فقه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «الثانية: الارتماس و هو غمس تمام البدن في الماء دفعة واحدة عرفية و اللازم ‌أن يكون تمام البدن تحت الماء في آن واحد و إن كان غمسه على التدريج، فلو خرج بعض بدنه قبل أن ينغمس البعض الآخر لم يكف، كما إذا خرجت رجله أو دخلت في الطين قبل أن يدخل رأسه في الماء أو بالعكس؛ بأن خرج رأسه من الماء قبل أن تدخل رِجلُه و لا يلزم أن يكون تمام بدنه أو معظمه خارج الماء، بل لو كان بعضه خارجاً فارتمس كفى، بل لو كان تمام بدنه تحت الماء فنوى الغسل و حرّك بدنه كفى على الأقوى»[1].

 

سابقاً عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، نحو انجام غُسل جنابت به دو صورت است، صورت اول، انجام غُسل به نحو ترتیب است که مباحث مربوط به آن گذشت.

 

دوم، غسل ارتماسی

 

دومین صورت از صُور انجام غُسل، غسل ارتماسی است. ارتماس، به معنای فرو رفتن تمام بدن، به صورت دفعی در آب است و مراد از فرو رفتن دفعی، دفعه عرفی است و دفعه عقلی مراد نیست، یعنی به حَسَب عرف گفته شود که بدن یک‏باره در آب فرو رفته است، بنابراین لازم است که تمام بدن در آنِ واحد زیر آب باشد، هرچند فرو رفتن در آب، تدریجی باشد [، مثل اینکه شخصی می‏خواهد وارد حوضی شود که پله دارد که به تدریج از پله‏ها در آب فرو می‏رود و بعد از اینکه داخل حوض شد و آب همه بدن را فرا بگیرد، غسل ارتماسی محقق می‏شود]. پس، اگر بعضی از بدنش، قبل از اینکه بعض دیگر از بدنش در آب فرو رود، از آب خارج شود، کفایت نمی‏کند، کما اینکه قبل از اینکه سرش در آب داخل شود، پایش از آب خارج شود یا پایش در گِل داخل شود یا برعکس؛ به این نحو که قبل از اینکه پایش در آب داخل شود، سرش از آب خارج شود [که در این صورت نیز غُسل محقق نشده است] و [برای تحقق غُسل ارتماسی] لازم نیست که تمام بدن شخص یا مُعظم بدنش خارج از آب باشد [، مثلاً فقط پاها داخل آب باشند و سایر اعضا خارج از آب باشند]، بلکه اگر بعضی از بدن خارج از آب باشد [، مثلاً سر و گردن از آب خارج باشند و بقیه اعضای بدن داخل آب باشند] و شخص، غسل ارتماسی کند، کفایت می‏کند، بلکه بنا بر أقوی، اگر تمام بدنش زیر آب باشد، سپس نیّت غُسل کند و بدنش را حرکت بدهد، کفایت می‏کند.

 

مرحوم سید (ره) در عبارت مذکور، چند فرض را مورد بحث قرار داده است؛

 

فرض اول، این است که ارتماس، به معنای فرو رفتن تمام بدن در آب، به صورت دفعةً واحدةً است و مراد از فرو رفتن دفعی، دفعه عرفی است و دفعه عقلی مراد نیست، یعنی به حَسَب عرف گفته شود که بدن یک‏باره در آب فرو رفته است، بنابراین لازم است که تمام بدن در آنِ واحد زیر آب باشد، هرچند فرو رفتن در آب، تدریجی باشد.

 

فرض دوم، این است که برای تحقق غُسل ارتماسی، لازم نیست که تمام بدن شخص یا معظم بدنش خارج از آب باشد [، مثلاً فقط پاها داخل آب باشند و سایر اعضا خارج از آب باشند]، بلکه اگر بعضی از بدن خارج از آب باشد [، مثلاً سر گردن از آب خارج باشند و بقیه اعضای بدن داخل آب باشند] و شخص، غسل ارتماسی کند، کفایت می‏کند.

 

فرض سوم، این است که بنا بر أقوی، اگر تمام بدن شخص زیر آب باشد، سپس نیّت غُسل کند و بدنش را حرکت بدهد، کفایت می‏کند و غسل ارتماسی محقق می‏شود.

 

بررسی فرض اول

 

فرض اول، این است که بدن باید به صورت دفعی عرفی در آب فرو برود، بنابراین، لازم است که تمام بدن در آنِ واحد زیر آب باشد، هرچند که فرو رفتن در آب تدریجی باشد.

 

دلیل اول، اجماع و عدم وجود خلاف

 

مرحوم صاحب جواهر (ره)، فرموده است که دلیل حکم مذکور، اجماع است.[2] همچنین، مرحوم صاحب حدائق (ره) فرموده است که خلافی در رابطه با این مطلب نیست[3].

 

دلیل دوم، روایات

 

روایت اول: صحیحه زراره: عَنْ زُرَارَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ غُسْلِ الْجَنَابَةِ، فَقَالَ: «تَبْدَأُ فَتَغْسِلُ كَفَّيْكَ ثُمَّ تُفْرِغُ بِيَمِينِكَ عَلَى شِمَالِكَ فَتَغْسِلُ فَرْجَكَ وَ مَرَافِقَكَ ثُمَّ تَمَضْمَضْ وَ اسْتَنْشِقْ ثُمَّ تَغْسِلُ جَسَدَكَ مِنْ لَدُنْ قَرْنِكَ إِلَى قَدَمَيْكَ لَيْسَ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ وُضُوءٌ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ أَمْسَسْتَهُ الْمَاءَ فَقَدْ أَنْقَيْتَهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا جُنُباً ارْتَمَسَ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ وَ إِنْ لَمْ يَدْلُكْ جَسَدَهُ»[4].

 

از تعبیر «وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا جُنُباً ارْتَمَسَ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ وَ إِنْ لَمْ يَدْلُكْ جَسَدَهُ» استفاده می‏شود که اگر شخص جنب به صورت دفعی در آب فرو برود، کفایت می‏کند و غُسلش صحیح است، هرچند که بدنش را دست نکشد.

 

روایت دوم: صحیحه حلبی: عَنِ الْحَلَبِيِّ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ»[5].

 

این روایت نیز بر کفایت غسل ارتماسی به صورت فرو رفتن دفعی در آب، دلالت دارد.

 

روایت سوم: موثقه نوفلی: عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: الرَّجُلُ يُجْنِبُ فَيَرْتَمِسُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً وَ يَخْرُجُ، يُجْزِيهِ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ؟ قَالَ: «نَعَمْ»[6].

 

این روایت نیز بر این دلالت دارد که ارتماس دفعی در غُسل کفایت می‏کند.

 

نکته: مقصود از غسل ارتماسی به صورت دفعی، این است که در آن تثلیث نیست، یعنی غسل ارتماسی بر خلاف غسل ترتیبی سه جزء ندارد، به این معنا که همانند غسل ترتیبی، شخص، یک بار سر و گردن را در آب فرو ببرد، یک بار طرف راست بدن را در آب فرو ببرد و یک بار نیز طرف چپ بدن را در آب فرو ببرد، بلکه ارتماس واحدة به وحدت عرفیه بدون اینکه تَبَعُّضی در آن باشد مراد است، یعنی شخص به صورت دفعی همه بدن را در آب فرو می‏برد، بدون اینکه بخشی از بدن حالت ارتماس پیدا کرده باشد و بخشی دیگر حالت ارتماس پیدا نکرده باشد، که اگر این چنین باشد [، یعنی بخشی از بدن حالت ارتماس پیدا کند و بخشی دیگر حالت ارتماس پیدا نکند]، غسل، ارتماسی نخواهد بود.

 

بنابراین، در غسل ارتماسی سه ارتماس وجود ندارد و همچنین، ارتماس واحد به صورت تبعّض وجود ندارد، بلکه غسل ارتماسی باید به صورت دفعةً واحدةً باشد و ملاک برای ارتماس دفعی نیز نظر عرف است.

 

«الحمدلله رب العالمین»