سوره بقره آیه 45مورخ 95/07/28

درس تفسیر حضرت آیت‎الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره»                                                       تاریخ: 28 مهر 1395

موضوع جزئی: تفسیر آیه 45                                                                            مصادف با: 17 محرم 1438

سال تحصیلی: 95-94                                                                                                             جلسه: 103

                                                                                     

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

تفسیر آیه 45

«وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ وَ إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ»[1]؛ از صبر و نماز يارى جوييد (و با استقامت و مهار هوس‎هاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد) و اين كار، جز براى خاشعان، گران است.

بعد از تذکراتی که در آیات قبل نسبت به بنی اسرائیل داده شد [خداوند متعال در آیات قبل، خطاب به بنی اسرائیل دستوراتی را مطرح فرمود که عرض شد که این خطاب محدودیت مکانی و زمانی و مخاطب خاص ندارد و در واقع همه انسان‎ها مخاطب این دستورات می‎باشند]، خداوند متعال در آیه 45 فرموده است که از صبر و نماز یاری جویید، یعنی رهایی از مشکلات فقط و فقط در پرتو صبر و نماز میسّر می‎شود و این کار نیز فقط از عهده خاشعان برمی‎آید.

در آیه مذکور (آیه 45) برای خروج انسان از غفلت و کوتاهی نکردن در وظیفه خود، دو نیروی بزرگ و دو قدرت بی‎نظیر یعنی نماز و صبر معرفی می‎شود که اولی (نماز) نیروی برونی و دومی (صبر) نیروی درونی است و شرط تحقق این امر، یعنی استعانت از نماز و صبر، این است که انسان قلب خاشع داشته باشد. بنابراین، کسانی که خاشع نیستند، نمی‎توانند به نماز تمسک جویند و صبوری پیشه کنند.

معنای واژه «استعانت»

خداوند در یاری گرفتن از صبر و نماز، از فعل استعانت استفاده کرده است و فرموده است: «واستعینوا». استعانت از ریشه «عون» به معنای کمک و یاری دادن است.

واژه دیگری در لغت عرب وجود دارد که معنایش نزدیک به معنای «استعانت» است و آن کلمه «نصرت» است که تفاوت‎هایی بین این دو کلمه وجود دارد. «نصرت» به حالتی اطلاق می‎شود که انسان در عرصه تقابل و درگیری با دشمن بیرونی قرار می‎گیرد لذا انسان در این‎گونه موارد طلب نصرت می‎کند، یعنی وقتی با کسی مواجه شود و توانایی مقابله با او را ندارد، طلب نصرت می‎کند و به کسی که به او کمک می‎کند، «ناصر» گفته می‎شود؛ کما اینکه در آیاتی از قرآن از جمله آیات ذیل، واژه «نصرت» به کار رفته است:

«إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ»[2]؛ ما به يقين پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آورده‌اند، در زندگى دنيا و (در آخرت) روزى كه گواهان به پا مى‌خيزند، يارى مى‌دهيم!

«وَ نَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ»[3]؛ و آنها را يارى كرديم تا بر دشمنان خود پيروز شدند!

«وَ يَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْراً عَزِيزاً»[4]؛ و پيروزى شكست‌ناپذيرى نصيب تو كند.

اما کلمه «استعانت»، مفهومی گسترده‎تر از کلمه «نصرت» دارد و آن اینکه بر خلاف «نصرت» که فقط به کمک بیرونی اطلاق می‎گردد، «استعانت» به همه کمک‎ها، اعم از کمک بیرونی و درونی و کمک عاطفی و عقلی و نیز کمک اجتماعی و فردی، اطلاق می‎شود لذا «استعانت»، «نصرت» را نیز شامل می‎شود و بین این دو، نسبت عام و خاص مطلق برقرار است، یعنی هر نصرتی، استعانت است ولی هر استعانتی، نصرت نیست لذا معنای کلام خداوند متعال که در آیه مذکور (آیه 45) فرموده است: «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ»، این است که صبر و نماز دو بازوی توانمندند که انسان خاشع را در تمام حوزه‎های وجودی یاری می‎کنند، نه اینکه فقط در مقابل دشمن بیرونی انسان را کمک کنند. بنابراین، هیچ محدوده‎ای در یاری جُستن از صبر و نماز وجود ندارد لذا انسان می‎تواند با مدد گرفتن از صبر و نماز بر مشکلاتی که برایش پیش می‎آید، فائق آید.

معنای واژه «صبر»

«صبر» در کلام عرب به معنای کَف و حبس، یعنی نگهداری است. پس صبر به همان معنای مصطلحِ تحمل است، یعنی انسان مشکلات و سختی‎هایی که از آنها کراهت دارد را تحمل می‎کند.

«صبر»، مصادیق متعددی دارد؛ از جمله اینکه «صبر»، گاهی صبر بر مصیبت است [، مثل صبر بر مصیبت عزیز از دست دادن است]، گاهی صبر بر طاعت است [، مثل نماز شب خواندن که سخت است، ولی انسان این سختی را تحمل می‎کند] و گاهی نیز صبر بر معصیت [، مثل اینکه زمینه گناه فراهم باشد لکن انسان سختی گناه نکردن را تحمل کند] است.

در بعضی از روایات، «صبر» از قبیل تطبیق مفهوم بر یکی از مصادیق دانسته شده است، مثل اینکه از «روزه» به «صبر» تفسیر شده است و بعضی گفته‎اند که منظور از صبر که در آیه مذکور (آیه 45) آمده است، «روزه» است؛ به این معنی که از روزه و نماز یاری جویید و این از باب این است که خود روزه نیز تحمل تشنگی و گرسنگی است.

یکی از نکات دیگری که در رابطه با واژه «صبر» خوب است که اشاره شود، «قتل صبر» است. گفته شده است که یکی از تفریحات زمان جاهلیت این بوده است که جاهلان وقتی می‎خواستند حیوانی را بکشند، دست و پای او را می‎بستند و از هر طرف به او می‎زدند تا آن حیوان از بین برود که از این کار، به «قتل صبر» تعبیر می‎شود؛ کما اینکه در مورد اباعبدالله الحسین (ع) نیز گفته شده است که حضرت (ع) به «قتل صبر» به شهادت رسیده است زیرا در روز عاشورا وقتی امام حسین (ع) در قتلگاه روی زمین افتاده بود، هر کس هر چه از شمشیر، نیزه و خنجر داشت، بر بدن نازنین حضرت (ع) می‎زد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. «البقرة»: 45.

[2]. «غافر»: 51.

[3]. «الصافات»: 116.

[4]. «الفتح»: 3.

Please publish modules in offcanvas position.