مدير حوزه هاي علميه کشور حضرت آيت الله سيد هاشم حسيني بوشهري «دامت برکاته» طی سخنانی درباره شیوههای ایجاد پیوند اخوت و برادری عنوان کردند: به دو خصوصیت و دو شیوه در ایجاد پیوند مستحکم تر در رابطه با اخوت و برادری اشاره میکنم: شیوه و خصوصیت اول اصل تغافل است (اصل نادیده انگاری) ما در رابطه با مسئله غفلت بارها گفتهایم که باید از غفلت پرهیز کرد چون این غفلتهاست که انسانها را در وادی و باتلاق گناه گرفتار میکند اما اصل تغافل و نادیده انگاری لغزشهای دیگران کاملاً متفاوت است؛ عدم شتاب زدگی نسبت به دیگران این مسئله، مسئله بسیار مهم و اساسی است. ما در مقابل با لغزشی که از برادر دینیمان سر میزند واکنش شتاب زده از خودمان نشان ندهیم و به تعبیر روشنتر در عرف عامیانه به خودمان نگیریم و به خودمان نیاوریم و کمی حوصله کنیم و در برخوردهایمان ملاحظه کنیم.
وجود مقدس امام صادق (ع) تعبیر زیبایی دارند؛ میفرمایند: «صَلَاحُ حَالِ التَّعَايُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْءُ مِكْيَالٍ ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ.»[2]؛ فضای همزیستی و معاشرت به منزله یک پیمانه پری است که دو سوم آن را زیرکی و هوشیاری و هوشمندی در تعاملات با دیگران تشکیل میدهد و اما یک سوم آن را تغافل و نادیده انگاشتن تشکیل میدهد.
وجود مقدس امیرمؤمنان علی (ع) میفرماید: اگر بناست با آحاد جامعه به این شکل برخورد کنیم و به خاطر هر لغزشی که از آنان سر میزند از آنان فاصله بگیریم و جدا بشویم، دوستی برای شما باقی نمیماند؛ تعبیر عجیبی است: «مَنْ جَانَبَ الْإِخْوَانَ عَلَى كُلِّ ذَنْبٍ قَلَّ أَصْدِقَاؤُهُ.»[3]؛ اگر کسی به خاطر لغزشها و خطاهایی که از برادران دینیاش سر میزند، از آنها فاصله بگیرد دوستانش کم میشود.
چه بسا حکمت این بیان این باشد که ما انسانها میتوانیم تأثیرگذارتر باشیم؛ اگر لغزشی را از کسی دیدیم در یک محیط و فضای مناسب به شخص تذکر مناسب بدهیم تا او در مسیر هدایت قرار بگیرد و صرفاً فاصله گرفتن، جدا شدن، قهر کردن و رابطه را قطع کردن، هم دوستانمان را از دست میدهیم و هم دوستان کلیدی خود را از دست خواهیم داد و هم آن نقش کلیدی تأثیرگذاری در هدایت آحاد جامعه را از دست خواهیم داد. اینها حکمت سفارشاتی است که در کلمات نورانی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) به خوبی ما میتوانیم ملاحظه کنیم و ببینیم.
شیوه چهارمی که در استحکام این پیوند اخوت و برادری باید مدّ نظر قرار بگیرد عفو و گذشت میباشد؛ انسانهایی که اهل عفو و گذشتند، میتوانند محبوبیت در جامعه ایجاد کنند؛ کسانی که اهل گذشتند، اینها میتوانند فضای جامعه را تغییر بدهند.
البته باید به این نکته متذکر شد که در اسلام عزیز ما، این مجوز را داریم که افراد خاطی را مجازات کنیم و بدی را با بدی پاداش بدهیم اما کار بهتر در جاهایی که مفسدهای در جامعه ایجاد نمیکند، ما بتوانیم با عفو و بخششمان فضای جامعه را تلطیف کنیم.
در سیره پیامبران الهی و اهل بیت عصمت و طهارت این ویژگی را به خوبی مشاهده میکنیم. لذا مسئله عفو و گذشت یک مسئله بسیار مهمی است؛ خود خداوند بزرگ و متعال در رأس بخشندگان است؛ در قرآن این تعبیر آمده که: « إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ»[4]؛ خداوند بخشنده است.
در وصف پرهیزکاران، مؤمنان و پارسایان قرآن در سوره آل عمران 34 میفرماید: «الَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين»[5]؛ کسانی که در حال شادی و وسعت و در حال فقر انفاق میکنند و خشمشان را فرو مینشانند و موقعی که لازم باشد مردم را مورد بخشش قرار میدهند چون انسانی که حالت خشم پیدا میکند و مسئلهای در زندگی او پیدا میشود، اگر بتواند عفو کند و ببخشد تأثیر دارد.
در جریان حضرت یوسف و برادرانش که او را در چاه انداختند، شاهدیم که با یک جمله که فرمود: «قالَ لا تَثْريبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ»[6]؛ دیگر سرزنشی متوجه شما نیست و با یک جمله از تمام کارهایی که برادرانش انجام داده بودند، صرف نظر کرد.
یا در جریان فتح مکه رسول گرامی اسلام خاتم انبیاء محمد مصطفی (ص) فرمود: «اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ.»[7]؛ برید، آزادید. پیامبر به خوبی میتوانست از ابو سفیانها انتقام جدی بگیرد لذا عدهای شعار دادند: « الْيَوْمُ يَوْمُ الْمَلْحَمَة»[8]؛ شعار رساء نبی اکرم (ص) که برای تک تک ما در جامعه میتواند باشد این است: «اليوم يوم المرحمة»[9]؛ لذا به اسلام که نگاه میکنیم هر دو بُعد اسلام را ببینیم. عدهای به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب مرتب نگویند اسلام رحمانی، اسلام رحمانی بلکه اسلام ابعاد دیگری هم دارد؛ یک توازنی ایجاد کنید. عدهای هم نیفتند مثلاً این داعشیها و این تکفیریها چه چهرهای را از اسلام به نمایش گذاشتهاند؛ چهره خشن که تمام دنیا را نسبت به الگویی از اسلام که اینها دارند ارائه میدهند. اسلام هر دو بعد را دارد؛ در جای خودش برخورد و در جای دیگری، عفو و بخشش. این تعادل و توازن در زندگی مسلمانان و ما میتواند نقش جدی و کلیدی داشته باشد.