تفسیر

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

ادامه تفسیر آیه 28:

«كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»[4]

بحث به اینجا رسید: «ثُمَّ يُحْييكُمْ» (و بار ديگر شما را زنده مى‏كند).

در این آیه اگر جمله «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» را نداشتیم یعنی آیه این بود «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ» یعنی قسمت پایانی را نداشت و انتهای آیه «ثُمَّ يُحْييكُمْ» بود. ممکن است منظور از این احیاء، حیات در قیامت و جهان آخرت باشداما «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» که در انتهای آیه آمده این مراد را نقض می‏کند و می‏گوید بلکه یک واسطه‏ای وجود دارد تا احیاء قیامت و منظور این احیاء از «ثُمَّ يُحْييكُمْ» حیات برزخی است. «وكُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ»، مراد حیات برزخی است. بعد از این حیات برزخی، کل عالم می‏میرند حتی برزخی‌ها «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»، یعنی حیات قیامت بعد از مردن همه است و بعد همه زنده می‏شوند که فرمود: «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ».

جمله «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» به رجوع به الی الله اشاره دارد، مقصود این است که مراد از این حیات در «ثُمَّ يُحْييكُمْ» مسئله دیگری غیر از حیات جاودانه است که عرض شد مسئله حیات برزخی که به عنوان یک حلقه رابط بین حیات دنیوی و اخروی است مد نظر است، یعنی ما یک حیات در این دنیا داریم و یک حیات در برزخ و بعد هم صحنه قیامت است. و این همان عالمی است که از آن در سوره مؤمنون به عنوان عالم برزخ یاد شده: «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ».[5]

و همچنین در روایات نیز به برزخ اشاره شده؛ مثل روایت زیر که اشاره دارد به اینکه در عالم برزخ پرونده اعمال باز است:

قَال النَّبِيّ (ص) «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً كَانَ لَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ سَنَّ سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة»[6] كسى كه طريقه خوبى را احداث كند براى اوست اجر و ثواب آن و ثواب هر كس كه تا روز قيامت به آن عمل كند، برای اوست و كسى كه طريقه بدى را اختراع كند بر اوست گناه و گناه هر كس كه به آن تا روز قيامت عمل كند.

و لذا فردای قیامت که انسان‏ها محشور می‌شوند نامه عمل که به دستشان می‌دهند عده‌ای خیلی تعجب می‏کنند و تعجب عده‏ای از زیادی پاداش و حسنات است؛ آنها انکار می‌کنند و می‌گویند: شاید این اعمال خوب برای دیگری است! به او می‌گویند که این برای صدقات جاریه است؛ مثلا مسجد و مدرسه و بیمارستان ساختی و تمام کسانی که پایبند به سنّت حسنة تو شدند و آنها که از این سنّت حسنة تو استفاده کردند، به تو هم پاداش رسیده است. و تعجب عده‏ای از زیادی گناه است آن هم گناهانی که مربوط به او نیست که به این افراد خطاب می‏شود این سنّت سیئه‏ای است که از خود بر جا گذاشتی و تمام کسانی که از این سنّت سیئه تو پیروی کردند، تو نیز با آنان شریک هستی.

در برزخ پرونده اعمال باز است و اینکه سفارش به کارهای خیر شده حتی اگر کار خیری انجام شود برای اموات هم پاداش می‌رسد. عالم قبر روضةٌ من ریاض الجنة است.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «خَيْرُ الرِّزْقِ مَا يَكْفِي وَ خَيْرُ الذِّكْرِ مَا يَخْفَى وَ إِنِّي أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ حُسْنِ النَّظَرِ لِأَنْفُسِكُمْ وَ قِلَّةِ الْغَفْلَةِ عَنْ مَعَادِكُمْ وَ ابْتِيَاعِ مَا يَبْقَى بِمَا يَفْنَى وَ اعْلَمُوا أَنَّهَا أَيَّامٌ مَعْدُودَةٌ وَ الْأَرْزَاقُ مَقْسُومَةٌ وَ الْآجَالُ مَعْلُومَةٌ وَ الْآخِرَةُ واعْلَمُوا أَنَّ الْقَبْرَ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَانِ فَمَهِّدُوهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ فَمَثَلُ أَحَدِكُمْ يَعْمَلُ الْخَيْرَ كَمَثَلِ الرَّجُلِ يُنْفِذُ كَلامَهُ يُمَهِّدُ لَهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ»[7] ... و بدانيد به درستى كه قبر باغى است از باغ‏هاى بهشت يا گودالى است از گودال‏هاى آتش. پس قبرتان را با اعمال صالح، خوابگاه و آرامگاه خود قرار دهيد و آماده کنید. پس كسى که از شما عمل خير انجام می‏دهد مَثل او مَثل كسى است كه نفوذ كلام داشته باشد دستور دهد تا لوازم آسايش او را تهيّه كنند كه وقتى وارد شد هر چيز به جاى خود آماده باشد. خداى متعال مى‏فرمايد: آنها به واسطه اعمال صالح براى خود آسايشگاه تهيّه مى‏كنند.

«والحمد لله رب العالمین»