه با احکام خداوند و دین الهی است که آن را مورد تمسخر قرار می‏دهند و یا خدعه‏ای است که منافقان آن را ممکن می‏پندارند و یا منظور از خدعه با خدا، خدعه با رسول خدا می‏باشد، ولی این خدعه با هر معنایی که بیان شود در واقع یک نوع خود فریبی است نه دگر فریبی؛ زیرا این خدعه و نیرنگ خود آنان را می‏سوزاند؛ مثل اینکه کسی به پزشک مراجعه کند و پزشک به او دستوری دهد و دارویی را نسخه کند و بیمار به دروغ بگوید آن را مصرف کرده‏ام، به گمان اینکه پزشک را فریب داده است ولی در حقیقت خودش را فریب داده و به خاطر مصرف نکردن دارو جان خود را در معرض خطر قرار داده است.

معانی واژه‏ها:

خدعه: خدعه در لغت، عبارت است از پنهان نگه داشتن چیزی که شأن آن آشکار بودن است و منافقان از رهگذر خدعه، حقیقتی را پنهان می‏کنند، لذا کلمه خدعه در این آیه به کار رفته است و چون این حالت به صورت پیوسته و مستمر در وجود آنان هست خداوند متعال از لفظ مضارع (یخادعون) که مفید استمرار است استفاده کرده؛ یعنی پیوسته کارشان خدعه و فریب می‏باشد، فعل یخادعون گرچه از باب مفاعله است ولی می‏تواند به معنی خدعه طرفینی نباشد؛ چون خدعه خداوند مثل خدعه منافقین نیست بلکه کیفر خدعه آنهاست و این از مواردی است که در باب مفاعله در فعل یک طرفه بکار می‏رود همان گونه که در صرف خوانده‏اید که «عاقَبتُ اللَّص»؛ یعنی دزد را تعقیب می‏کنم که این تعقیب یک طرفه است؛ یعنی من دزد را تعقیب می‏کنم. یا اینکه گفته می‏شود: «عافاه الله»؛ یعنی خداوند به او عافیت بدهد که این عافیت دادن یک طرفه است.

یشعرون: از شعور گرفته شده و از ریشه «شعر» می‏باشد و به معنای باریک بینی و درک دقیق است و به چنین باریک اندیشی، مو‏شکافی گفته می‏شود و هرگز در مورد ادراک امور بدیهی اطلاق نمی‏شود، به شاعر هم از این جهت شاعر گفته می‏شود که ظرائف را ادراک می‏کند. خداوند متعال در این آیه می‏خواهد بفرماید که چون خداوند متعال عالم به نهان و آشکار است و هیچ صحنه‏ای از جهان هستی برای او غیب نیست و «لاَ جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَ مَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»[6] بنابراین خدعه و پنهان کاری در مقابل خداوند متعال معنی ندارد ولی منافقان این حقیقت ظریف را نمی‏دانند؛ چون آنها به خاطر جهل به علم فراگیر خداوند و مغرور بودن، تصور می‏کنند که خدعه نسبت به خداوند متعال امکان پذیر است.

مقصود از خدعه با مؤمنان هم همان چیزی است که در آیه شریفه: «وَ إِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَ إِذَا خَلَوْا إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِءُونَ »[7] به آن اشاره شده است که بعداً در تفسیر این آیه بیان خواهد شد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. امالی مفید، ص110، مجلس 12 و امالی شیخ طوسی، ص115، مجلس 4.

[2]. وسائل الشيعة، ج‌15، ص 219، باب 14 من ابواب الوجوب الخوف من الله.

[3]. بقره/ 10.

[4]. همان/ 9.

[5]. نساء/ 80.

[6]. نحل/ 23.

[7]. بقره/ 14.

Please publish modules in offcanvas position.