شرح دعای مکارم الاخلاق حضرت آیت الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع: همنوع دوستی در اسلام- منت نگذاشتن درکارها تاریخ: 94/04/22 مرکز خدمات حوزه های علمیه مصادف با: 26 رمضان1436 |
بسم الله الرحمن الرحیم
«وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَن»
خلاصه جلسه گذشته: وجود مقدس امام سجاد(ع) از خدای متعال امر مهمی را طلب میکند که در راستای مسائل اجتماعی جامعه است. حضرت از خدا درخواست میکند که خدایا مرا منشأ خیر و برکت برای مردم قرار بده. نکتهای که مورد توجه است این است که حضرت در ادامه از خدا درخواست میکند که این کار خیر من همراه با منت بر دیگران نباشد. در رابطه با صفت دیگردوستی در اسلام عزیز بسیار سفارش شده است که در بحث امروز در رابطه با این مسئله، مطالبی بیان خواهد شد.
جایگاه هم نوع دوستی در اسلام
در دین مقدس اسلام از دو بعد به انسان و روابط میان آنان نگریسته شده است. در نگاه اول انسانها از نظر دین و آیین با هم مشترک هستند. در نگاه دوم انسانها از نظر کرامت و انسانیت با هم مشترک هستند. این مسئله یکی از ویژگیهای مهم اسلام که میتوان با توجه به همین ظرفیت اسلام، این دین مقدس را به جهانیان عرضه کرد. لذا مبلّغان ما زمانی که در کشورهای دیگر تبلیغ میکنند و مسئله اسلام را مطرح میکنند، باید به این مسائل توجه ویژهای داشته باشند؛ ولی متأسفانه امروزه در مناطقی گروهک تروریستی داعش به عنوان نماینده اسلام شناخته شده است و با عملکرد خود باعث انحراف در معرفی اسلام به جهانیان شده است.
در روایت از نبی گرامی اسلام(ص) آمده است «الْجِيرَانُ ثَلَاثَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثَةُ حُقُوقٍ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ الْكَافِرُ لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ»[1]؛ حضرت در این روایت فرموده است همسایگان سه دسته هستند: دسته اول کسانی هستند که سه حق به گردن انسان دارند: حق اسلام و هم دین بودن، حق همسایگی، حق قرابت و خویشاوندی. دسته دوم کسانی هستند که نسبت به انسان دو حق دارند: حق اسلام و هم دین بودن، حق همسایگی. دسته سوم کسانی هستند که نسبت به انسان یک حق دارند و آن حق همسایگی است. با توجه به این روایت اسلام حتی برای همسایهای که کافر است نیز حق قائل شده است. لذا به خاطر این بستر و ظرفیتی که اسلام دارد، دعوت نبی گرامی اسلام(ص) یک دعوت جهانی است. در قرآن نیز آمده است « هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون»[2].
حضرت در ادامه این فراز از منت گذاشتن در کار خیر پرهیز میدهند که در رابطه با این مسئله نکات ذیل قابل توجه است:
منت در کار خیر
در قرآن کریم آمده است «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَن»[3] ای مومنان، کارهای خیر خود را با منت از بین نبرید. لذا اگر چیزی را انفاق میکنید، آن فراموش کنید و نادیده بگیرید. دلیل این مسئله این است که اسلام دینِ تعاون و مساوات است. دین اسلام به ما تکلیف کرده است [چه مستحب و چه واجب] که بخشی از اموال خود را در اختیار مستمند قرار دهیم. اما اگر با این کار آبروی کسی را از بین ببریم، کار خیر ما دیگر آن جایگاه بالای خود را ندارد، زیرا آبروی مؤمن از کعبه بالاتر است. شخصی همراه حضرت امام صادق(ع) به طواف خانه خدا مشغول شد که برادر دینیاش او را صدا زد و از او درخواست کمک مالی کرد. این شخص نیمی از پول خود را به او داد و به نزد حضرت بازگشت و ماجرا را برای حضرت توضیح داد، حضرت فرمود کار بزرگی انجام ندادهای! زیرا تو باید یک سوم پول را برای خود نگه میداشتی و باقیمانده آن را به برادر دینی خود میبخشیدی. بنابراین اگر احکام و آموزههای اسلام در جامعه به درستی اجرا شود، دیگر در جامعه فقیر و تنگدست پیدا نمیکنید. در اسلام آمده است اگر میتوانید زکات را به گونهای بدهید تا طرف مقابل تمکن لازم را پیدا و گرفتاری شخص برطرف شود و دیگر احتیاج به شما نداشته باشد. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است «يَا إِسْحَاقُ كَيْفَ تَصْنَعُ بِزَكَاةِ مَالِكَ إِذَا حَضَرَتْ قَالَ يَأْتُونِّي إِلَى الْمَنْزِلِ فَأُعْطِيهِمْ فَقَالَ لِي مَا أَرَاكَ يَا إِسْحَاقُ إِلَّا قَدْ أَذْلَلْتَ الْمُؤْمِنِينَ فَإِيَّاكَ إِيَّاكَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ مَنْ أَذَلَّ لِي وَلِيّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِي بِالْمُحَارَبَةِ»[4]؛ وجود مقدس امام صادق(ع) از اسحاق ابن عمار سؤال کرد زکات خود را چگونه پرداخت میکنی؟ اسحاق پاسخ داد گندم و مال خود را به خانه میآورم و اعلام میکنم که هر کس نیازمند است، برای دریافت زکات به درب خانه من بیاید. حضرت فرمود ای اسحاق تو با این کار مؤمنین را ذلیل میکنی؛ بر حذر باش و پرهیز کن که اگر کسی اولیای ما را اینگونه مورد اذیت قرار دهد، با ما اعلام جنگ کرده است. البته شاید در زمان ما کمتر امکان داشته باشد که ما به درب خانه فقرا برویم و به آنان کمک کنیم ولی میتوانیم زمانی که به خانه ما مراجعه کردند، آنان را مورد اکرام و احترام قرار دهیم تا احساس ذلت نکنند. نبی گرامی اسلام(ص) در روایتی فرموده است « مَنِ اصْطَنَعَ إِلَى أَخِيهِ مَعْرُوفاً فَامْتَنَّ بِهِ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَه»[5]؛ اگر کسی برای برادر دینی خود کار خیری انجام دهد ولی برای آن کار منت بگذارد، خداوند عمل او را تباه میگرداند.
بزرگان ما همیشه نسبت به فقرا احساس شرمندگی و خجالت میکردند. در حالات مرحوم ملا زین العابدین مازندرانی [که از شاگردان مرحوم صاحب جواهر و شیخ انصاری بوده است] آمده است که ایشان در سامرا مرجع تقلید عدهای از شیعیان بودهاند. ایشان تا زمانی که پول داشت به فقرا میبخشید و هر موقع که پول ایشان تمام میشد قرض میکرد و به فقرا می داد. گاهی از اوقات تاجرانی خدمت ایشان میرسیدند و قرض ایشان را پرداخت میکردند. زمانی که ایشان مریض شدند مرحوم میرزای شیرازی [صاحب فتوای تنباکو] به ملاقات ایشان رفتند و ایشان را دلداری دادند که انشاءالله بهتر خواهید شد.ایشان گفت من از این بابت نگران نیستم، بلکه از این جهت نگرانم زمانی که اعمال مرا خدمت امام زمان(عج) عرضه میکنند، به من گفته شود ما به تو آبروی بیشتری داده بودیم چرا برای رسیدگی به فقرا کم قرض کردهای؟
زمانی که امام سجاد(ع) از دنیا رفتند، زمان غسل دیدند روی کتف و شانه حضرت پینه بسته است. از اطرافیان سؤال کردند ماجرا چیست؟ گفتند کار حضرت این بود که با دست خود همیشه نیمه شب غذا را دوش میگذاشت و به خانه فقیران میبرد، بدون اینکه شناخته شود.