فصلٌ فی المطهرات 95/09/14

 

 

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: فصلٌ فی المطهرات                                                                                  تاریخ: 14 آذر 1395

موضوع جزئی: فصلٌ فی حکم الأوانی- حکم وضو و غُسل از آب درون ظرف طلا و نقره    مصادف با: 4 ربیع‎الاول 1438

سال تحصیلی: 96- 95                                                                                                  جلسه: 27

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

 

بحث در مسأله 411 بود. عرض شد که این مسأله چهار فرع دارد. فرع اول، دوم و سوم در جلسات گذشته بررسی شدند. اکنون فرع چهارم بررسی میشود.

 

بررسی فرع چهارم

 

فرع چهارم این بود که اگر شخص با آب موجود در غیر ظرف طلا یا نقره وضو بگیرد، لکن غُساله وضو در ظرف طلا یا نقره بریزد، وضویش باطل است زیرا عرفاً به این فرض نیز استعمال طلا یا نقره صدق میکند. اما اگر شخص قصد نکرده باشد که ظرف طلا یا نقره را به عنوان محل غُساله قرار دهد، لکن لازمه وضو گرفتن آن شخص، این بوده است که غُساله وضو در ظرف طلا یا نقره بریزد، در این صورت، ممکن است گفته شود که وضوی به این شکل، استعمال طلا و نقره محسوب نمیشود، بلکه بعید نیست که گفته شود که نفس ریختن آب نیز استعمال طلا و نقره محسوب نمیشود؛ تا چه رسد به اینکه گفته شود که وضو گرفتن به این شکل [که قصد نداشته است که ظرف طلا یا نقره را محل غُساله قرار دهد]، استعمال طلا و نقره محسوب میشود.

 

به نظر مرحوم سید (ره) در فرضی که شخص با آب موجود در غیر ظرف طلا یا نقره وضو بگیرد، ولی غُساله آن در ظرف طلا یا نقره بریزد، وضویش باطل است زیرا عرفاً به این فرض نیز استعمال طلا و نقره صدق میکند، لکن مرحوم آیت الله خویی (ره) و مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری (ره) [فرزند مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری (ره)] گفتهاند که وضوی شخص در چنین فرضی صحیح است.

 

مرحوم آقای خویی (ره) مسأله مذکور را به صورت دو فرض مطرح کرده است:

 

فرض اول، اینکه قصد شخصی که وضو میگیرد، این است که آب وضو (غُساله) [به هر نیتی که دارد؛ مثلاً برای تبرّک یا جلوگیری از ریختن آن آب بر روی زمین] در ظرف طلا یا نقرهای که نزد اوست، جمع شود.

 

فرض دوم، این است که شخصی که وضو میگیرد، قصد ندارد که آب وضو در ظرف طلا یا نقره جمع شود، بلکه قطرات آب وضو بدون هیچ قصدی در ظرف طلا یا نقره ریخته است و جمع شده است.

 

آقای خویی (ره) نسبت به فرض اول فرموده است که اشکالی در حرمت آن نیست چون با قصد جمعآوری، آب وضو را در ظرف طلا و نقره ریخته است و این کار، استعمال طلا و نقره محسوب میشود و استعمال نیز حرام است زیرا هر چیزی که معدّ برای کاری است، اگر در همان جهت استفاده شود و استفاده از آن جایز نباشد، عنوان حرمت پیدا میکند و در این مورد نیز ظرف معدّ برای آب، غذا و امثال آن است و استعمال آن حرام است.

 

سؤال این است که آیا چون استعمال ظرف طلا و نقره برای جمعآوری آب وضو حرام است، وضوی شخص نیز باطل است؟ یعنی آیا بین حرمت استعمال ظرف طلا و نقره در فرض مذکور و بطلان وضو، ملازمه وجود دارد؟

 

مرحوم آقای خویی (ره) فرموده است که چنین ملازمهای وجود ندارد که از یک سو به حرمت استعمال ظرف طلا و نقره حکم شود و از سوی دیگر به بطلان وضو حکم شود زیرا وضو یک چیز است و استعمال ظرف طلا و نقره مقوله دیگری غیر از وضو است لذا بین حرمت استعمال و بطلان وضو ملازمه نیست چون استعمال ظرف طلا و نقره در فرض مذکور، استعمال برای وضو نیست لذا به بطلان وضو حکم نمیشود.

 

کلام آیت الله حکیم (ره) مبنی بر بطلان وضو در فرض مذکور

 

مرحوم آیت الله حکیم (ره) نیز مثل مرحوم سید (ره) فرموده است که در این مورد، هم حرمت وجود دارد و هم بطلان وجود دارد زیرا وضو یا غُسل علت برای استعمال ظرف طلا و نقره که معصیت است، شده است. بنابراین، وضو یا غُسل منشأ و علت ارتکاب معصیت شده است و هر جا معلول حرام باشد، علت نیز حرام میباشد لذا به حرمت وضو و غُسل در فرض مذکور، حکم میشود و وقتی وضو و غُسل حرام باشد، نمیتواند مقرِّب باشد و در نتیجه وضو و غُسل باطل است.

 

پاسخ از کلام آیت الله حکیم (ره)

 

سخن آقای حکیم (ره) از جهات صغروی و کبروی درست نیست.

 

کلام آیت الله حکیم (ره) به حسب صغری تمام نیست. از جهت صغری، وضو فی حد ذاته عبارت از رساندن آب به پوست است؛ به صورتی که [در مواضع شستن] آب از محلی به محل دیگر جریان پیدا کند. این تعریف برای وضو، مستلزم صب الماء علی الإناء (ریختن آب در ظرف) نیست. همچنین، وضو مستلزم جمع شدن آب در ظرف نیست چون جریان پیدا کردن آب بر اعضاء وضو، مستلزم این نیست که حتماً آبی بریزد، بلکه چه بسا شخص وضو بگیرد و اصلاً آبی از اعضاء وضو جدا نشود و ریختن بعضی از قطرات آب وضو نیز استعمال نسبت به ظرف محسوب نمیشود. در مانحنفیه فروضی متصور است که هیچ ارتباطی بین وضو و جمع شدن آب در ظرف نیست لذا حکم معلول بر علت بار نمیشود. در این مورد، بین علت و معلول، انفکاک متصور است.

 

اگر گفته شود که لازمه وضو، ریختن آب است و وضو علت جمع شدن آب در ظرف است، پاسخ این است که اجتماع آب در ظرف مستند به وضو گرفتن به تنهایی نیست، بلکه معلول دو چیز است که یکی وضو است و دیگری قرار گرفتن ظرف در آن محل است. اگر شخص وضو بگیرد و ظرفی کنارش نباشد، هنگام وضو گرفتن، آب در ظرف نخواهد ریخت. بنابراین، وضو برای ریختن آب علّیت ندارد چون ممکن است شخص به گونهای وضو بگیرد که آب نریزد و بر فرض که هنگام وضو آب بریزد، وضو به تنهایی علت جمع شدن آب در ظرف نیست، بلکه دو چیز علت برای جمع شدن آب در ظرف میباشد؛ یکی وضو گرفتن است و دیگری قرار گرفتن ظرف در کنار شخصی است که وضو میگیرد. پس وضو، تمام العلة نیست، بلکه جزء العلة است. بنابراین، وضو علت تامه معصیت نیست و مقدمه حرام نیز حرام نیست.

 

همچنین، کلام آیت الله حکیم (ره) به حسب کبری نیز تمام نیست. علت و معلول دو چیز متغایرند و مبغوضیت در یکی از این دو، به دیگری سرایت نمیکند چون ملازمهای بین این دو نیست. بنابراین، اینکه گفته میشود که علتِ حرام، حرام است، وجهی ندارد چون حرام به عنوان علت، یک چیز است و معلول، چیز دیگری است و بین این دو مغایرت وجود دارد. بنابراین، اگر چیزی علت برای حرام باشد، لازم نیست که خود آن نیز الزاماً حرام باشد چون بین علت و معلول تغایر وجود دارد و بین آن دو ملازمه نیست که در این صورت، ممکن است معلول، از جهتی حرام باشد، ولی علت، از جهتی حرام نباشد.

 

اما در صورتی که وضو گیرنده، قصد ندارد که آب وضو در ظرف طلا یا نقره جمع شود، بلکه قطرات آب وضو بدون هیچ قصدی در ظرف طلا یا نقره بریزند و جمع شوند، مرحوم سید (ره) فرموده است که وضوی به این شکل، استعمال طلا و نقره محسوب نمیشود، بلکه بعید نیست که گفته شود که نفس ریختن آب نیز استعمال طلا و نقره محسوب نمیشود؛ تا چه رسد به اینکه گفته شود که وضو گرفتن به این شکل [که شخص قصد نداشته است که ظرف طلا یا نقره را محل غُساله قرار دهد]، استعمال طلا و نقره محسوب میشود.

 

دلیل کلام مرحوم سید (ره) مبنی بر اینکه وضوی مذکور، صحیح است، این است که استعمال هر چیزی، عبارت است از به کار بردن آن شیء در موردی که برای آن آماده شده است. ظرف برای غذا خوردن و آب نوشیدن استعمال میشود. در مانحنفیه آب به صورت اتفاقی در ظرف طلا یا نقره ریخته شده است لذا ظرف طلا یا نقره برای جمع شدن آب وضو در آن، آماده نشده است، بلکه آب بدون هیچ قصدی و به صورت اتفاقی در آن ریخته شده است.

 

مرحوم آیت الله حکیم (ره) فرموده است که کلام مرحوم سید (ره) مبنی بر اینکه وضوی مذکور، صحیح است، خالی از اشکال نیست چون جمع شدن آب، استعمال است و حرام است و منشأ این حرمت نیز وضوست. بنابراین، وضو باطل است.

 

در پاسخ از آیت الله حکیم (ره)، گفته میشود که چون آب بدون قصد و به صورت اتفاقی در ظرف طلا یا نقره ریخته شده است، استعمال صدق نمیکند.

 

«والحمدلله رب العالمین»

Please publish modules in offcanvas position.