.

 

 

قال مولینا و مقتدینا الإمام الصادق (ع): «إِيَّاكُمْ أَنْ تَمُدُّوا أَطْرَافَكُمْ إِلَى مَا فِي أَيْدِي أَبْنَاءِ الدُّنْيَا فَمَنْ مَدَّ طَرْفَهُ إِلَى ذَلِكَ طَالَ‏ حُزْنُهُ‏ وَ لَمْ يُشْفَ غَيْظُهُ وَ اسْتُصْغِرَ نِعْمَةُ اللَّهِ عِنْدَهُ فَيَقِلُّ شُكْرُهُ لِلَّه»^[1].

 

امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که برحذر باشید از اینکه نگاه طولانی خود را به آنچه که در دست فرزندان دنیاست متوجه کنید، پس کسی که نگاهش را به فرزندان دنیا طولانی کند [و در زندگی دیگران دقیق شود و به آن توجه کند] غم و اندوه او طولانی خواهد شد و خشمش فرو نخواهد نشست و نعمات خداوند را که نزدش هست، کوچک خواهد شمرد و در نتیجه، شکر او نسبت به خداوند متعال کم خواهد شد.  

 

امام صادق (ع) در روایت مذکور، مطلبی را فرموده است که مورد ابتلای همه انسان‏هاست و راه‏هایی را بیان کرده‏اند که انسان برای رفع نیازهای خود آن راه‏ها را برود. اولین گام این است که انسان به خدا توجه پیدا کند که اگر انسان خدا را در نظر آرد و امورش را به او واگذارد، خدا نیز بهترین‏ها را برایش مقدر خواهد ساخت لذا انسان باید بر خدا تکیه کند و همه چیز را از خدا بخواهد و بر این دعا مداومت داشته باشد: «الهی لاتکلنی الی نفسی طرفة عین ابدا»؛ یعنی خدایای من را به اندازه یک چشم برهم زدن به خودم واگذار مکن.

 

بارها عرض شده است که انسان معمولاً خداوند متعال را برای آخر کار و مرحله آخر می‏گذارد، یعنی وقتی همه راه‏ها را رفت و همه درها را زد و دست رد به سینه او زده شد، تازه به یاد خداوند می‏افتد، در صورتی که اگر در همان مرحله نخست، در خانه خداوند زده شود، خداوند متعال نیز امور را از طریق اسبابش برای او فراهم خواهد کرد. خداوند متعال در این عالَم اسبابی قرار داده است که از طریق این اسباب مسیر را بر بندگانش هموار می‏کند. خداوند متعال از هیچ یک از بندگانش غافل نیست و حتی ممکن است که دست و پای شخصی را بسته باشند و او را رها کرده باشند و خداوند پرنده یا حیوان دیگری را مأمور کند که برای آن شخص آب و غذا ببرد. خداوند متعال آن قدر رئوف و مهربان است که از لحظه‏ای که نطفه منعقد می‏شود تا زمانی که انسان به دنیا می‏آید و زندگی دنیوی خود را شروع می‏کند و تا زمانی که از دنیا می‏رود، همواره انسان را مشمول رحمت خود قرار می‏دهد و چون انسان به مواهب الهی توجه ندارد، خیلی از مواقع فکر می‏کند که مشکلش خود به خود حل شده است، در حالی که خداوند است که بر همه چیز آگاه است و اوست که وسیله رفع مشکلات را فراهم می‏آورد. خداوند متعال در آیات متعددی فرموده است: «...إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ»[2]. رسول گرامی اسلام (ص) فرموده است: «الْخَلْقُ‏ عِيَالُ‏ اللَّه‏»^[3]. لذا با توجه به اینکه خلق، عِیال خداوند محسوب می‏شوند، خداوند متعال نسبت به همه بندگان و امورشان توجه کامل دارد و لحظه‏ای عنایتش را از بندگانیش برنمی‏دارد، لکن گاهی بنا بر مصالح و حکمت‏هایی که شخص از آنها غافل است، خواسته‏اش برآورده نمی‏شود و او فکر می‏کند که خداوند عنایتش را از او برداشته است، در حالی که مصلحت او در عدم برآورده شدن حاجتش است، ولی او نمی‏داند، مثل اینکه شخص دعا می‏کند که خداوند به او فرزند عنایت کند ولی غافل است که به مصلحت اوست که فرزند نداشته باشد چون چه بسا فرزندی به او داده شود و همان فرزند بلای جانش گردد. در بعضی از روایات آمده است که خداوند متعال نسبت به دعاهایی که در دنیا مستجاب نکرده است، در آخرت برای آن شخص دعا کننده پاداش قرار می‏دهد و وقتی بنده این را می‏شنود، می‏گوید ای کاش بقیه دعاهای من نیز مستجاب نمی‏شد و در عوض آن پاداش اخروی نصیبم می‏شد و در بعضی از روایات آمده است که خداوند متعال از بنده عذرخواهی می‏کند که در دنیا حاجتش برآورده نشده است.  

 

با توجه به روایتی که در صدر عرایض از امام صادق (ع) نقل شد، فهمیده می‏شود که کسی که به جای توجه به خداوند متعال به زندگی دیگران توجه کند و در زندگی آنان دقیق شود، گرفتار چهار چیز خواهد شد؛

 

اول، اینکه غم و اندوهش زیاد خواهد شد زیرا زندگی خود را با دیگران مقایسه خواهد کرد و این مقایسه کردن ذهنش را درگیر خواهد کرد و تمام فکر و ذکر او زندگی دیگران و غصه خوردن بر آنچه که دیگران دارند و او ندارد، خواهد شد و لذا کلّ زندگی او را غم و اندوه فرا خواهد گرفت.

 

دوم، اینکه خشمش فرو نخواهد نشست، یعنی انسانی که مدام به زندگی دیگران توجه دارد، در عین حال که غم و اندوه سراغش خواهد آمد، نسبت به آنچه در دست دیگران است و او ندارد، خشمگین خواهد بود

 

سوم، اینکه نعماتی را که خداوند متعال به او عنایت کرده است، کوچک خواهد شمرد و دل‏مشغولی او نسبت به داشته‏های دیگران باعث خواهد شد که داشته‏های خود را فراموش کند و آنها را به حساب نیاورد.

 

چهارم، اینکه شکر او نسبت به آنچه خداوند به او عنایت کرده است، کم خواهد شد و همان‏گونه که سابقاً نیز اشاره شد، امام صادق (ع) در سفارشی که به یکی از اشخاص داشت، فرمود که مدام این ذکر را بخوان: «اللَّهُمَ‏ لَا تَجْعَلْنِي‏ مِنَ‏ الْمُعَارِينَ‏ وَ لَا تُخْرِجْنِي مِنَ التَّقْصِير»[4]؛ خدایا من را از معارین [که گاهی دین‏دار و گاهی بی‏دین می‏باشند و حزب باد هستند که باد از هر طرف بوزد آنان نیز در همان مسیر قرار می‏گیرند] قرار نده و من را از [پذیرش] تقصیر خارج نکن [، یعنی خودم را همیشه بدهکار بدانم و خودم را طلبکار ندانم].

 

لذا برای اینکه انسان نسبت به زندگی دیگران دچار حسرت نشود و بر آنچه دیگران دارند و او ندارند غصه نخورد باید همیشه در امور مادی به پایین‏تر از خودش نگاه کند و در امور اخروی به بالاتر از خود بنگرد تا همیشه خدا را بر داشته‏هایش شکر کند و نسبت به امور اخروی نیز اهتمام ورزد و تلاش بیشتری از خود نشان دهد.

 

سعدی می‏گوید که من کفش نداشتم و غصه من را فرا گرفته بود که کفش ندارم، از درب مسجدی عبور کردم، شخصی را دیدم که از زانو به پایین پا نداشت، با خود گفتم که ببین، تو فقط کفش نداری! ولی این شخص اصلاً پا ندارد تا کفش بپوشد.

 

بنابراین، انسان باید به مسائل معنوی و اخروی توجه کند و خیلی به امور مادی نپردازد. حضرت فاطمه زهرا (ص) فرموده است: «مَنْ‏ أَصْعَدَ إِلَى‏ اللَّهِ‏ خَالِصَ‏ عِبَادَتِهِ‏ أَهْبَطَ اللَّهُ إِلَيْهِ أَفْضَلَ مَصْلَحَتِهِ»[5]؛ هر کس که عبادت خالصش را به سوی خدا بالا فرستد، خداوند متعال برترین مصالحش را به سوی او پایین فرستد.

 

ابوذر غفاری گفته است که پیامبر اکرم (ص) به من فرمود که به پایین‏‏تر از خودم نگاه کنم و به بالاتر از خودم نگاه نکنم: «أَنْ أَنْظُرَ إِلَى‏ مَنْ‏ هُوَ دُونِي وَ لَا أَنْظُرَ إِلَى‏ مَنْ‏ هُوَ فَوْقِي»[6].