درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: کیفیت تنجس متنجسات تاریخ: 2 اردیبهشت 1392 موضوع جزئی: رطوبت ملاقی و متنجس یا یکی از آن دو، شرط تحقق نجاست مصادف با: 11 جمادیالثانی1434 سال: چهارم جلسه: 79 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
«و كذا لا ينجس إذا كان فيهما أو في أحدهما رطوبة غير مسرية»[1]؛ مرحوم سید میفرماید: اگر در هر دو شیء (ملاقی و متنجس یا نجس) یا در یکی از آن دو، رطوبتی وجود داشته باشد لکن آن رطوبت، غیر مسریه باشد، نجاست محقق نمیشود. بنابراین اگر رطوبتی که وجود داشته باشد غیر مسریه باشد به صرف ملاقات، نجاستی محقق نمیشود؛ مثلاً نمکی در سرداب گذاشته شود که انسان رطوبتی را در آن نمک مشاهده میکند ولی رطوبتی که در نمک وجود دارد مسریه نیست، حال اگر این نمک نجس شده باشد و با چیز دیگری ملاقات کند، چون رطوبتی که در آن وجود دارد مسریه نیست باعث سرایت نجاست به شیء دیگر نمیشود.
«ثمَّ إن كان الملاقي للنجس أو المتنجس مائعا تنجس كله كالماء القليل المطلق و المضاف مطلقا و الدُّهن المائع و نحوه من المائعات، نعم لا ينجس العالي بملاقاة السافل إذا كان جاريا من العالي بل لا ينجس السافل بملاقاة العالي إذا كان جاريا من السافل كالفوارة من غير فرق في ذلك بين الماء و غيره من المائعات و إن كان الملاقي جامدا اختصت النجاسة بموضع الملاقاة سواء كان يابسا كالثوب اليابس إذا لاقت النجاسة جزء منه أو رطبا كما في الثوب المرطوب أو الأرض المرطوبة فإنه إذا وصلت النجاسة إلى جزء من الأرض أو الثوب لا يتنجس ما يتصل به و إن كان فيه رطوبة مسرية بل النجاسة مختصة بموضع الملاقاة و من هذا القبيل الدهن و الدبس الجامدين»[2]؛ مرحوم سید (ره) میفرماید: اگر ملاقی با نجس یا متنجّس، مایع بود همه آن مایع، نجس میشود، مثل آب مطلقی که قلیل باشد، آب مضاف مطلقا چه قلیل باشد و چه کثیر، روغن مایع و امثال آن از مایعات دیگر. به نظر میرسد که چون بحث از سرایت نجاست به وسیله ملاقات بوده، مرحوم سید (ره) این بحث را مطرح کرده و گرنه ما مفصلاً در بحث اقسام آبها به این بحث پرداختهایم لذا در اینجا اجمالاً اشارهای به آن میکنیم.
ملاقی با نجس یا متنجّس، گاهی مایع است و گاهی جامد و مایع هم یا آب است یا غیر آب از مایعات دیگر، مثل روغن و امثال آن، آب هم یا مطلق است یا مضاف. در رابطه با آب مطلق، مسلم است که اگر آب به اندازه کر نباشد یعنی قلیل باشد - بر اساس روایات وارده- به مجرد اصابت نجاست با آن، نجس میشود هر چند نجاست به همه اجزاء آن سرایت نکند؛ چون به همه آن آب، اطلاق واحد میشود، اما اگر آب مطلقی که قلیل است، مثل آب آفتابه از بالا به روی چیزی که نجس است ریخته شود آبی که از بالا ریخته میشود نجس نمیشود، همچنین است آبی که از پایین بر روی نجاستی که در بالا قرار دارد ریخته میشود یعنی آن آبی که در پایین قرار دارد با ملاقات با نجاستی که در بالا قرار دارد نجس نمیشود، مثل آب فوّاره. مایعات دیگر هم همین حکم را دارند؛ یعنی به محض برخورد با نجاست، نجس میشود. آب مضاف هم مطلقا در برخورد با نجاست، نجس میشود چه کر باشد و چه قلیل. اما در صورتی که ملاقی با نجاست، جامد باشد مثل ملاقات لباس یا زمین با نجاست، در این صورت همان مقداری که با نجاست، ملاقات کرده نجس میشود، در این جا هم گاهی جامد دارای رطوبت مسریه است و گاهی دارای رطوبت مسریه نیست، در جایی که شیء جامد مثل زمین خشک باشد مسئله آن روشن است؛ زیرا نجاست با همه آن ملاقات نکرده، علاوه بر این روایاتی داریم که دلالت میکنند بر اینکه فقط بخشی که ملاقات کرده نجس میشود؛ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: «قُلْتُ أَصَابَ ثَوْبِي دَمُ رُعَافٍ أَوْ غَيْرُ هَُوْ شَيْءٌ مِنْ مَنِيٍّ إِلَى أَنْ قَالَ قُلْتُ: فَإِنِّي قَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ قَدْ أَصَابَهُ وَ لَمْ أَدْرِ أَيْنَ هُوَ فَأَغْسِلَهُ؟ قَالَ: تَغْسِلُ مِنْ ثَوْبِكَ النَّاحِيَةَ الَّتِي تَرَى أَنَّهُ قَدْ أَصَابَهَا حَتَّى تَكُونَ عَلَى يَقِينٍ مِنْ طَهَارَتِكَ»[3]؛ امام (ع) در این روایت به زراره میفرمایند: آن بخشی از آن را علم داری نجاست به آن اصابت کرده باید بشویی، یعنی لازم نیست همه لباس شسته شود. اما اگر دارای رطوبت غیر مسریه باشد در این صورت هم ملاقات با نجس اختصاص پیدا میکند به موضعی که نجس شده است؛چون رطوبت غیر مسریه حکم جفاف (خشکی) را پیدا میکند.
اما اگر نجاستی به جامدی اصابت کند و آن شیء جامد دارای رطوبت مسریه باشد؛ مثل زمینی که بر آن باران باریده، اگر پس از توقف باران، این زمین نجس شود سؤال این است که آیا در این صورت همه زمین نجس میشود؛ چون اجزاء آن با هم ارتباط دارند یا اینکه متنجّس خصوص موضع ملاقات است و بقیه اجزاء هر چند مشتمل بر رطوبت مسریه باشد نجس نمیشوند؟ به نظر میرسد که جایی برای نجاست اجزاء دیگر غیر از موضع ملاقات نیست؛ چون مراد از ثبوت نجاست، اصابت است نه اتصال و اصابت بر همان جزء اول صدق میکند و الا عسر و حرج و تکلیف به ما لایطاق لازم میآید ؛ زیرا اگر صرف اتصال را در این گونه موارد کافی بدانیم باید حکم کنیم که کل زمین یک شهر یا یک منطقه وسیع نجس شده است و این منجر به عسر و حرج و تکلیف به ما لایطاق میشود لذا نجاست به موضع ملاقات، اختصاص پیدا میکند و به جای دیگر سرایت نمیکند ولو آن محل دیگر متصل به متنجّس باشد و از این قبیل است روغن و شیره جامد. بله اگر جزئی از جامد جدا شد و بعد به موضع متنجّس متصل شد، در اینجا به نجاست آن حکم میشود؛ چون در این صورت عنوان اصابت با نجس بر آن صدق میکند؛ مثل اینکه مقداری از خاک را برداریم و روی موضِع متنجّس بریزیم، در این صورت صدق میکند که گفته شود این خاک با نجس ملاقات کرده است.
«والحمد لله رب العالمین»