سوره بقره آیه 38 مورخ 94/10/30

چاپ

درس تفسیر حضرت آیت‎الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره»                                                      تاریخ: 30دی 1394

موضوع جزئی: تفسیر آیه 38                                                                           مصادف با: 9 ربیع الثانی1437

سال تحصیلی: 95-94                                                                                                            جلسه: 88

                                                                                                  

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

ادامه تفسیر آیه 38

«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَميعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون»[1]؛ گفتيم: «همگى از آن، فرود آييد! هر گاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين شوند».

در جلسه قبل عبارت «فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً» مورد بررسی قرار گرفت و گفته شد که هدایت دارای مراتبی است که ابتدایی‎تر‎ین مرحله آن حواس پنج‎گانه و آخرین مرحله هدایت، ارسال رُسُل و انزال کتب آسمانی است که در کنار حجت باطن [عقل] قرار می‎گیرد.

بعد از اینکه خداوند از هدایت خبر می‎دهد، بلافاصله بعد از آن به پیروی از آن توصیه می‎کند و می‎فرماید کسانی که از هدایت پیروی کنند و در مسیر درست گام بردارند، غم و اندوهی بر آنان راه ندارد. واژه «تبعیت» در کتاب مفردات به معنای اقتفاء الأثر آمده است: «تَبِعَهُ و اتَّبَعَهُ: قفا أثره»[2] آمده است؛ بنابراین صرف وجود هدایت کافی نیست بلکه مهم‎تر از آن، عمل به هدایت و پیروی از مسیر درست و باقی ماندن در این مسیر است.

تفاوت بین واژگان «خوف» و «حزن»: تفاوت این است که «حزن» مربوط به گذشته و «خوف» مربوط به آینده است؛ به تعبیر روشن‎تر گاهی از اوقات، کسی نسبت به گذشته خود نگران است و گاهی نسبت به آینده اضطراب دارد یعنی نسبت به اینکه سرنوشتش چه می‎شود اضطراب دارد.

اما سؤال اصلی که در رابطه با بخش پایانی آیه 38 مطرح می‎شود این است که مقصود از برطرف شدن غم و اندوه، غم و اندوه دنیا است یا غم و اندوه آخرت؟

غم و اندوهی که در این آیه شریفه به آن اشاره شده، مربوط به آخرت است زیرا هدایت خداوند شامل مجموعه قواعد و قوانینی است که در اختیار انسان قرار گرفته است و لازمه عمل به این قواعد این است که انسان از یک سو نسبت به خدا بیم داشته باشد و از سوی دیگر نسبت به او امید داشته باشد.

به علاوه در آیات دیگر نیز به برطرف شدن غم و اندوه مؤمنان در آخرت اشاره شده است که می‎توان به آیات ذیل اشاره کرد؛

1- «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ»[3]؛ پروردگار خود را (آشكارا) از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانيد! (و از تجاوز، دست برداريد كه) او متجاوزان را دوست نمى‌دارد.

2- «تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً»[4]؛ پهلوهايشان از بسترها در دل شب دور مى‌شود (و بپا مى‌خيزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگار خود را با بيم و اميد مى‌خوانند.

3- «وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَكُورٌ»[5]؛ آنها مى‌گويند: «حمد (و ستايش) براى خداوندى است كه اندوه را از ما برطرف ساخت؛ پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است.

4- «يا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُون»[6]؛  اى بندگان من! امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگين مى‌شويد.

برخی از انسان‎ها همیشه نسبت به امور دنیا نگران و مضطربند که این نگرانی و اضطراب، نتیجه ضعف و عدم ثبات ایمان آنهاست لذا هیچ وقت جرأت اقدام برای آینده را ندارند اما کسانی که دارای ایمانِ راسخ می‎باشند، نسبت به مسائل دنیا بی‎توجه‎اند و لذا برای مسایل دنیا غمگین و اندوهگین نمی‎شوند لذا در قرآن کریم آمده است: «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»[7]؛ آگاه باشيد(دوستان و) اولياى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگين مى‌شوند! همچنین در آیه دیگری آمده است: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي‏ كُنْتُمْ تُوعَدُون‏*نَحْنُ أَوْلِياؤُكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»[8]؛ به يقين كسانى كه گفتند: «پروردگار ما خداوند يگانه است!» سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند كه: «نترسيد و غمگين مباشيد، و بشارت باد بر شما به آن بهشتى كه به شما وعده داده شده است! ما ياران و مددكاران شما در زندگى دنيا و آخرت هستيم».

بنابراین برطرف شدن حزن و اندوه هم برای دنیا و هم برای آخرت است که آیه 38 سوره بقره به آخرت و آیات مذکور به دنیا اشاره دارد.

همچنین هدایت علاوه بر برطرف کردن حزن و اندوه دارای آثار دیگری است که از جمله آن، این است که انسان‎های هدایت یافته، راه خود را گم نمی‎کنند که خداوند متعال فرموده است: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقی»[9]؛ هر گاه هدايتِ من به سراغ شما آيد، هر كس از هدايت من پيروى كند، نه گمراه مى‌شود، و نه در رنج خواهد بود.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. «البقره»: 38.

[2]. اصفهانى، حسين بن محمد راغب‌، مفردات ألفاظ القرآن‌، ص163.

[3]. «الأعراف»: 55.

[4]. «السجده»: 16.

[5]. «فاطر»:34.

[6]. «الزخرف»: 68.

[7]. «یونس»: 62.

[8]. «فصلت»:30-31.

[9]. «طه»: 123.