|
درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) |
«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه 47: «يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ»[1]؛ اى بنى اسرائيل! نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتم، به خاطر بياوريد و (نيز به ياد آوريد كه) من، شما را بر جهانيان، برترى بخشيدم.
خداوند متعال در آیه مذکور، به یادآوری نسبت به نعمتهایی که به ملت ناسپاس بنیاسرائیل ارزانی داشته است، دستور داده است.
سؤال: با اینکه خداوند متعال در آیه 40 [سوره بقره] یادآوری نعمتهایش به بنیاسرائیل را دستور داده بود، چرا دوباره در این آیه [آیه 47] به یادآوری آن نعمتها دستور داده است و کلام خود را تکرار کرده است؟
پاسخ: با توجه به اینکه اسباب غفلت در آدمی فراوان است، برای اینکه از غفلت انسان جلوگیری شود، خداوند متعال یادآوری نعمتها را دوباره متذکر شده است. بنابراین، فراوانی اسباب غفلت باعث تکرار دوباره یادآوری نعمتها شده است تا زمینه غفلت از بین برود. نعمتها نیز مصادیق زیادی دارند که مصداق بارز آن که در آیات قبل به آن اشاره شد، نعمت هدایت الهی است.
توجه به این نکته نیز لازم است که مخاطب آیه مذکور، [مبنی بر یادآوری نعمتها،] فقط بنیاسرائیل نیستند، بلکه همه باید با یادآوری نعمات الهی از غفلت دوری کنند؛ کما اینکه از قاعده یا ضرب المثل «ایاک اعنی و اسمعی یا جارة؛ تو را قصد کردهام [و به تو میگویم] تا همسایه نیز بشنود» نیز این مطلب استفاده میشود که آیه مذکور، اختصاص به بنی اسرائیل ندارد، بلکه مسلمین را نیز شامل میشود و به مسلمین نیز نعمتهای زیادی داده شده است که باید با یادآوری آن نعمتها از غفلت خود جلوگیری کنند. خداوند متعال فرموده است: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ...»[2]؛ شما بهترين امتى بوديد كه به سود انسانها آفريده شده‌اند؛ (چه اينكه) امر به معروف و نهى از منكر مى‌كنيد و به خدا ايمان داريد.
پس یکی از نعمتهایی که خداوند متعال به مسلمین عنایت کرده است، نعمت ایمان است. نعمت دیگری که خداوند به مسلمین عنایت کرده است، رهایی از زنجیرهای اسارت جهل و نادانی است: «... وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلاَلَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»[3]؛ ... و بارهاى سنگين و زنجيرهايى را كه بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر مى‌دارد. پس كسانى كه به او ايمان آوردند و حمايت و ياريش كردند و از نورى كه با او نازل شده است، پيروى نمودند، آنان رستگارانند.
یکی دیگر از نعمتهایی که خداوند به مسلمین عنایت کرده است، عظمت و استقلالی است که به مسلمین داده است.
خداوند متعال در آیه مذکور [آیه 47 بقره]، یکی از نعمتهای ویژهای که به بنی اسرائیل داده است را متذکر شده است و فرموده است که (نيز به ياد آوريد كه) من، شما را بر جهانيان برترى بخشيدم.
فضیلت و برتری بر جهانیان، نعمتی بس بزرگ است که نعمتهای فراوانی در دل آن نهفته است.
سؤال: منظور از «عالَمین» در آیه مذکور، چیست؟
پاسخ: عدهای گفتهاند که منظور از عالَمین، جهانیان در همه ادوار و اعصار میباشند، لکن عرض میشود که با توجه به سایر آیاتی که در قرآن آمده است، معلوم میشود که منظور از عالَمین، برتری بر افراد محیط پیرامونی همان امت [بنیاسرائیل] است چون خداوند متعال نسبت به امت پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ...»[4].
از این آیه فهمیده میشود که بنیاسرائیل نسبت به امت پیامبر اکرم (ص) برتری ندارند و برتری آنها فقط نسبت به محیط پیرامونی خودشان بوده است.
بنیاسرائیل تصور میکردند که چون به حضرت یعقوب (ع) منسوبند، قوم برترند لذا سخنان پیامبران خود را گوش ندادند و هر گونه که خواستند عمل کردند لذا به خاطر این خود برتربینی، دچار ذلت و خواری شدند؛ کما اینکه خداوند متعال فرموده است: «...ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ وَ بَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ...»[5]؛ [مهر] ذلت و نیاز بر پیشانی آنها زده شد و گرفتار خشم خدايى شدند.
تفسیر آیه 48: «وَ اتَّقُوا يَوْماً لاَ تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لاَ يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَ لاَ يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَ لاَ هُمْ يُنْصَرُونَ»[6]؛ و از آن روز بترسيد كه كسى مجازات ديگرى را نمى‌پذيرد و نه از او شفاعت پذيرفته مى‌شود و نه غرامت از او قبول خواهد شد و نه يارى مى‌شوند.
خداوند در آیه مذکور، فرموده است که هیچ کس مجازات دیگری را به عهده نمیگیرد؛ کما اینکه در آیه دیگری فرموده است: «وَ لاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى...»[7]؛ و هيچ گنهكارى بار گناه ديگرى را بر دوش نمى‌كشد. همچنین، او در جای دیگری فرموده است: «يَوْمَ لاَ يَنْفَعُ مَالٌ وَ لاَ بَنُونَ* إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»[8]؛ در آن روز كه مال و فرزندان سودى نمى‌بخشد مگر كسى كه با قلب سليم به پيشگاه خدا آيد.
بنابراین، روز قیامت، قاضی و حاکم، عمل انسان است و مثل دنیا نیست که همه چیز را میتوان با پول خرید و با پارتیبازی حل کرد، بلکه فقط عمل انسان است که میتواند از او دستگیری کند.
بحث جلسه آینده: یکی از مباحث مطرح شده در ذیل آیه مورد بحث [آیه 48 بقره]، بحث شفاعت است که انشاءالله در جلسه آینده، مطالبی در رابطه با آن مطرح خواهد شد.
«والحمد لله رب العالمین»
[1]. «البقرة»: 47.
[2]. «آل عمران»:110.
[3]. «الأعراف»: 157.
[4]. «آل عمران»:110.
[5]. «البقرة»: 61.
[6]. همان: 48.
[7]. «فاطر»: 18.
[8]. «الشعراء»: 88 و 89.