درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 25 اسفند 1395 موضوع جزئی: تفسیر آیه 49 مصادف با: 16 جمادیالثانی 1438 سال تحصیلی: 96-95 جلسه: 116 |
ادامه تفسیر آیه 49: «وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ»[1]؛ و (نيز به ياد آوريد) آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مىدادند؛ پسران شما را سر مىبريدند و زنان شما را (براى كنيزى) زنده نگه مىداشتند و در اينها آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان براى شما بود.
«یذبحون أبناءکم»، کنایه از این است که فرعونیان فرزندان بنیاسرائیل را بیرحمانه میکشتند.
فرق بین ذبح و قتل
ذبح و قتل هر دو به معنای کشتنند؛ با این تفاوت که هر نوع کشتنی را قتل گویند، ولی ذبح فقط به کشتنی اطلاق میشود که سر موجود مورد نظر از بدنش جدا شود.
امام زین العابدین (ع) فرمود است: «أَنَا ابْنُ الْمَذْبُوحِ بِشَطِّ الْفُرَات»[2]؛ من فرزند کسیام که سر او را کنار شط فرات از تن جدا کردند.
«و یستحیون نساءکم» به این معناست که فرعونیان زنان بنیاسرائیل را زنده نگه میداشتند.
بعضی از مفسران گفتهاند که ادب قرآن اقتضا کرده است که مطلب را بیش از این مقدار باز نکند و به همین مقدار که فرعونیان زنان بنیاسرائیل را زنده نگه میداشتند، اکتفا کرده است.
«استحیاء»، دو معنا دارد:
در معنای اول، «استحیاء» به معنای حفظ حیات و باقی نگه داشتن است. مرحوم طبرسی (ره) این معنا را پذیرفته است و برای کلام خود به فرمایش رسول اکرم (ص) استناد کرده است که حضرت (ص) فرموده است: «اقْتُلُوا شُيُوخ المشركين و اسْتَحْيُوا شَرْخَهم»؛ أي استبقوا شبابهم[3]؛ پیرمردها را بکشید و جوانها را نگه دارید.
فلسفه نگه داشتن زنها از جانب فرعونیان سوء استفاده جنسی از آنان به عنوان کنیز و امثال آن، بوده است و هدفشان نگه داشتن عزتمندانه نبوده است.
در معنای دوم، «استحیاء» به معنای از بین بردن شرم و حیاست. علامه طباطبایی (ره) این معنا را پذیرفته است و گفته است که فرعونیان با انجام کارهای شرمآور نسبت به زنان پردههای حیا و شرم را میدریدند.
به نظر میرسد که معنای اول که «استحیاء» به معنای حفظ، بقا و نگه داشتن است، صحیح باشد؛ به خصوص که بعضی از مفسرین گفتهاند که «استحیاء» از ماده «حیاء» به معنای شرمساری و خجل شدن است و به معنای از بین بردن شرم و حیاء نیست.
خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا...»[4]؛ خداوند از اين كه (به موجودات كوچكى، مانند) پشه و حتى كمتر از آن، مثال بزند، شرم نمىكند... .
پس حیا به معنای شرمساری است و به معنای از بین بردن شرم نیست.
علت نسل کشی بنیاسرائیل از طرف فرعونیان این است که بعد از رحلت حضرت یوسف (ع)، بنیاسرائیل شوکت خود را از دست دادند و مصریها بر بنیاسرائیل غلبه کردند، لکن آرامآرام جمعیت بنیاسرائیل زیاد شد و این زمینه به وجود آمد که روزی بر مصریان غلبه پیدا کنند و مجدداً حاکمیت را به دست گیرند لذا فرعون مصر گفت که بهترین راه برای مهار بنیاسرائیل این است که فرزندان ذکور از بنیاسرائیل را بکشیم و زنان آنها را نیز به کنیزی بگیریم. فرعونیان میخواستند با این کار نسل بنیاسرائیل را از بین ببرند.
خداوند متعال در ذیل آیه مورد بحث [آیه 49 بقره] فرموده است: «وَ فِي ذلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ».
واژه «بلاء»، گاهی در مورد کار خوب و حَسن به کار میرود و گاهی در مورد کار غیر حَسن به کار میرود و به عبارت دیگر، «بلاء»، گاهی برای انعام است و گاهی برای انتقام است؛ به این معنا که خداوند متعال گاهی انسان را در بوته آزمایش قرار میدهد تا در سایه آن آزمایش، ارتقاء پیدا کند و گاهی بلایی که بر انسان نازل میشود، جنبه انتقام دارد.
در آیه مورد بحث، نجات یافتن بنیاسرائیل از چنگال فرعونیان، لطفی بود از جانب خداوند متعال که شامل بنیاسرائیل شد و از طرفی از بین رفتن فرعونیان [بر اساس آیاتی که بعدا به آنها اشاره خواهد شد]، به بلای به معنای انتقام اشاره دارد.
«والحمد لله رب العالمین»