فقه

 

  

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

 

در جلسه گذشته عرض شد که مرحوم آیت الله خویی (ره) برای اجتناب از لغویّت، به صحیحه صحّاف أخذ کرده است و فرموده است که طبق این صحیحه به عدم حیضیّت خون حکم می‏شود زیرا اگر به صحیحه صحّاف عمل نشود و گفته شود که خون مورد نظر، خون حیض است، کلام امام (ره) که فرموده است که خونی که زن باردار بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش می‏بیند، حیض نیست، بی‏معنا خواهد بود و لغو لازم خواهد آمد لذا برای اینکه لغویّت لازم نیاید بر طبق صحیحه صحّاف عمل می‏شود و در موردی که زن بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش خونی ببیند که اوصاف حیض را داشته باشد به عدم حیضیّت آن خون حکم می‏شود.

 

اشکال بر کلام آیت الله خویی (ره)

 

شاید در اشکال به کلام مرحوم آیت الله خویی (ره) گفته شود که در موردی که خون مورد نظر، اوصاف خون حیض را نداشته باشد بر طبق صحیحه صحّاف عمل می‏شود و به عدم حیضیّت خون حکم می‏شود و در موردی که خون مورد نظر، اوصاف حیض را داشته باشد بر طبق ادله اوصاف عمل می‏شود و به حیضیّت آن خون حکم می‏شود و در این صورت، لغویت لازم نمی‏آید.

 

پاسخ از اشکال مذکور

 

اشکال مذکور، وارد نیست زیرا اگر صحیحه به موردی که خون مورد نظر، اوصاف حیض را نداشته باشد، اختصاص داده شود، لغویت لازم می‏آید چون وقتی خون مورد نظر، اوصاف حیض را نداشته باشد بحثی در عدم حکم به حیضیّت آن خون نیست تا صحیحه در صدد این باشد که به عدم حیضیّت آن خون حکم کند، بلکه اگر صحیحه نیز نباشد، به عدم حیضیّت آن خون حکم می‏شود لذا با انحصار صحیحه به موردی که خون، اوصاف حیض را نداشته باشد نیز لغویّت لازم می‏آید چون صحیحه صحّاف به صراحت می‏گوید که اگر زن باردار بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش خون ببیند، حیض نیست مطلقا، اعم از اینکه صفات حیض را داشته باشد یا صفات حیض را نداشته باشد.

 

ان قلت: اگر گفته شود که در محل اجتماع دو دسته روایت مورد بحث، برای اجتناب از لغویت صحیحه صحّاف بر طبق آن عمل می‏شود، عرض می‏شود که این لغویّت در فرض عمل به صحیحه و دست کشیدن از روایات اوصاف نیز لازم می‏آید زیرا روایات اوصاف می‏گویند که اگر زنی خونی ببیند که اوصاف حیض را داشته باشد، حکم حیض بر آن مترتّب می‏شود و در فرض مذکور اگر بر طبق صحیحه حسین‏بن نعیم صحّاف عمل شود و خونی که زن بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش ببیند حیض شمرده نشود، وجود روایات اوصاف لغو خواهد بود. پس این لغویت در جانب روایات اوصاف نیز لازم می‏آید و صحیحه صحّاف رجحانی نسبت به روایات اوصاف ندارد تا بر طبق آن عمل شود و روایات اوصاف کنار گذاشته شوند.

 

قلت: مرحوم آیت الله خویی (ره) در پاسخ فرموده است که از کنار گذاشتن روایات اوصاف، لغویت لازم نمی‏آید زیرا در فرضی که خونی که زن می‏بیند قبل از گذشت بیست روز از ایام عادتش باشد و اوصاف حیض را داشته باشد، طبق ادله اوصاف به حیضیّت آن حکم می‏شود و ادله اوصاف فقط خونی را که بعد از گذشت بیست روز دیده شود، شامل نمی‏شود پس، این گونه نیست که روایات اوصاف به طور کامل کنار گذاشته شوند تا لغویّت لازم آید. پس همان‏طور که شارع روایات اوصاف را بیان کرده است، در قالب روایت صحیحه حسین‏بن نعیم صحّاف تبصره‏ای را ذکر کرده است و فرموده است که اگر خونی که زن باردار می‏بیند بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش باشد، خون حیض نیست، هرچند که صفات حیض را نیز داشته باشد و لذا نسبت به خونی که زن قبل از بیست روز از ایام عادتش می‏بیند بر طبق روایات اوصاف عمل می‏شود و نسبت به خونی که بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش می‏بیند بر طبق روایت صحیحه صحّاف عمل می‏شود و هیچ لغویّتی لازم نمی‏آید چون بر طبق هر دو دسته از روایت عمل شده است.

 

پس نظر مرحوم امام (ره) نیز همانند نظر مرحوم آیت الله خویی (ره) این است که بر طبق صحیحه حسین‏بن نعیم صحّاف عمل می‏شود و به وسیله این صحیحه در اطلاقات ادله اوصاف تصرّف می‏شود. مرحوم امام (ره) فرموده است: «لكن قوّة ظهور الصحيحة في مضمونها و بُعد حملها على الدم الفاقد للصفات مع أنّ‌ الفاقد غير محكوم بالحيضية؛ كان قبل عشرين أو بعدها و لا وجه  لتخصيص هذا المصداق القليل الوجود بالذكر يوجب تقديمها على أدلّة الأوصاف»[1]؛ لکن ظهور صحیحه صحّاف در مضمونش قوی است [، یعنی خون مورد نظر، حیض نیست، چه اوصاف حیض را داشته باشد و چه اوصاف حیض را نداشته باشد] و حمل کردن صحیحه بر صورتی که خون، فاقد اوصاف باشد بعید است زیرا صورتی که خون فاقد اوصاف حیض باشد محکوم به عدم حیضیّت است، چه قبل از بیست روز باشد و چه بعد از گذشت بیست روز [از ایام عادت] باشد [و نیازی به صحیحه صحّاف نیست] و این موجب تقدیم صحیحه بر ادله اوصاف می‏شود.

 

مرحوم امام (ره) در ادامه فرموده است که عرف [که مخاطب فهم کلمات ائمه (ع) می‏باشند] خود را به دقایق عقلیه مبتلا نمی‏کند لذا به نسبت بین صحیحه با روایات اوصاف که عموم و خصوص من‏وجه است یا غیر آن، توجه ندارد، بلکه عرف می‏بیند که صحیحه صحّاف عرفاً ادله صفات را تقیید می‏زند لذا خونی که زن بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش می‏بیند، حیض نیست هرچند که اوصاف حیض را داشته باشد و میزان تقدیم صحیحه بر روایات اوصاف، فهم عرف است و دقّت عقلی نیست، چه بین آنها عموم و خصوص من‏وجه باشد و چه نباشد.[2]

 

«الحمدلله رب العالمین»