.

قال مولینا و مقتدینا الإمام علی بن ابیطالب (ع): «إِنَ‏ الْمُؤْمِنَ‏ لَا يُصْبِحُ‏ إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ كَانَ مُحْسِناً وَ لَا يُمْسِي إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ كَانَ مُحْسِناً لِأَنَّهُ بَيْنَ أَمْرَيْنِ بَيْنَ وَقْتٍ قَدْ مَضَى لَا يَدْرِي مَا اللَّهُ صَانِعٌ بِهِ وَ بَيْنَ أَجَلٍ قَدِ اقْتَرَبَ لَا يَدْرِي مَا يُصِيبُهُ مِنَ الْهَلَكَات»^[1].

مولا امیرالمؤمنین امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که مؤمن صبح نمی‏کند مگر با حالت ترس و خوف و شب نمی‏کند مگر با حالت ترس و خوف، هرچند این انسان، نیکوکار و اهل کار خیر است، اما صبح و شامش همیشه نگران است و این نگرانی به خاطر این است که او بین دو چیز قرار گرفته است؛ بین زمانی که گذشته و فرصت‏هایی که از دست او رفته است و اکنون نمی‏داند که خداوند متعال درباره او چه خواهد کرد و بین اجلی که نزدیک است و نمی‏داند که بعد از مرگ چه گرفتاری‏هایی در انتظار اوست.

انسان هیچ‏گاه نباید نسبت به اعمالی که انجام می‏دهد مغرور شود و فکر کند کار تمام شده است و جزء بندگان صالح خداوند متعال قرار گرفته است، همان‏گونه که امام  علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است، مؤمن همیشه نگران است و صبح نمی‏کند مگر اینکه نگران است و شب نمی‏کند مگر اینکه نگران است، هرچند به ظاهر اهل گناه نیست و اهل خیر و نیکی است، ولی نگران است و هرچند ظاهر عملی که انجام می‏دهد نیک و خیر است، لکن گاهی آن عملِ خیر آلوده به ریا و امثال آن می‏شود و باعث می‏شود که آن کار خیری که انجام داده است، پذیرفته نشود و مورد قبول واقع نشود لذا چون نمی‏داند که خداوند چگونه اعمال او را محاسبه خواهد کرد، نگران است، پس انسان باید تا جایی که امکان دارد گذشته خود را تدارک و جبران کند و حسناتی انجام بدهد که اگر سیئاتی از او سر زده باشد، این حسنات، سیئاتش را بپوشاند و موجب قبول شدن کارهای او نزد خداوند گردد.

مهمتر از نگرانی نسبت به گذشته، نگرانی نسبت به آینده است، یعنی انسان باید حواسش جمع باشد و بداند که چه می‏کند، هر ثانیه و هر لحظه‏ای که بر او می‏گذرد باید آماده باشد و هر کاری که انجام می‏دهد باید با توجه و قصد قربت باشد و از گناه و معصیت دوری گزیند تا به هلکات و گرفتاری‏هایی که نمی‏داند بعد از مرگ دامن‏گیر او خواهد شد، مبتلا نشود. بنابراین، همان‏گونه که انسان نسبت به بقیه امور زندگی خود آمادگی کسب می‏کند در رابطه با رابطه خود با خداوند متعال نیز باید آمادگی کسب کند. خوف و ترس از محاسبه و هلکات بعد از مرگ، زمینه‏ساز می‏شود که انسان از گناه پرهیز کند و در مسیر درست قرار بگیرد. آیات و روایات نیز انسان را همیشه بین خوف و رجا قرار داده است چون اگر انسان بیش از حد بترسد از درگاه خداوند مأیوس می‏شود و اگر بیش از حد امید داشته باشد، این امید و رجاء باعث می‏شود که انسان جری شود و نسبت به معصیت و گناه کردن جرأت پیدا کند و با خود بگوید که خداوند گناهان را می‏بخشد و این امید بیش از حد باعث می‏شود که مرتکب گناه شود. بنابراین، باید نسبت به اعمالی که از ما سر می‏زند مواظبت و مراقبت داشته باشیم و بدانیم که آینده‏ای در پیش داریم و باید برای آینده خود توشه برداریم چون وقتی انسان از دنیا رفت، نمی‏تواند توشه بردارد و عمل خیر انجام بدهد. در روایت آمده است: «الْيَوْمَ‏ عَمَلٌ‏ وَ لَا حِسَابَ‏ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل»[2]؛ امروز، روز عمل است و محاسبه‏ای نیست، ولی فردا روز محاسبه است و فرصتی برای انجام عمل نیک نیست.