فصلٌ فی مستحبات التخلّی و مکروهاته 96/01/27

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: فصلٌ فی مستحبات التخلّی و مکروهاته                                                     تاریخ: 27 فروردین 1396

موضوع جزئی: احکام حبس بول- موارد استحباب بول کردن                                     مصادف با: 18 رجب 1438

سال تحصیلی: 96- 95                                                                                                     جلسه: 75

                                                                                                   

  «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسأله 459: «يكره حبس البول أو الغائط و قد يكون حراماً إذا كان مضرّاً و قد يكون واجباً كما إذا كان متوضّئاً و لم يسع الوقت للتوضّؤ بعدهما و الصلاة، و قد يكون مستحباً كما إذا توقّف مستحب أهمّ عليه»[1].

به نظر مرحوم سید (ره) حبس [نگه‎‎‎‎‎داشتن] بول یا غائط مکروه است و در صورتی که حبس آن برای انسان ضرر داشته باشد، حرام می‎باشد، اما اگر وضو گرفته باشد و برای وضو گرفتن دوباره و نماز خواندن وقت نباشد [در تنگی وقت]، حبس بول یا غائط واجب است و گاهی نیز حبس بول مستحب است و آن زمانی است که مستحبی که مهم‎تر است، متوقف بر حبس بول یا غائط باشد.

پس، حبس بول یا غائط، چهار حکم دارد؛

مکروه؛ حکم اولی حبس بول یا غائط، کراهت است.

حرام؛ اگر حبس بول یا غائط برای انسان ضرر داشته باشد، حرام است.

واجب؛ اگر شخص وضو داشته باشد و وقت تنگ باشد [، یعنی وقت نداشته باشد که بول یا غائط کند و دوباره وضو بگیرد و نماز بخواند]، حبس بول یا غائط واجب است.

مستحب؛ اگر انجام مستحبی که از اهمیت بیشتری برخوردار است، متوقف بر حبس بول یا غائط باشد، در این صورت حبس بول یا غائط مستحب است.

دلیل بر کراهت حبس بول یا غائط، روایات ذیلند:

روایت اول: فِقْهُ الرِّضَا (ع)؛ وَ رُوِيَ: «إِذَا جُعْتَ فَكُلْ وَ إِذَا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ إِذَا هَاجَ بِكَ الْبَوْلُ فَبُلْ وَ لَا تُجَامِعْ إِلَّا مِنْ حَاجَةٍ وَ إِذَا نَعَسْتَ فَنَمْ فَإِنَّ ذَلِكَ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ»[2].‌

در حدیث مذکور آمده است که زمانی که بول به تو فشار آورد، بول کن و آن را حبس نکن مگر دلیلی برای حبس باشد.

روایت دوم: الرِّسَالَةُ الذَّهَبِيَّةُ، لِلرِّضَا (ع): «وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يَشْتَكِيَ مَثَانَتَهُ فَلَا يَحْبِسِ الْبَوْلَ وَ لَوْ عَلَى ظَهْرِ دَابَّتِهِ»[3]؛ کسی که می‎خواهد مثانه او دچار مشکل نشود، بول را حبس نکند؛ هرچند که سوار بر مرکب باشد.

در رابطه با کراهت حبس غائط، روایت خاصی وارد نشده است و روایات دال بر کراهت حبس، فقط در رابطه با بول است بنابراین، شاید از باب مشابهت در بعضی جهات، حکم کراهت حبس، از بول به غائط نیز سرایت داده شده است.

دلیل بر حرمت حبس بول یا  غائط [همان‎طور که در کلام مرحوم سید (ره) آمده است]، ضرر داشتن حبس بول یا غائط است.

بعضی از بزرگان فرموده‎اند که مطلق ضرر باعث حرمت حبس بول یا غائط نمی‎شود، بلکه ضرری موجب حرمت است که به هلاکت نفس یا بیماری صعب العلاج و امثال آن، منجر شود. بنابراین، مقصود سید (ره) از ضرر داشتن حبس بول یا غائط، همان ضرری است که هلاکت نفس و امثال آن را در پی داشته باشد.

دلیل بر وجوب حبس بول یا غائط این است که اگر شخص بول یا غائط کند وقتی برای دوباره وضو گرفتن و نماز خواندن باقی نمی‎ماند و نمازش قضا می‎شود لذا باید بول یا غائط خود را نگه دارد و نمازش را بخواند و سپس بول یا غائط کند.

البته باید بحث شود که در صورت دوران امر بین حرمت حبس بول یا غائط [به خاطر ضرر داشتن حبس] و بین وجوب حبس بول یا غائط [به خاطر تنگی وقت]، تکلیف چیست؟

به نظر می‎رسد که در این صورت، دفع ضرر مقدم است لذا حبس بول یا غائط حرام است و شخص نباید بول یا غائط خود را نگه دارد.

دلیل وجوب حبس بول یا غائط یکی از وجوه ذیل است:

بعضی گفته‎اند که وجوب حبس بول یا غائط از باب تفویت قدرت است و گفته‎اند که تفویت قدرت حرام است و انسان خودش نباید باعث شود که قدرتش بر انجام کار، سلب شود.

بعضی دیگر گفته‎اند که ذی‎المقدمه [نماز] واجب است و مقدمه آن [وضو] نیز واجب است بنابراین، شخص باید بول یا غائط خود را حبس کند تا مقدمه برای انجام ذی‎المقدمه محفوظ بماند.

شاید گفته شود که وجوب حبس بول و غائط در تنگی وقت، وجوب شرعی نیست، بلکه وجوب عقلی است که عقل می‎گوید که چون نماز جز با حبس بول یا غائط و نگه داشتن وضو میسر نمی‎شود بنابراین حبس بول یا غائط واجب است.

دلیل بر استحباب حبس بول یا غائط این است که انجام مستحبی که مهمتر است، متوقف بر حبس بول یا غائط باشد؛ به این معنی که شخص با حبس بول یا غائط بتواند مستحبی را که از اهمیت زیادی برخوردار است انجام دهد که در این صورت حبس بول یا غائط مستحب است، مثل اینکه شخص بخواهد در مسجد الحرام بخواهد دو رکعت نماز مستحبی بخواند و خواندن این نماز بر حبس بول یا غائط متوقف باشد، در این صورت مستحب است که شخص بول یا غائط خود را نگه دارد و دو رکعت نماز را بخواند.

مسأله 460: «يستحبّ البول حين إرادة الصلاة و عند النوم و قبل الجماع و بعد خروج المني و قبل الركوب على الدابّة إذا كان النزول و الركوب صعباً عليه و قبل ركوب السفينة إذا كان الخروج صعباً»[4].    

به نظر مرحوم سید (ره) در شش مورد، بول کردن مستحب است:

1- وقتی شخص می‎خواهد نماز بخواند؛

2- قبل از خواب؛

3- قبل از جماع؛

4- بعد از خروج منی؛

5- قبل از سوار شدن بر مرکب، در صورتی که سوار و پیاده شدن بر مرکب سخت باشد؛

6- قبل از سوار شدن بر کشتی، در صورتی که خروج از آن سخت باشد.

بزرگان گفته‎اند که دلیل خاصی بر استحباب بول کردن قبل از نماز وجود ندارد مگر اینکه گفته شود که ممکن است که عدم بول باعث شود که حواس انسان در هنگام نماز خواندن، پرت شود لذا برای اینکه حواسش پرت نشود و حضور قلب او حفظ شود، مستحب است که قبل از نماز خواندن، بول کند.

دلیل بر استحباب بول کردن قبل از خواب، روایت ذیل است:

عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ؛ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) لِلْحَسَنِ (ع): «أَ لَا أُعَلِّمُكَ أَرْبَعَ خِصَالٍ تَسْتَغْنِي بِهَا عَنِ الطِّبِّ؟» قَالَ: بَلَى، قَالَ: «لَا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِيهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلَاءِ، فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذَا اسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ»[5].

امام علی (ع) در روایت مذکور، به امام مجتبی (ع) فرموده است که چهار کار را انجام بده تا از طبیب بی‎نیاز شوی؛ سر سفره منشین مگر اینکه گرسنه باشی، از سر سفره بلند نشو مگر اینکه هنوز گرسنه باشی، غذا را خوب بجو و هنگامی که خواستی بخوابی دستشویی برو که اگر این چهار کار را انجام دهی، از طبیب بی‎نیاز خواهی شد.

منشأ اکثر بیماری‎ها به خوردن و خوراک مربوط می‎شود و عدم رعایت مواردی است که در روایت مذکور به آنها اشاره شد، کما اینکه در روایتی آمده است: عَوَالِي اللآَّلِي، عَنِ النَّبِيِّ (ص) قَالَ: «الْمَعِدَةُ بَيْتُ الدَّاءِ وَ الْحِمْيَةُ رَأْسُ الدَّوَاءِ»[6]؛ معده خانه هر درد و پرهیز کردن، رأس هر دارویی است.

در رابطه با استحباب بول کردن، قبل از جماع، دلیل خاصی وارد نشده است، لکن از نظر پزشکی ثابت شده است که جماع کردن با مثانه پر، عوارضی به دنبال دارد؛ از جمله اینکه پروستات آنها دچار مشکل می‎شود و همچنین، از جماع لذت کافی نمی‎برند.

دلیل استحباب بول کردن، بعد از خروج منی این است که بول کردن بعد از خروج مَنی باعث می‎شود که چیزی از مَنی در مجرای بول باقی نماند. روایت ذیل نیز بر این مطلب دلالت دارد:

الْجَعْفَرِيَّاتُ، أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ، حَدَّثَنِي مُوسَى، حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (ع) عَنْ أَبِيهِ (ع) عَنْ عَلِيٍّ (ع)؛ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «إِذَا جَامَعَ الرَّجُلُ فَلَا يَغْتَسِلْ حَتَّى يَبُولَ مَخَافَةَ أَنْ يَتَرَدَّدَ بَقِيَّةُ الْمَنِيِّ فَيَكُونَ مِنْهُ دَاءٌ لَا دَوَاءَ لَهُ»[7]‌.

رسول اکرم (ص) در روایت مذکور فرموده است که هنگامی که شخص جماع می‎کند، غسل نکند تا اینکه نخست بول کند [و سپس غسل نماید] زیرا خوف این هست که شاید مَنی باقی مانده در مجرای بول برگردد که در این صورت دردی را در پی خواهد داشت که درمانی نخواهد داشت.

در رابطه با استحباب بول کردن، قبل از سوار شدن بر مرکب، دلیل خاصی وارد نشده است و شاید از باب اینکه به حبس بول که مکروه است، منجر نشود، مستحب است که نخست بول کند و سپس سوار بر مرکب شود.

در رابطه با استحباب بول کردن، قبل از سوار شدن بر کشتی نیز دلیل خاصی وارد نشده است و شاید از باب جلوگیری از حبس بول، مستحب باشد.

مسأله 461: «إذا وجد لقمة خبز في بيت الخلاء يستحبّ أخذها و إخراجها و غسلها ثمّ أكلها»[8].

به نظر مرحوم سید (ره) اگر شخص تکه نانی را در دستشویی یافت، مستحب است که آن را بردارد و از دستشویی خارج کند و سپس آن را بشوید و بخورد.

دلیل حکم مذکور، روایت ذیل است:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ؛ قَالَ: دَخَلَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ (ع) الْخَلَاءَ؛ فَوَجَدَ لُقْمَةَ خُبْزٍ فِي الْقَذَرِ؛ فَأَخَذَهَا وَ غَسَلَهَا وَ دَفَعَهَا إِلَى مَمْلُوكٍ مَعَهُ؛ فَقَالَ: «تَكُونُ مَعَكَ لآِكُلَهَا إِذَا خَرَجْتُ» فَلَمَّا خَرَجَ (ع)؛ قَالَ لِلْمَمْلُوكِ: «أَيْنَ اللُّقْمَةُ؟» فَقَالَ: أَكَلْتُهَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ(ع): «إِنَّهَا مَا اسْتَقَرَّتْ فِي جَوْفِ أَحَدٍ إِلَّا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ فَاذْهَبْ فَأَنْتَ حُرٌّ فَإِنِّي أَكْرَهُ أَنْ أَسْتَخْدِمَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ»[9].

امام باقر (ع) در ذیل روایت مذکور فرموده است که لقمه‎ای که از دستشویی خارج شود و شسته شود، در شکم کسی مستقر نگردد مگر اینکه بهشت بر او واجب شود، پس برو، تو آزادی چون من کراهت دارم از اینکه کسی که اهل بهشت است را به عنوان خدمتگذار نگه دارم.

«والحمدلله رب العالمین»



[1]. سید محمدکاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص182.

[2]. محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج1، کتاب الطهارة، ابواب احکام الخلوة، باب29، ص284، ح5.

[3]. همان، ح4.

[4]. سید محمدکاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص182.

[5]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج24، کتاب الأطعمة و الأشربة، ابواب آداب المائدة، باب2، ص245، ح8.

[6]. محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، کتاب الأطعمة و الأشربة، ابواب الأطعمة المباحة، باب109، ص453، ح12.

[7]. همان، ج1، کتاب الطهارة، ابواب الجنابة، باب37، ص485، ح1.

[8]. سید محمدکاظم، طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص182.   

[9]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج1، کتاب الطهارة، ابواب احکام الخلوة، باب39، ص361، ح1.

Please publish modules in offcanvas position.