حضرت آیت الله حسینی بوشهری «دامت برکاته» در ابتدای درس تفسیر خود با بیان دو روایت در مورد پیامد های فقرفرمودند: روایت اول: قال مولینا و مقتدینا الإمام علی بن ابیطالب (ع): «إِنَّ الْفَقْرَ مَذَلَّةٌ لِلنَّفْسِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ جَالِبٌ لِلْهُمُومِ»[1].
حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) در روایت مذکور، فرموده است که همانا فقر و تنگدستی سبب خواری نفس و باعث حیرانی عقل و موجب پیدایش اندوه هاست.
امام علی (ع) به فرزندش محمد بن حنفیه فرموده است: «يَا بُنَيَّ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ دَاعِيَةٌ لِلْمَقْت»[2]؛ ای فرزندم از تهيدستى بر تو بیم دارم، پس از فقر به خدا پناه ببر كه همانا فقر، دين انسان را ناقص، عقل را سرگردان و عامل دشمنى است.
یکی از مواردی که افراد را به فساد وامیدارد، فقر است، کما اینکه ثروت و مال زیاد نیز انسان را به فساد می کشاند و او را به طغیان وامیدارد. البته هستند کسانی که با اینکه ثروتمند میباشند، ثروت خود را در راه خیر مصرف میکنند و زیادی ثروت، آنان را از مسیر بندگی خداوند متعال خارج نمیکند، بنابراین هر ثروتی مذموم نیست، ولی غالباً چون پایه های دینی افراد ضعیف است، از ثروت خود درست استفاده نمیکنند و فساد می کنند.
انسانی که فقیر است مرز نمی شناسد و چه بسا فقر او باعث شود که دینش در معرض خطر قرار گیرد. امام صادق از رسول گرامی اسلام (ص) نقل کرده است که آن حضرت (ص) فرموده است: «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً»[3]؛ چه بسا که فقر موجب کفر انسان گردد.
فقرزدایی از جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین خاطر معصومین (ع) برای فقرزدایی از جامعه تلاش میکردند و به فقرا رسیدگی میکردند. بنابراین، دولتمردان و مسئولین نیز باید برای برطرف کردن فقر از جامعه تلاش کنند و نگذارند که دین و اعتقادات افراد جامعه به خاطر فقر و نداری به خطر افتد و همانگونه که در روایتِ منقول از امام علی (ع) گذشت، انسان باید از فقر به خدا پناه ببرد زیرا فقر باعث میشود که در دین انسان کمبود به وجود آید؛ «فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ».
روایت دوم: قال مولینا و مقتدینا الإمام الصادق (ع): «...مَنِ اتَّقَى اللَّهَ وَقَاهُ وَ مَنْ شَكَرَهُ زَادَهُ وَ مَنْ أَقْرَضَهُ جَزَاهُ»[4].
امام صادق (ع) در این روایت فرموده است که هر کس که تقوای الهی پیشه کند و از خداوند پروا داشته باشد، خداوند او را نگه میدارد و هر کس که شکرگزار نعمات الهی باشد، خداوند بر [نعمات و رزق و روزی] او میافزاید و هر کس که در راه خدا [به مردم] قرض بدهد، خداوند به او جزا و پاداش نیکو خواهد داد.
انسانهای با تقوا دچار لغزش نمی شوند و در صراط مستقیم حرکت میکنند، لکن انسانهای بی تقوا در هر گامی که برمیدارند دچار لغزش میشوند. تقوا پیشه کردن، همانند حرکت کردن در زمین پر از خار و خاشاک است که انسان باید با احتیاط از آن زمین عبور کند تا خار و خاشاک به پاها و لباسش اصابت نکند و همانند حرکت کردن در میدان مین است که انسان اگر کمی به دقتی به خرج دهد هر آن امکان دارد که پایش روی مین برود و جانش به خطر افتد. انسان متّقی نیز باید مواظب باشد که دچار گناه نشود و نلغزد و اگر انسان این مواظبت را داشته باشد، خداوند متعال نیز هوادارش خواهد بود.
همچنین، انسان باید در برابر نعماتی که خداوند متعال به او عنایت میکند، شاکر باشد که در این صورت، خداوند متعال نیز بر نعمات و رزق و روزی او خواهد افزود. نعمت، منحصر به مال و ثروت دنیوی نیست، آبرو نعمت است، عزّتمند زندگی کردن نعمت است، سلامتی نعمت است، نظام جمهوری اسلامی و... نعمت است لذا انسان باید در برابر همه این نعماتی که خداوند متعال به او عنایت کرده است، شکرگزار باشد.
نکته سومی که انسان باید به آن اهتمام بورزد این است که در راه خدا قرض بدهد که قرض در راه خدا پاداشی نیکو را به دنبال خواهد داشت.
[1]. عبدالواحد بن محمد، آمدی تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص222.
[2]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص531، حکمت319.
[3]. محمد بن يعقوب، كلينى، الكافي (ط- الإسلامية)، ج2، ص307.
[4]. علامه مجلسی، بحارالأنوار (ط- بیروت)، ج75، ص199.