درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی أحکام الجبائر تاریخ: 19 خرداد 1399 موضوع جزئی: کفایت أقل غَسل در وضوگرفتن مصادف با: 16 شوال 1441 سال تحصیلی: 99-98 جلسه: 55 |
مسأله 615: «قد عرفت أنّه يكفي في الغسل أقلّه؛ بأن يجري الماء من جزء إلى جزء آخر و لو بإعانة اليد، فلو وضع يده في الماء و أخرجها و مسح بما يبقى فيها من الرطوبة محلّ الغسل يكفي و في كثير من الموارد هذا المقدار لا يضرّ، خصوصاً إذا كان بالماء الحار و إذا أجرى الماء كثيراً يضرّ فيتعيّن هذا النحو من الغسل و لا يجوز الانتقال إلى حكم الجبيرة، فاللازم أن يكون الإنسان ملتفتاً لهذه الدقّة»[1].
مرحوم سید (ره) نوشته است که به تحقیق فهمیدی- قبلاً در مسائل مربوط به شستن صورت این بحث مطرح شد- که در شستن [مواضع وضو]، أقل آن کفایت میکند، به این نحو که آب از جزئی به جزء دیگر جریان پیدا کند، هرچند که این جریان به کمک دست باشد، پس اگر شخص دستش را در آب بگذارد و خارج کند و سپس با رطوبتی که در دست باقی مانده است بر محل شستن [از صورت و دستها] بکشد، کفایت میکند و در بسیاری از موارد [که شخص خیال میکند که رساندن آب به اعضای وضو برایش ضرر دارد] این مقدار ضرری نمیزند [لذا به همین مقدار اکتفا میکند و نیازی به جریان آب کثیر بر مواضع وضو نیست تا ضرر در پی داشته باشد]، خصوصاً اگر آبی که استفاده میکند، گرم باشد و اگر جاری کردن آب زیاد بر اعضای وضو، ضرر میزند، پس این نحو از شستن [، یعنی دست را در آب گذاشتن و با رطوبت آن بر محل شستن، دست کشیدن]، متعیّن میشود و انتقال به حکم جبیره و وضوی جبیرهای گرفتن، جایز نمیباشد، پس لازم است که انسان نسبت به این دقت [که کجا حکم جبیره دارد و کجا حکم جبیره را ندارد و هنوز زمینه برای وضوگرفتن باقی است]، توجه داشته باشد.
سؤال: آیا مسح و کشیدن دست مرطوب از غَسل و شستن، کفایت میکند یا کفایت نمیکند؟ یعنی آیا مسح به نحو مذکور، جایگزین غَسل میشود یا نمیشود؟
نظر مرحوم سید (ره) این است که چون اقل مراتبِ غَسل عبارت از انتقال آب از جزئی به جزء دیگر است، بنابراین، مسح با رطوبت دست از غَسل و شستن، کفایت میکند و مشکلی ندارد.
عدهای، از جمله مرحوم آیت الله خویی (ره) گفته است که تصویری که مرحوم سید (ره) در مسأله مورد بحث (مسأله 615) ارائه کرده است، مبنی بر اینکه شخص دست خود را در آب قرار دهد و سپس از آب خارج کند و با رطوبتی که در آن باقی مانده است بر موضع وضو بکشد، مورد اشکال است زیرا کشیدن دست با رطوبتی که در آن باقی مانده است، مسح است و عنوان غَسل بر آن صدق نمیکند.
به نظر مرحوم آیت الله خویی (ره)، مراد شارع مقدس از اینکه به غَسل امر کرده است و فرموده است: «...فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ...»[2]، احداث غَسل است، یعنی منظور شارع این است که شخص متوضّی، غَسل را احداث کند، اما غَسل به حسب بقاء، غَسل احداثی نیست، بلکه غَسل بقائی است و در امتثال تکلیف کفایت نمیکند و در فرض مورد بحث، مکلّف در گام اول که دستش را در آب قرار داده است، احداث غَسل کرده است، لکن بعد که با رطوبت آن میخواهد مواضع غَسل را مسح کند، مسح با رطوبت است و عنوان غَسل بر آن صدق نمیکند و لذا مسح با آن رطوبت، ابقاء غَسل حادث است و در واقع احداث مسح است و احداث غَسل نیست لذا کفایت نمیکند.
به نظر میآید که مرحوم آیت الله خویی (ره) اصل مسأله که انتقال آب از جزئی به جزء دیگر مشکلی ندارد را قبول دارد، اما تصویری که مرحوم سید (ره) ارائه کرده است [که شخص دست خود را در آب قرار دهد و سپس از آب خارج کند و با رطوبت آن بر موضع وضو بکشد] که در عمل صدق غَسل نمیکند، بلکه صدق مسح میکند را قبول ندارد و فرموده است که عمل به این نحو از مأمورٌبه شارع [که امر به غَسل کرده است] خارج است.
مرحوم آیت الله خویی (ره) در ادامه فرموده است که سابقاً در بحث از غَسل وجه گفته شد که غَسل عبارت از جریان آب از جزئی به جزء دیگر است و جریان آب با کشیدن و مسح دست مرطوب، همخوانی ندارد و مسح دست مرطوب بر موضع وضو را شامل نمیشود و نسبت بین غَسل و مسح، عموم و خصوص من وجه است چون معنای مسح عبارت از این است که ماسح با رطوبتی که در دستش هست بر ممسوح [محل مورد نظر]، مسح کند و این دو [، یعنی غَسل و مسح] در مقابل هم قرار دارند و نمیشود که مسح را جایگزین غَسل کرد و خداوند متعال نیز عملاً غَسل را در مقابل مسح قرار داده است و فرموده است: «...فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ...»[3] و شارع مقدس امر به غَسل را جدای از امر به مسح آورده است لذا هیچیک از غَسل و مسح از یکدیگر کفایت نمیکنند. همچنین، در لغت نیز معنای غَسل که عبارت از جاری کردن آب از جزئی به جزء دیگر است بر مسح با رطوبت صدق نمیکند، پس مسحِ با رطوبت از مأمورٌبه که غَسل است، مجزی نیست، کما اینکه در باب جبیره اگر به جای مسح بر جبیره، غَسل کند، مجزی نیست. بنابراین، عنوان غَسل شامل مسح با رطوبت نمیشود و مسح با رطوبت دست، مجزی از غَسل نیست.
«الحمدلله رب العالمین»