درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 30دی 1394 موضوع جزئی: تفسیر آیه 38 مصادف با: 9 ربیع الثانی1437 سال تحصیلی: 95-94 جلسه: 88 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
ادامه تفسیر آیه 38
«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَميعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون»[1]؛ گفتيم: «همگى از آن، فرود آييد! هر گاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين شوند».
در جلسه قبل عبارت «فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً» مورد بررسی قرار گرفت و گفته شد که هدایت دارای مراتبی است که ابتداییترین مرحله آن حواس پنجگانه و آخرین مرحله هدایت، ارسال رُسُل و انزال کتب آسمانی است که در کنار حجت باطن [عقل] قرار میگیرد.
بعد از اینکه خداوند از هدایت خبر میدهد، بلافاصله بعد از آن به پیروی از آن توصیه میکند و میفرماید کسانی که از هدایت پیروی کنند و در مسیر درست گام بردارند، غم و اندوهی بر آنان راه ندارد. واژه «تبعیت» در کتاب مفردات به معنای اقتفاء الأثر آمده است: «تَبِعَهُ و اتَّبَعَهُ: قفا أثره»[2] آمده است؛ بنابراین صرف وجود هدایت کافی نیست بلکه مهمتر از آن، عمل به هدایت و پیروی از مسیر درست و باقی ماندن در این مسیر است.
تفاوت بین واژگان «خوف» و «حزن»: تفاوت این است که «حزن» مربوط به گذشته و «خوف» مربوط به آینده است؛ به تعبیر روشنتر گاهی از اوقات، کسی نسبت به گذشته خود نگران است و گاهی نسبت به آینده اضطراب دارد یعنی نسبت به اینکه سرنوشتش چه میشود اضطراب دارد.
اما سؤال اصلی که در رابطه با بخش پایانی آیه 38 مطرح میشود این است که مقصود از برطرف شدن غم و اندوه، غم و اندوه دنیا است یا غم و اندوه آخرت؟
غم و اندوهی که در این آیه شریفه به آن اشاره شده، مربوط به آخرت است زیرا هدایت خداوند شامل مجموعه قواعد و قوانینی است که در اختیار انسان قرار گرفته است و لازمه عمل به این قواعد این است که انسان از یک سو نسبت به خدا بیم داشته باشد و از سوی دیگر نسبت به او امید داشته باشد.
به علاوه در آیات دیگر نیز به برطرف شدن غم و اندوه مؤمنان در آخرت اشاره شده است که میتوان به آیات ذیل اشاره کرد؛
1- «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ»[3]؛ پروردگار خود را (آشكارا) از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانيد! (و از تجاوز، دست برداريد كه) او متجاوزان را دوست نمىدارد.
2- «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً»[4]؛ پهلوهايشان از بسترها در دل شب دور مىشود (و بپا مىخيزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگار خود را با بيم و اميد مىخوانند.
3- «وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَكُورٌ»[5]؛ آنها مىگويند: «حمد (و ستايش) براى خداوندى است كه اندوه را از ما برطرف ساخت؛ پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است.
4- «يا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُون»[6]؛ اى بندگان من! امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگين مىشويد.
برخی از انسانها همیشه نسبت به امور دنیا نگران و مضطربند که این نگرانی و اضطراب، نتیجه ضعف و عدم ثبات ایمان آنهاست لذا هیچ وقت جرأت اقدام برای آینده را ندارند اما کسانی که دارای ایمانِ راسخ میباشند، نسبت به مسائل دنیا بیتوجهاند و لذا برای مسایل دنیا غمگین و اندوهگین نمیشوند لذا در قرآن کریم آمده است: «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»[7]؛ آگاه باشيد(دوستان و) اولياى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگين مىشوند! همچنین در آیه دیگری آمده است: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي كُنْتُمْ تُوعَدُون*نَحْنُ أَوْلِياؤُكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»[8]؛ به يقين كسانى كه گفتند: «پروردگار ما خداوند يگانه است!» سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنان نازل مىشوند كه: «نترسيد و غمگين مباشيد، و بشارت باد بر شما به آن بهشتى كه به شما وعده داده شده است! ما ياران و مددكاران شما در زندگى دنيا و آخرت هستيم».
بنابراین برطرف شدن حزن و اندوه هم برای دنیا و هم برای آخرت است که آیه 38 سوره بقره به آخرت و آیات مذکور به دنیا اشاره دارد.
همچنین هدایت علاوه بر برطرف کردن حزن و اندوه دارای آثار دیگری است که از جمله آن، این است که انسانهای هدایت یافته، راه خود را گم نمیکنند که خداوند متعال فرموده است: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقی»[9]؛ هر گاه هدايتِ من به سراغ شما آيد، هر كس از هدايت من پيروى كند، نه گمراه مىشود، و نه در رنج خواهد بود.
«والحمد لله رب العالمین»