.

روایت اول: قال مولینا و مقتدینا الإمام علی بن ابیطالب (ع): «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يُصْبِحُ إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ كَانَ مُحْسِناً وَ لَا يُمْسِي إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ كَانَ مُحْسِناً لِأَنَّهُ بَيْنَ أَمْرَيْنِ بَيْنَ وَقْتٍ قَدْ مَضَى لَا يَدْرِي مَا اللَّهُ صَانِعٌ بِهِ وَ بَيْنَ أَجَلٍ قَدِ اقْتَرَبَ لَا يَدْرِي مَا يُصِيبُهُ مِنَ الْهَلَكَاتِ»‏^[1].

امام علی بن موسی الرضا (ع) در روایت مذکور، فرموده است که مؤمن صبح خود را آغاز نمی‏کند مگر اینکه ترسان است، هرچند که نيكوكار باشد و شب خود را آغاز نمى‏كند مگر اين كه بيمناك است، هرچند كارهاى نيك انجام داده باشد زيرا او ميان دو امر قرار دارد؛ زمانى كه گذشته است و نمى‏داند خدا با او چه مى‏كند و اجلى كه نزديك است و نمى‏داند چه مسائل مهلكى دامن او را خواهد گرفت.

مؤمن صبح و شام خود را با خوف می‏گذراند و دغدغه‏مند است و خاطر جمع نیست چون آن قدر بار مسئولیتش سنگین است که نمی‏تواند از کنار این مسئولیت بزرگ به راحتی عبور کند لذا صبح که از خواب برمی‏خیزد نگران است، هرچند که محسن و نیکوکار است و شب که می‏خوابد، نگران است، هرچند که نیکوکار باشد و همیشه دغدغه دارد که نکند که به وظیفه‏اش درست عمل نکرده باشد و همیشه احساس تقصیر می‏کند و دلش را به نمازهایی که خوانده و کارهای خوبی که انجام داده است، خوش ندارد چون او بین دو چیز است؛ بین زمانی است که بر او می‏گذرد و نمی‏داند که خداوند متعال با او چه خواهد کرد و بین اجلی که نزدیک است و او آنچه را که از هلکات به او می‏رسد، نمی‏داند لذا انسان باید دعا کند و از خدا بخواهد که عاقبت به خیر از دنیا برود.

امام کاظم (ع) به یکی از اصحاب خود فرموده است که این دعا را همیشه همراه خود داشته باش، عرض کرد که چه دعایی؟ آن حضرت (ع) این دعا را فرمود: «اللَّهُمَ‏ لَا تَجْعَلْنِي‏ مِنَ‏ الْمُعَارِينَ‏ وَ لَا تُخْرِجْنِي مِنَ التَّقْصِيرِ»، قَالَ: قُلْتُ: أَمَّا الْمُعَارُونَ فَقَدْ عَرَفْتُ أَنَّ الرَّجُلَ يُعَارُ الدِّينَ ثُمَّ يَخْرُجُ مِنْهُ فَمَا مَعْنَى لَا تُخْرِجْنِي مِنَ التَّقْصِيرِ؟ فَقَالَ: «كُلُّ عَمَلٍ تُرِيدُ بِهِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَكُنْ فِيهِ مُقَصِّراً عِنْدَ نَفْسِكَ فَإِنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ فِي أَعْمَالِهِمْ فِيمَا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ اللَّهِ مُقَصِّرُونَ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»^[2].

خدایا من را جزء معارین قرار نده [، یعنی خدایا من را از کسانی که دین آنها فصلی و مقطعی و عاریه‏ای است قرار نده] و من را از حد تقصیر خارج نکن، روای به آن حضرت (ع) عرض کرد که معنای جمله اول را فهمیدم، لکن معنای جمله دوم را متوجه نشدم، آن حضرت (ع) فرمود که معنای این کلام این است که خدایا کاری کن که همیشه خودم را مقصر بدانم، یعنی نکند خودم را بی‏عیب و بی‏نقص بدانم و فکر کنم که همه کارهایم به نحو احسن انجام شده است.

انسان‏هایی که دینشان فصلی و مقطعی است، یک روز دین‏دار هستند و روز دیگر بی‏دین هستند، یک روز در جرگه مؤمنین هستند و روز دیگر در جرگه افراد لا ابالی می‏باشند، مثلاً یک روز به اقتضای پذیرش در جامعه، محاسنش را بلند می‏گذارد و یک روز نیز به اقتضای جامعه ریش خود را از ته می‏زند یا مثلاً خانم، وقتی به حرم می‏رود چادر سرش می‏کند و از حرم که خارج می‏شود چادرش را کنار می‏گذارد و اگر کسی به او تذکر بدهد، پرخاشگرانه برخورد می‏کند. این گونه افراد از دین مایه می‏گذارند تا چرخ زندگی خودشان بچرخد، بر عکس بعضی دیگر که از خود مایه می‏گذارند تا دین زنده بماند.

انسان نباید دلش را به کارهایی که انجام می‏دهد خوش کند. در حالات بعضی از بزرگان آمده است که وقتی از ایشان سؤال شد که شما در دنیا خدمات زیادی انجام دادی، کتاب‏های زیادی نوشتی و شاگردان زیادی تربیت کردی، حتما آنجا از شما دستگیری کردند، او گفت که به من گفتند که اینها را به خاطر خودت انجام دادی و به خاطر خدا انجام نداده‏ای و فلان کار که اصلاً آن را به حساب نیاورده‏ام، دستم را گرفت و به من گفتند که فقط این کار را خالصانه برای خدا انجام داده‏ای.

نکته: یکی از مصادیق بارز جهاد نفس، خوف است، هرچند که در روایات آمده است که مؤمن باید بین خوف و رجا باشد چون اگر خوف مطلق داشته باشد، ممکن است که دچار یأس و ناامیدی شود و یأس از رحمت الهی از گناهان کبیره است، البته رجا و امیدواری بیش از حد نیز ممکن است که باعث غرور انسان شود و انسان، به این امید که خداوند متعال گناهان را می‏بخشد، گناهان زیادی مرتکب شود. بعضی، آیات قرآن را یک بُعدی معنا می‏کنند و فقط آیات امید و رحمت را متذکّر می‏شوند و از آیات عذاب غافل می‏شوند، در صورتی که پیامبران الهی هم بشارت دهنده بوده‏اند و هم انذارکننده بوده‏اند و فقط از بهشت و نعمات آن سخن نمی‏گفته‏اند، بلکه جهنم و عذاب‏های آن را نیز یادآوری می‏کرده‏اند. خداوند متعال فرموده است: «...فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ...»[3]، همچنین فرموده است: «إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً...»[4].

خلاصه اینکه باید توجه داشته باشیم که زمان کنونی در شرایط خاصی قرار دارد و لغزش‏ها فراوان‏اند و لذا باید از دین خود و خانواده خود مراقبت کنیم و دچار لغزش نشویم.