سوره بقره 92/08/08

درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری

موضوع کلی: سوره بقرهتاریخ: 8آبان1392

موضوع جزئی: تفسیر آیه 24مصادف با: 24  ذی‏الحجه 1434سال:چهارم                 جلسه: 42

 

 

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

تفسیر آیه24 سوره بقره:

«فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ»[3]

«پساگرچنيننكنيد- كههرگزنخواهيدكرد- ازآتشىبترسيدكههيزمآن،بدن‏هاىمردم(گنهكار) وسنگ‏ها[بتها] است،وبراىكافران، آماده شده است!»

آیا بهشت و جهنم موجود است یا بعداً به وجود خواهد آمد؟

خدای متعال در آخر آیه 24 می‏فرماید: «از آتشی که برای کافران مهیا شده بترسید.»

عبارت «اعدّت للکفارین» و یا «اعدّت للمتّقین» نشان دهنده این است که جهنم و بهشت هم اکنون موجود هستند؛ اینجا بحث مفصلی وجود دارد که آیا بهشت و جهنّم بعداً موجود می‏شوند یا اکنون موجود می‏باشند؟

اکثر مفسران واژگانی مانند «اعدّت للکافرین» و «اعدّت للمتّقین» را دلیل بر وقوع قطعی بهشت و جهنمگرفته‏اند.اما بعضی گفته‏اند که مضارع محقق الوقوع به منزله ماضی استیعنی مانند آیه شریفه «اذا وقعتِ الواقعة»[4] که با اینکه قیامت هنوز محقق نشده ولی با فعل ماضی «وقعت» از وقوع آن خبر داده شدهلذا در ما نحن فیه هم که فعل ماضی «اعدّت»بکار رفته به خاطر این است که بهشت و جهنم مستقبل محقق الوقوع است و لذا خداوند متعال آن را در حکم ماضی فرض کرده و این گونه نیست که هم اکنون بهشت و جهنم محقق باشد.

در پاسخ عرض می‏کنیم این مطلب خلاف ظاهر است و ظهور اصلی کلمه این است که هر فعلی در معنای خودش بکار رود؛ ماضی در معنای ماضی و مضارع در معنای مضارع. حمل ماضی بر مستقبل به حسب موارد و با وجود قرائن و دلائل خاص جائز است یعنی اگر در جایی ماضی بکار رفته باشد و منظور و مقصود از آن مضارع باشد، اشکالی ندارد؛ ما نمی‏خواهیم بگوییم الزاماً فعل ماضی همیشه به معنای ماضی است بلکه می‏گوییم ظهور اصلی کلمه این است که هر فعلی در معنای خودش بکار رود و ظهور فعل ماضی «اعدّت» این است که در معنای ماضی بکار رود مگر در موارد خاص که قرینه بر حمل آن بر معنای مضارع وجود داشته باشد.

مثل آیه شریفه «اذا وقعت الواقعة» که ما علم و یقین داریم هنوز قیامت واقع نشده ولی خداوند تبارک و تعالی با کلمه «وقعت» که فعل ماضی است خبر از واقعه قیامت داده و اینجا روشن است که ماضی بر معنای مضارع حمل می‏شود ولی در ما نحن فیه (اعدت للکافرین) با توجه به ادله دیگری که وجود دارد وجهی ندارد که بر مضارع حمل شود کما اینکه مفسرین درباره آیه شریفه «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ»[5] گفته‏اند منظور از «لمحیطةٌ» این است که جهنّم هم اکنون به کفار احاطه دارد.

نکته‏ای که باید اینجا توجه شود این است که اعمال ما بهشت و جهنّم را می‏سازد لذا در روایات هم آمده که اذکاری که انسان می‏گوید باعث ساخت و ساز قصرهای بهشتی می‏شود و این اذکار ابزار اولیه برای امکانات بهشتی می‏باشند و در مقابل، گناهان هم ابزار اولیه برای وسائل عذاب در جهنم می‏باشند. به تعبیر روشن‏تر کلمه «محیطةٌ» متلبس به فعل است نه متلبس به آینده چون مشتق، حقیقت در مَن تلبَّس عنه است نه در یتلبّس یا سوف یتلبَّس و امثال آن.

در بعضی از روایات هم به این نکته اشاره شده است کما اینکه حضرت علی بن موسی الرضا (ع) می‏فرمایند: «لا منّا و لا نحن منه»؛ هر کس بگوید بهشت و جهنم مخلوق نیست از ما نیست.

سؤال: وجود جهنم و بهشت قبل از فرارسیدن حسابرسی چه ثمره‏ای دارد؟

پاسخ: این گونه نیست که بهشت و جهنم از ناحیه خداوند متعال آماده و کنار گذاشته شده بلکه حقیقت این است که انسان‏ها در طول زندگی لحظه به لحظه در حال ساختن بهشت و دوزخ هستند و هر کسی بهشت یا دوزخ خود را می‏سازد و اینکه خداوند در آیه مورد بحث می‏فرماید «اعدّت للکافرین» منظور این است که ساختن و مهیا کردن بهشت و جهنم به دست خود انسان است و این انسان است که در طول زندگی با اعمال خود در حال ساختن بهشت یا جهنم می‏باشد کما اینکه پیامبر اکرم (ص) می‏فرمایند: هر زمانی که وقت نماز فرا می‏رسد کروبیان و قدوسیان به انسان این گونه خطاب می‏کنند:«ای مردم برخیزید به سوی آتشی که بر دوش خویش افروخته‏اید و آن را به وسیله نمازی که می‏خوانید از خود دفع کنید»[6] یعنی افروختن آتش جهنم و خاموش کردن آن به دست خود انسان است.

سؤال: «اعدّت للکافرین» به چه معناست؟ آیا جهنّم مختص کافرین است و فسّاق و منافقین جهنّم نمی‏روند؟

پاسخ:این برداشت صحیحی نیست که گفته شود آتش جهنّم مختص به کفار است و منافقین و فاسقین را شامل نمی‏شود بلکه آتش جهنم هم شامل فاسقان می‏شود و هم شامل مؤمنان فاسق اما منافقان بر اساس یک احتمال تحت عنوان کفار داخل هستند و آن کفر در مقابل ایمان است نه اینکه کفر در مقابل منافق و مؤمن باشد و در این صورت که کفر در مقابل ایمان قرار بگیرد،منافق را هم شامل می‏شود کما اینکه در آیات قبل خداوند متعال می‏فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[7] که مردم در مقابل دستورات خداوند متعال یا مؤمن هستند یا غیر مؤمن و غیر مؤمنکافر، منافق و فاسق را در بر می‏گیرد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. المواعظ العددیة، ص263.

[2]. بوستان سعدی.

[3]. بقره/24.

[4]. واقعه/1.

[5]. توبه/49.

[6]. «یا ایها الناس قوموا إلی نیرانکم التی اوقدتموها علی ظهورکم فأدفعوها بصلاتکم».

[7]. بقره/21.

Please publish modules in offcanvas position.