درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری موضوع کلی: سوره بقرهتاریخ: 8آبان1392 موضوع جزئی: تفسیر آیه 24مصادف با: 24 ذیالحجه 1434سال:چهارم جلسه: 42 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه24 سوره بقره:
«فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ»[3]
«پساگرچنيننكنيد- كههرگزنخواهيدكرد- ازآتشىبترسيدكههيزمآن،بدنهاىمردم(گنهكار) وسنگها[بتها] است،وبراىكافران، آماده شده است!»
آیا بهشت و جهنم موجود است یا بعداً به وجود خواهد آمد؟
خدای متعال در آخر آیه 24 میفرماید: «از آتشی که برای کافران مهیا شده بترسید.»
عبارت «اعدّت للکفارین» و یا «اعدّت للمتّقین» نشان دهنده این است که جهنم و بهشت هم اکنون موجود هستند؛ اینجا بحث مفصلی وجود دارد که آیا بهشت و جهنّم بعداً موجود میشوند یا اکنون موجود میباشند؟
اکثر مفسران واژگانی مانند «اعدّت للکافرین» و «اعدّت للمتّقین» را دلیل بر وقوع قطعی بهشت و جهنمگرفتهاند.اما بعضی گفتهاند که مضارع محقق الوقوع به منزله ماضی استیعنی مانند آیه شریفه «اذا وقعتِ الواقعة»[4] که با اینکه قیامت هنوز محقق نشده ولی با فعل ماضی «وقعت» از وقوع آن خبر داده شدهلذا در ما نحن فیه هم که فعل ماضی «اعدّت»بکار رفته به خاطر این است که بهشت و جهنم مستقبل محقق الوقوع است و لذا خداوند متعال آن را در حکم ماضی فرض کرده و این گونه نیست که هم اکنون بهشت و جهنم محقق باشد.
در پاسخ عرض میکنیم این مطلب خلاف ظاهر است و ظهور اصلی کلمه این است که هر فعلی در معنای خودش بکار رود؛ ماضی در معنای ماضی و مضارع در معنای مضارع. حمل ماضی بر مستقبل به حسب موارد و با وجود قرائن و دلائل خاص جائز است یعنی اگر در جایی ماضی بکار رفته باشد و منظور و مقصود از آن مضارع باشد، اشکالی ندارد؛ ما نمیخواهیم بگوییم الزاماً فعل ماضی همیشه به معنای ماضی است بلکه میگوییم ظهور اصلی کلمه این است که هر فعلی در معنای خودش بکار رود و ظهور فعل ماضی «اعدّت» این است که در معنای ماضی بکار رود مگر در موارد خاص که قرینه بر حمل آن بر معنای مضارع وجود داشته باشد.
مثل آیه شریفه «اذا وقعت الواقعة» که ما علم و یقین داریم هنوز قیامت واقع نشده ولی خداوند تبارک و تعالی با کلمه «وقعت» که فعل ماضی است خبر از واقعه قیامت داده و اینجا روشن است که ماضی بر معنای مضارع حمل میشود ولی در ما نحن فیه (اعدت للکافرین) با توجه به ادله دیگری که وجود دارد وجهی ندارد که بر مضارع حمل شود کما اینکه مفسرین درباره آیه شریفه «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ»[5] گفتهاند منظور از «لمحیطةٌ» این است که جهنّم هم اکنون به کفار احاطه دارد.
نکتهای که باید اینجا توجه شود این است که اعمال ما بهشت و جهنّم را میسازد لذا در روایات هم آمده که اذکاری که انسان میگوید باعث ساخت و ساز قصرهای بهشتی میشود و این اذکار ابزار اولیه برای امکانات بهشتی میباشند و در مقابل، گناهان هم ابزار اولیه برای وسائل عذاب در جهنم میباشند. به تعبیر روشنتر کلمه «محیطةٌ» متلبس به فعل است نه متلبس به آینده چون مشتق، حقیقت در مَن تلبَّس عنه است نه در یتلبّس یا سوف یتلبَّس و امثال آن.
در بعضی از روایات هم به این نکته اشاره شده است کما اینکه حضرت علی بن موسی الرضا (ع) میفرمایند: «لا منّا و لا نحن منه»؛ هر کس بگوید بهشت و جهنم مخلوق نیست از ما نیست.
سؤال: وجود جهنم و بهشت قبل از فرارسیدن حسابرسی چه ثمرهای دارد؟
پاسخ: این گونه نیست که بهشت و جهنم از ناحیه خداوند متعال آماده و کنار گذاشته شده بلکه حقیقت این است که انسانها در طول زندگی لحظه به لحظه در حال ساختن بهشت و دوزخ هستند و هر کسی بهشت یا دوزخ خود را میسازد و اینکه خداوند در آیه مورد بحث میفرماید «اعدّت للکافرین» منظور این است که ساختن و مهیا کردن بهشت و جهنم به دست خود انسان است و این انسان است که در طول زندگی با اعمال خود در حال ساختن بهشت یا جهنم میباشد کما اینکه پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: هر زمانی که وقت نماز فرا میرسد کروبیان و قدوسیان به انسان این گونه خطاب میکنند:«ای مردم برخیزید به سوی آتشی که بر دوش خویش افروختهاید و آن را به وسیله نمازی که میخوانید از خود دفع کنید»[6] یعنی افروختن آتش جهنم و خاموش کردن آن به دست خود انسان است.
سؤال: «اعدّت للکافرین» به چه معناست؟ آیا جهنّم مختص کافرین است و فسّاق و منافقین جهنّم نمیروند؟
پاسخ:این برداشت صحیحی نیست که گفته شود آتش جهنّم مختص به کفار است و منافقین و فاسقین را شامل نمیشود بلکه آتش جهنم هم شامل فاسقان میشود و هم شامل مؤمنان فاسق اما منافقان بر اساس یک احتمال تحت عنوان کفار داخل هستند و آن کفر در مقابل ایمان است نه اینکه کفر در مقابل منافق و مؤمن باشد و در این صورت که کفر در مقابل ایمان قرار بگیرد،منافق را هم شامل میشود کما اینکه در آیات قبل خداوند متعال میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[7] که مردم در مقابل دستورات خداوند متعال یا مؤمن هستند یا غیر مؤمن و غیر مؤمنکافر، منافق و فاسق را در بر میگیرد.
«والحمد لله رب العالمین»