شرح دعای مکارم الاخلاق حضرت آیت الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع: نیّت و عمل تاریخ:94/04/03 مرکز خدمات حوزه های علمیه مصادف با: 7 رمضان1436 |
بسم الله الرحمن الرحیم
«وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّات»
خلاصه جلسه گذشته
اساساً سرنوشت عمل را نیت مشخص میکند که اگر نیت خوب باشد، عمل نیز خوب است ولی اگر نیت بد باشد، عمل نیز بد است. لذا معنای اینکه گفته میشود «نیت المؤمن خیر من عمله و نیت الکافر شر من عمله» این است که نیت انسانِ مؤمن گاهی از عملی که انجام میدهد بالاتر و برتر است. برای مثال گاهی انسان مؤمن آرزو میکند که خدایا به من امکانات بده تا بتوانم تمام مشکلات فقرا را حل کنم. در مقام عمل شاید این انسان توفیق پیدا نکند که تمام فقیران را اطعام کند ولی میتواند در ماه رمضان صد یا دویست نفر را پذیرایی کند؛ که این کار برخواسته از همان نیت بلند اوست. در مقابل انسان کافر دلش میخواهد کل امت اسلامی و جامعه شیعی را از بین ببرد ولی در مقام عمل میتواند جمع محدودی را از پای در آورد و لذا نیت او از عمل او بدتر است و عمل او در مقابل آن نیتی که دارد بسیار کوچکتر است.
بهترین نیت
ما مسلمانان برای اطاعت امر الهی، انجام وظیفه میکنیم و عبادت خداوند را به جای میآوریم؛ اما این عبادت میتواند نیتهای مختلفی داشته باشد.
دسته اول عبادت خداوند را در ازای بهشت انجام میدهند و به تعبیر دیگر چشم به بهشت دوختهاند و نسبت به آن طمع دارند.
دسته دوم از دوزخ و عذاب الهی از گناهان صرف نظر میکنند و مرتکب گناه نمیشوند. لذا انگیزه آنان از ترک محرمات الهی در امان ماندن از عذاب است.
دسته سوم عبادت را تنها برای خداوند انجام میدهند. این دسته از افراد طمعی به بهشت یا نجات از عذاب الهی ندارند؛ بلکه خداوند را تنها برای اطاعت از فرمان او عبادت میکنند. امیرالمؤمنین(ع) نیز در این مورد فرموده است: «مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ نَارِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي جَنَّتِكَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُک»[1]. بنابراین عبادت و پرستش خداوند تنها به خاطر ذات کبریایی حق و همچنین دوری از انجام محرمات، مصداق احسن النیات است.
زندگی اهل بیت(ع) و اولیای الهی نیز برهمین اساس بوده است و خداوند را تنها به خاطر ذات کبریایی او عبادت میکردند. البته اگر ما به خاطر طمع در بهشت و یا به خاطر ترس از جهنم، خدا را عبادت کردیم و از گناه صرف نظر کردیم معنای آن این نیست که کار نادرستی انجام دادهایم؛ زیرا در قرآن نیز انسان با وعده بهشت، به عمل نیک تشویق شده است و با وعده عذاب الهی از محرمات نهی شده است. اما از آن جایی که اعمال براساس نیتها رتبه بندی میشوند، ما با نیتِ طمع در بهشت و یا نجات از جهنم، در مرتبه پایینتری قرار داریم.
«...وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ»
«پروردگارا، عمل مرا بهترین اعمال قرار ده»
در آیات و روایات بسیاری به عمل انسانها اشاره شده است؛ به عنوان مثال خداوند در قرآن کریم میفرماید:«الَّذي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً»[2]؛ خداوند مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید و مشخص شود که کدام یک از شما از نظر عمل، دارای احسن العمل و به حقیقت نزدیکتر است.
میزان عمل و زیادی عمل مورد نظر خدای متعال نیست؛ لذا گاهی از اوقات ممکن است با تنها یک «لااله الاالله» گفتن سرنوشتن یک سال عبادت را مشخص شود [البته آن ذکر «لااله الاالله» باید خالصاً برای خدا باشد]. زمانی که اعمال و عبادات برخی از اولیای الهی نگاه میکنیم میبینیم عبادات آنها معمولی ومانند سایر افراد است، ولی میزان درجه خلوص این عبادت، از عبادت سایر انسانها بیشتر است. همچنین این نکته نیز مهم است که اگر درجه خلوص همراه با اکثرالعمل باشد، تبدیل به احسن العمل میشود. به عنوان مثال برخی مقید هستند که سر وقت نماز بخواند و این نماز را در مسجد و به جماعت میخوانند و یا اینکه مقید هستند که اذان و اقامه نماز را به جا آورند که در روایات وارد شده است فرشتگان به این انسان اقتدا میکنند.
ابان بن تغلب میگوید با امام صادق(ع) مشغول طواف خانه خدا بودم که متوجه شدم کسی از دور من را صدا میکند. از آنجایی که فرصتی پیش آمده بود تا در محضر امام صادق(ع) به طواف خانه خدا مشغول باشم، به صدای شخص توجه نکردم. همین طور که با حضرت مشغول حرکت دور خانه خدا بودم، آقا فرمودند این از دوستان ماست که تو را صدا میکند؟ پاسخ دادم بله! حضرت فرمودند چرا جواب او را نمیدهی؟ به حضرت عرض کردم میخواهم در کنار شما به طواف مشغول باشم زیرا چنین فضیلتی کمتر بوجود میآید. حضرت فرمودند فضیلت این است که به صدای برادر دینی خود توجه کنی. ابان بن تغلب در ادامه میگوید به پیش آن شخصی که من را صدا میکرد رفتم و علت صدا زدن را از او جویا شدم. آن شخص گفت: « بدهکار به سراغ آمده است و من مالی ندارم که طلب او را بدهم؛ لذا با خود گفتم که شما امکانات و آبرو دارید و از شما میخواهم که به من کمک کنید». ابان بن تغلب میگوید [به تعبیر بنده] با حالت عجله نیمی از پولی که داشتم را به او دادم و خدمت حضرت برگشتم و شرح ماجرا را برای حضرت عرض کردم و به ایشان گفتم که نیمی از پول خود را به او دادم. حضرت فرمودند کار مهمی انجام ندادهای و «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ»[3] زیرا تو باید یک سوم پول را برای خود نگه میداشتی و باقی پول را به برادر دینی خود میدادی.
وجود مقدس امام هادی(ع) فرموده است: « النَّاسُ فِي الدُّنْيَا بِالْأَمْوَالِ وَ فِي الْآخِرَةِ بِالْأَعْمَال»[4]. انسانها در دنیا با مال و ثروت و در آخرت با اعمال شناخته میشوند.
قَالَ(ع) لِرَجُلٍ سَأَلَهُ أَنْ يَعِظَهُ «لَا تَكُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الْآخِرَةَ بِغَيْرِ الْعَمَل»[5]شخصی خدمت امیرالمؤمنین(ع) آمد و از حضرت درخواست کرد تا او را نصیحت کند. حضرت عرض کرد از کسانی نباش که به آخرت امیدوارند اما عملی برای آخرت ندارند.