تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه87: «وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ قَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ»[1]؛ ما به موسى (ع) كتاب (تورات) داديم و بعد از او، پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و به عيسى بن مريم (ع) دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد؟!

 

خداوند متعال، حضرت عیسی (ع) را بعد از حضرت موسی (ع) به عنوان پیامبر معرفی کرده است و برای او نقش هدایتی تعریف کرده است و به حضرت عیسی (ع) بیّنات و نشانه‏های آشکاری عنایت کرد تا مردم بر اساس آن بیّنات و نشانه‏ها به او گرایش پیدا کنند.

 

کلمه «عیسی» یک واژه سریانی است [و عربی نیست] و سریانی، زبان انجیل است. این واژه از واژگانِ دخیل در قرآن است، یعنی این واژه، با اینکه عربی نیست در قرآن داخل شده است، لکن تلفظ آن به شکل عربی است.

 

«عیسی» در لغت سریانی، «أیشوع» بوده است که همزه آن افتاده است و به «یشوع» یا «یشوعا» تبدیل شده است و در هنگامی که به زبان عربی آمده به «عیسی» تبدیل شده است[2].

 

خداوند متعال در آیه مذکور، حضرت عیسی (ع) را به عنوان عیسی بن مریم (ع) یاد کرده است. معمولاً انتساب نسل بشر از طریق پدر مشخص می‏شود؛ مثلاً گفته می‏شود که حسن بن محمد، اما در مورد حضرت عیسی (ع)، انتساب از طرف مادر است و دلیل این امر شاید این باشد که حضرت عیسی (ع) پدر نداشته است و به امر خداوند متعال، نطفه او در رحم حضرت مریم (س) قرار گرفت و به همین خاطر بود که حضرت مریم (س) در معرض اتهام قرار گرفت که چگونه بدون اینکه شوهری داشته باشد، فرزندی از او متولد شده است، در حالی که تولد حضرت عیسی (ع) یکی از معجزات الهی است که بدون داشتن پدر متولد شده است. خداوند متعال فرموده است: «يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ مَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيّاً»[3]؛ اى خواهر هارون! نه پدرت مرد بدى بود و نه مادرت زن بد كاره‌اى!

 

کلمه «مریم» نیز یک کلمه سریانی است که اصل آن «ماریا» بوده است و در زبان عربی مریم نامیده شده است که به معنای عابده و خادمه است، یعنی کسی که اهل عبادت و خدمت‏گزار است و مقصود از خادمه بودن، خادم مسجد الأقصی بودن است زیرا مادر حضرت مریم (س) زمانی که وضع حملش نزدیک شد، عرض کرد که خدایا آنچه در شکم خود دارم را نذر تو کردم تا آزاد شده برای مسجد باشد، یعنی من از حقوق مادری خود گذشتم و او را آزاد گذاشتم تا این فرزند بتواند خدمت‏گزار خانه تو، یعنی مسجد الأقصی بشود، خداوند متعال فرموده است: «إِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»[4]؛ (به ياد آوريد) هنگامى را كه همسرِ عمران گفت که خداوندا! آنچه را در رحم دارم، براى تو نذر كردم، كه«محرَّر» (و آزاد، براى خدمت خانه تو) باشد از من بپذير كه تو شنوا و دانايى!

 

سابقاً رسم بر این بوده است که مرد، خادم می‏شده است و گویا مرادِ مادر حضرت مریم (س) از این سخن این بوده است که فرزندش پسر به دنیا بیاید و عابد باشد و در نتیجه خادم مسجد الأقصی نیز بشود، لکن بعد از وضع حمل متوجه شد که فرزندش دختر است. خداوند فرموده است: «فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى وَ إِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَ ذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»[5]؛ ولى هنگامى كه او را به دنيا آورد (و او را دختر يافت،) گفت که خداوندا! من او را دختر آوردم ولى خدا از آنچه او به دنيا آورده بود، آگاه‏تر بود و پسر، همانند دختر نيست [زیرا دختر نمى‌تواند وظيفه خدمتگزارى معبد را همانند پسر انجام دهد]، من او را مريم نام گذاردم و او و فرزندانش را از (وسوسه‌هاى) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى‌دهم.

 

توضیح مطلب اینکه حال که فرزندم دختر است و نمی‏تواند خدمتگزار مسجد باشد نام او را مریم به معنای خادم مسجد و عابد مسجد می‏گذارم، یعنی درست است که خدمتگزاری نمی‏تواند بکند ولی می‏تواند عابد مسجد باشد، این مطلب نشان می‏دهد که مادر حضرت مریم (س) از همان ابتدای ولادت برای فرزندش احساس خطر می‏کرد و لذا عرضه داشت که خدایا او و ذریه‏اش را از شر شیطان به تو می‏سپارم. نتیجه این فکر زیبا این شد که خداوند می‏فرماید: « فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَهَا نَبَاتاً حَسَناً وَ كَفَّلَهَا زَكَرِيَّا...»[6]؛ خداوند، او (مريم‌) را به طرز نيكويى پذيرفت و به طرز شايسته‌اى [نهال وجود] او را رويانيد [و پرورش داد] و كفالت او را به زكريا سپرد... .

 

حضرت مریم (س) در ضلع شرقی مسجد الأقصی که زاویه نام داشت، قدّیس‏گونه مشغول عبادت پرودگار عالم شد.

 

یکی دیگر از معانی کلمه مریم، بتول است که از نام‏های حضرت فاطمه زهرا (س) است. بتول به بانویی اطلاق می‏شود که از غیر خدا بریده است و تمام امورش به پرودگار منتهی می‏شود، سخنش برای خداست، نشست و برخاستش برای خداست، محبتش برای خداست و حبّ و بغضش برای خداست.

 

احتمال دیگری که در رابطه با کلمه مریم وجود دارد این است که مریم زنی است که تمایل چندانی به صحبت‏های سطحی و گفتگوهای معمولی بین دیگر زنان را ندارد، بلکه عمیق می‏اندیشد لذا مریم زنی است که همّت بالا دارد و در سطح مباحث بی‏ثمر خودش را پایین نمی‏آورد.

 

«الحمد لله رب العالمین»