متن مصاحبه اختصاصی حضرت آیتالله حسینی بوشهری«دامت برکاته» با ویژه نامه تبلیغ که در شهریور ماه 1398 منتشر شده است و به ابعاد بیانیه گام دوم و وظایف روحانیت در آن پرداخته شده است جهت بهره برداری تقدیم می گردد.
سوال: وظیفه‌ی روحانیت در قبال این بیانیه چیست؟ روحانیتی که دارای کارنامه درخشانی می‌باشد، شهدای عزیزی را تقدیم انقلاب کرده و در دفاع مقدس حضور داشته (حضور پررنگی که با حضور شش هزار شهید دردوران دفاع مقدس وقبل از آن تقدیم انقلاب کرده و هر روزهم که حادثه‌ای درکشور رخ می‌دهد درغم وشادی مردم شریکند) اکنون برای تبیین بیانیه گام دوم انقلاب چه وظیفه ای دارد؟
درخصوص مقوله‌ی بیانیه‌ی گام دوم لازم است که چند نکته را مطرح کنم و این چند نکته از نکات کلیدی و اساسی است:
نکته اول اینکه مقام معظم رهبری با تبیین گذشته انقلاب، دوره 40 ساله و ترسیمی روشن از آینده انقلاب، از چند جهت روحانیت را مورد خطاب قرار داده است. وقتی مخاطب این بیانیه جوانان و نخبگان هستند، تبعا روحانیون فاضل و طلاب جوان ما هم جزو مخاطبان رهبر معظم انقلاب به شمار می‌آیند.
نکته‌ی دوم اینکه در اهتمام روحانیت نسبت به اسلام جای تردیدی نیست. هرجا روحانیت احساس می‌کند که اسلام درمعرض تهدید و خطر است سینه را سپر می‌کند و با تمام وجود به میدان می‌آید. حال در این بیانیه رهبر فرزانه انقلاب طرح تمدن نوین و عصر تمدن سازی را مطرح می‌کنند. آن هم در پرتو اسلام عزیز. رهبر معظم انقلاب دنبال تجلی اسلام در قالب تمدن‌سازی هستند. توضیح اینکه بعد از خودسازی و جامعه پردازی نوبت می‌رسد به تمدن سازی. آیا روحانیت می‌تواند بی‌تفاوت از کنار این ایده بگذرد و توجهی نسبت به آن نداشته باشد؟ روحانیت دغدغه دین و پیشرفت اسلام را دارد آن هم در عرصه‌ی جهانی و بین المللی. بنابراین وقتی که رهبر معظم انقلاب با چنین ادبیاتی صحبت می‌کنند، تبعا روحانیت هم حضوری جدی خواهدداشت.
نکته بعدی اینکه این بیانیه یک منشور تمدنی است. توجه داشته باشید که رهبر عزیز و فرزانه انقلاب، چه قبل از انقلاب، چه در دوران ریاست جمهوری و چه دوران رهبری، تاآنجایی که بنده پیگیری کردم، سخنان و بیانات و تفاسیر و جلسات درسی خودشان، نگاه تمدنی داشته و دارند که این نکته‌ی بسیار مهمی است. چون عالمان و بزرگان ما گاهی در فقه نگاه اجتماعی و ضدحکومتی داشتند. مثلا ملا احمد نراقی یا بزرگان دیگری که ما درطول تاریخ داشتیم مثل محقق کرکی و ... نگاه حکومتی و اجتماعی به فقه داشتند که در جای خود ارزشمند است. اما نگاه اجتماعی و حکومتی، مقوله‌ای است و نگاه تمدنی مقوله‌ای دیگر. شاید نگاه اجتماعی و نگاه حکومتی به فقه برای حل مسائل امروز کشور مناسب و کافی باشد اما مسائل بین‌المللی و جهانی نیاز به نگاه تمدنی دارد. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که اساتید ومدرسان عالی مقام ما از این منظر به فقه نگاه کنند.
نکته سومی که در اینجا باید اضافه کنم کسی تصور نکند که فکر تمدنی، شیوه استنباطش هم با گذشته فرق دارد. نه خیر روش استنباط فرق نمی کند روش استنباط را باید از سلف صالح بگیریم اما این هنرمندی را باید داشته باشیم که نگاه جامع و آینده نگر داشته باشیم. مثل زمانی که بحث فقه پویا و فقه سنتی مطرح بود که اگر بخواهیم به مسایل مستحدثه برسیم معنایش این نیست که به ساز وکار استنباطی دیگری نیاز باشد.
نکته چهارم این است که این بیانیه غیر از اینکه بیانیه تمدنی است، نظریه انقلاب اسلامی هم هست کما اینکه در نظرات خود رهبری هم به عنوان نظریه‌ی نظام انقلاب اسلامی مطرح شده که انشاءالله قرار است تا 40 سال آینده بر این اساس کشور را اداره کنیم و شاید 40سال آینده زمینه را به تعبیر رهبر عزیزمان مساعد و فراهم کنیم برای رویت آن خورشید تابان حضرت بقیه‌الله اعظم(عج).
سوال: مقصود از نظریه‌ی نظام انقلابی چیست ؟
نظریه انقلاب اسلامی چند تعریف دارد: یک از جنبه شعارهایی که دارد، دوم از جنبه شکل و ساختار. اگر بخواهیم به درستی تعریف کنیم باید به حالت فرایندی آن توجه کنیم. بعضی تصور می‌کنند که انقلاب اسلامی همان چیزی است که درسال 57 پیروز شد. در حالی که به نظر ما انقلاب اسلامی یک فرایند است: بخشی خودسازی است، بخشی جامعه پردازی و یک بخش هم تمدن سازی می‌باشد. بنابراین می‌شود آن را نوعی تکامل فرد، جامعه و تاریخ تفسیر کرد. بعد فردی آن می‌شود خودسازی، بعد جامعه‌اش می‌شود جامعه پردازی و بعد تاریخی آن می‌شود تمدن سازی.
از جنبه شعارها هم، شعارهایی که رهبر معظم انقلاب مطرح کرده اند فطری است و شعارهای فطری جنبه ابدی دارند ومورد قبول همه جهانیان هستند. شعارهایی مانند آزادی، عدالت، برابری، عزت، معنویت و ... هرکدام این شعارها، شعارهای انقلابی و نظریه انقلابی هستند که درجای جای فرمایشات مقام معظم رهبری وجود دارند.
نکته بعدی اینکه نظریه انقلابی ویژگی هایی دارد . از جمله اینکه صریح است، شجاع است، مقتدر است، صادق است، زنده و پویاست، منعطف است، اصلاح کننده خطاهای خودش است، بی تفاوت نسبت به پدیده‌های اطراف نیست، نه سنتی مبتلا به تحجر است و نه روشنفکری مبتلا به غرب زدگی. اینها ویژگی‌های نظریه انقلاب اسلامی مااست. یعنی جریانی است که هم از گذشته خود استفاده می‌کند و هم به پدیده‌های نو توجه دارد. این ویژگی‌ها و شعارها با شکل خاصی تحقق پیدا می‌کند و آن جمهوری اسلامی است و این شکل از نظام اسلامی 40 سال است که علی رغم همه دشمنی‌ها و سختی‌ها و کارشکنی‌ها و فشارها، دوام آورده و به راه خود ادامه می‌دهد.
البته به نظر ما وظیفه مهمی به عهده ماست که بنشینیم و تحلیل کنیم که آیا با همین ساختار فعلی می‌شود به اهداف بیانیه گام دوم رسید یا خیر؟ آیا ساختاری که الان در کشور داریم ظرفیت اجرای این بیانیه را دارد یا ندارد؟ ما درباره شکل حکومت بحث نمی کنیم چون شکل حکومت ما جمهوری اسلامی است، سخن در این است که آیا این ساختارهای موجود ظرفیت لازم را برای رسیدن به آن تمدن نوین دارد یا ندارد؟ به نظر می‌رسد تعیین ساختار، نقش کلیدی و اساسی دراین زمینه دارد.
سوال: باتوجه به اینکه مخاطب خاص مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم جوانان هستند، ممکن است این شبهه و سوال مطرح شود که دوره پیرزدایی در جمهوری اسلامی شروع شده است و احیانا برخی مغرضان و یا حتی برخی دوستان ناآگاه بدین بهانه دنبال حذف عناصر شاخص و باتجربه انقلاب باشند. در این خصوص هم توضیحاتی را ارائه بفرمایید.
البته خود مقام معظم رهبری با اشاره به همین نکته فرمودند: عده‌ای مطرح کردند که ایشان می‌خواهند در این کشور پیرزدایی بکنند. نه واقعا چنین نیست. قطعا باید از تجربیات بزرگان استفاده شود اما همانطور که ما در آغاز نهضت اسلامی کار را با جوانان 20 و25 ساله شروع کردیم و به اینجا رساندیم، در مراحل بعدی هم این جوانان پرشور و با انرژی هستند که باید مسئولیتها را به دست بگیرند و انقلاب را به پیش ببرند. امروز مقام معظم رهبری می‌خواهند که نسل جوان، نه با کنار گذاشتن دیگران بلکه با استفاده از تجربیات آنها کارها را دنبال کنند. ضمن اینکه جوانان امروز ما هم پرتجربه تر از سالهای آغازین نهضت هستند یعنی ویژگی‌های این 40 سال را به خوبی دیده و لمس کرده اند .
سوال: یکی از مشکلاتی که احیانا نسلهای جدید بیشتر با آن درگیرند، عدم آشنایی با شرایط دوران گذشته و دستاوردهای نظام اسلامی است. چطور می‌توان این دستاوردها را بهتر برای جوانان تشریح کرد؟
مقام معظم رهبری به طور مفصل به دستاوردها اشاره می‌کنند. مثلا امنیت و ثبات و حفظ تمامیت ارضی کشور که مورد تهدید بوده. یا پیشرفت‌های زیاد در علم و فناوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی، اقتصادی و عمرانی، به اوج رساندن مشارکت مردمی و مسابقه خدمت رسانی، ارتقا شگفت آور بینش سیاسی آحاد مردم، ایستادگی در برابر ستمگران جهان، افزایش معنویت در فضای جامعه و ... منتها من می‌خواهم به دو نکته مهم از این دستاوردها به طور خاص اشاره بکنم. یک آغاز عصر جدید در برابر شرق و غرب و دوم پایان دادن به انحطاط تاریخی. انحطاطی که بیشتر در دوران قاجار و پهلوی اتفاق افتاد، اما انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی، به این انحطاط تاریخی پایان داد. یک گفتمان نو ایجاد کرده که تحول زاست و در مقابل استکبار جهانی ایستادگی می‌کند و از ابتدای پیروزی تاکنون بدون وابستگی به شرق و غرب، حرکت کرده و به سمت پیشرفت و تعالی گام بر‌می‌دارد. این انحطاط چه بوده است؟ کار روحانیت این است که بررسی، مستندسازی و تبیین کند که ما چگونه دچار انحطاط بوده‌ایم. رهبر معظم انقلاب همچنین می‌فرمایند که از دو قطبی که در دنیا وجود داشت، یک قطب آن نابود شده و یک قطب دیگر یعنی آمریکا در حال احتضار است. و حالا قطب سوم یعنی اسلام است که به جهانیان عرضه می‌شود. خب تبیین و تحلیل اینها وظیفه روحانیت است.
سوال: رهبر معظم انقلاب بعد از اشاره به چهل سال گذشته، توصیه هایی را هم برای 40 سال دوم انقلاب ارائه کردند. از قبیل علم و پژوهش و معنویت و اخلاق و ... وظیفه روحانیت برای اجرای توصیه‌های مقام معظم رهبری چیست؟
بله همان طور که اشاره کردید مقام معظم رهبری هفت توصیه برای چهل سال دوم انقلاب ارائه کرده اند که مخاطب آن، گروه‌های مختلفی از مردم هستند که روحانیت هم از جمله آنهاست. در حقیقت روحانیت به طور مستقیم یا غیرمستقیم وظیفه تبیین بسیاری از این توصیه‌های هفت گانه را برعهده دارد. به عنوان مثال روحانیت با علم و پژوهش با معنویت و اخلاق رابطه مستقیم دارد. و یا مساله اقتصاد که حوزه‌های علمیه ما باید در این عرصه و مسائل مربوط به عدالت و مبارزه با فساد ورود جدی تری بیش از آنچه که تاکنون بوده داشته باشند. روحانیت باید منادی عدالت در جامعه باشد. شهید مطهری می‌فرماید : روحانیت وقتی در صحنه خواهد بود که خودش پرچم عدالت را بلند کند نه اینکه دیگران به جای روحانیت پرچم عدالت را بلند کنند. و یا در مساله عزت ملی و مرزبندی با دشمن و سبک زندگی هم روحانیت وظایف سنگینی برعهده دارد. مخصوصا در بحث تمدن سازی باید توجه داشته باشیم که روحانیت پرچم اسلام را بلند کرده و در پی گسترش اسلام در سطح بین المللی است لذا استکبار نمی خواهد که اسلام در جامعه بین المللی گسترش پیدا کند و به انحاء مختلف با اسلام و نظام اسلامی مخالفت و مبارزه می‌کند تا نگذارد این حکومت برای سایر کشورهای دنیا الگو شود.
سوال: همان طور که اشاره کردید دشمنان ما تلاش زیادی را برای مبارزه با نظام اسلامی انجام داده و می‌دهند. مخصوصا در دوران حاضر که با تحریم‌های شدید اقتصادی و فشارهای سیاسی سعی دارند روحیه ملت ما را خراب کنند و با ایجاد یاس و ناامیدی در مردم، آنها را از انقلاب جدا کنند. در این خصوص هم توضیحاتی را ارائه بفرمایید
یکی از مشکلاتی که گاهی با آن مواجهیم حتی در میان بخش هایی از روحانیت، آیه یاس خواندن است. در مساله قضاوت درخصوص عملکرد نظام، دو طیف داریم: یک طیف همه چیز را سیاه و تاریک می‌بیند و می‌گوید که ما در همه چیز از جمله آموزش و فرهنگ و اقتصاد و غیره، هیچ دست آوردی نداشتیم. طیف دوم عقیده دارند که با توجه به شرایط و مشکلاتی که دشمنان ما بر سر راه انقلاب گذاشته اند، این همه پیشرفت واقعا جای شگفتی دارد. در دوران دفاع مقدس انواع مختلف سلاح‌ها را در اختیار صدام گذاشتند و از ما دریغ کردند، چهل سال است که انواع تحریم‌های ظالمانه را علیه ما درنظر گرفته‌اند. این حرف مضحک را هم بارها شنیده اید که سابقا می‌گفتند ریشه ملت ایران را می‌خشکانیم! البته الان با ادبیات دیگری صحبت می‌کنند. بنابراین با وجود این همه دشمن و دشمنی ها، جایگاه امروز ما اصلا قابل مقایسه با گذشته نیست. اما دشمن می‌خواهد با سوءاستفاده از مشکلات اقتصادی و برخی ناکارآمدی‌ها روحیه مردم را ضعیف کند. پس وظیفه روحانیت در وهله اول امید آفرینی در بین مردم است. برای رسیدن به آن تمدن اسلامی و نوین، باید به جامعه و مردم امید بدهیم. دومین وظیفه روحانیت همانطور که پیش از این هم اشاره کردم، مستند سازی، تبیین و تشریح بیانیه است. کار دیگری که باید روحانیت انجام بدهد این است که راه‌های نفوذ دشمن را شناسایی کند. رهبر معظم انقلاب در دیدار امسال با معلمان فرمودند که دشمن با تمام قوا به میدان آمده و ما هم باید با تمام وجود و تمام قوا با آنها مقابله کنیم. درحقیقت دشمنان ما می‌خواهند راه‌های نفوذ را پیدا کنند و از همان جا به ما ضربه بزنند، پس وظیفه ما هم این است که راه‌های نفوذ دشمن را شناسایی و از همان نقطه مقابله کنیم.
سوال: یکی از راه‌های نفوذ دشمنان، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است که از طریق آن به سیاه‌نمایی و شایعه‌پراکنی و دروغ‌پردازی علیه نظام و شخصیت‌های کشور مشغولند. در این راه هم به انواع و اقسام روش‌های غیراخلاقی متوسل می‌شوند. چطور می‌شود در فضای مجازی به آنها مقابله کرد؟
ابتدا این نکته را عرض کنم که امروز روحانیت هم باید از تریبون‌های سنتی مثل منبر استفاده کند و هم از تریبون‌های جدید مثل فضاهای مجازی. درست است که مرتب می‌گوییم که فضای مجازی باید پاک سازی شود اما نکته دیگر را کمتر می‌گوییم. بهترین و بالاترین و موثرترین راه مبارزه در فضای مجازی این است که ما خودمان تولید محتوا بکنیم. اگر روحانیت برای فضای مجازی و برای جوانان و نوجوانان تولید محتوا کند، تبعا نسلهای جدید هم کمتر در معرض خطر و آسیب قرار می‌گیرند. نکته مهم این است که چطور این فضا را بشناسیم و چطور با شیوه‌های نو و جذاب، از آن به نفع اهداف مقدس خودمان که همان تبلیغ معارف اسلامی است، استفاده بکنیم. بنابراین تولید محتوا و نظریه‌پردازی در فقه و تفسیر و معارف و ... یکی از کارهای مهمی است که روحانیت می‌تواند برای رسیدن به اهداف گام دوم انقلاب در آن نقش ایفا کند. مهم این است که حوزه علمیه، اساتید و بزرگان، طلاب و فضلای جوان، به صورت جهادی و انقلابی کار کنند. مطمئن باشیم اگر روحانیت ما جهادی و انقلابی حرکت کرد، قطعا گام‌ها را آنقدر استوار بر می‌دارد که زمینه‌ها را برای رسیدن به آن تمدن نوین اسلامی فراهم خواهد کرد.
سوال: یکی از کارکردها و وظایف مهم روحانیت، ترویج و تبلیغ اخلاق ناب اسلامی در جامعه است. این مساله چقدر می‌تواند در رسیدن به اهداف بیانیه گام دوم دخیل باشد؟
مسئله معنویت و اخلاق که جزء توصیه‌های هفت‌گانه مقام معظم رهبری هم است، از اولویت های ماست. ما به آن تمدن نوین اسلامی مورد نظر مقام معظم رهبری نمی رسیم جز با ایجاد فضای معنوی و اخلاقی در جامعه. البته در این مسیر با مشکلات فراوانی مواجهیم. مثلا یکی از مشکلاتی که امروزه نسل جوان و حتی برخی جوانان مذهبی ما با آن درگیرند، مساله عرفان‌های کاذب است. اگر روحانیت و بزرگان اخلاقی ما که الحمدالله در حوزه‌های ما کم هم نیستند به صحنه بیایند و به جای آن جاذبه کاذب، جاذبه صحیح دینی را به نسل جوان ارائه بدهند، امیدواریم که بتوانیم از این مشکلات هم عبور بکنیم.
یک نکته مهم دیگر که به این بحث مربوط است و در توصیه‌های مقام معظم رهبری هم به آن اشاره شده، بحث سبک زندگی است. چه سبک زندگی فردی و چه سبک زندگی اجتماعی. سبک زندگی هم حوزه‌های مختلفی دارد، مثل تعامل و معاشرت. سبک زندگی کار با فضای مجازی. سبک زندگی و اوقات فراغت، سبک زندگی نظام آموزشی و پرورشی و سبک زندگی کسب و کار و ... توضیح و تشریح و تبیین و تفسیر دیدگاه اسلام درخصوص این سبک زندگی، به عهده چه کسانی می‌تواند باشد جز روحانیت و حوزه‌های علمیه؟ بنابراین مجددا تاکید می‌کنم که یکی از مخاطبان اصلی و خاص بیانیه گام دوم، روحانیون هستند که باید ضمن توجه و مرور بندها و توصیه‌های مختلف آن بیانیه، در جهت تحقق اهداف و آرمانهای رهبر معظم انقلاب گام بردارند.