درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 21 بهمن 1393 موضوع جزئی: الاول من المطهّرات، الماء مصادف با: 20 ربیع الثانی 1436 سال: ششم جلسه: 54 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
دلیل سوم
سومین دلیل قائلین به نجاست ماء الغُساله، استدلال به روایات است که به بعضی از آنها اشاره میکنیم؛
روایت اول: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «...الْمَاءُ الَّذِي يُغْسَلُ بِهِ الثَّوْبُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِهِ الرَّجُلُ مِنَ الْجَنَابَةِ لَا يَجُوزُ أَنْ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ وَ أَشْبَاهِهِ...»[1]؛ عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل میکند که حضرت (ع) فرمود که آبی که لباس با آن شسته میشود یا شخص با آن آب غُسل جنابت میکند جایز نیست که با آن آب وضو و أشباه آن گرفته شود.
روایت دوم: عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَهُ قَطْرَةٌ مِنْ طَشْتٍ فِيهِ وَضُوءٌ فَقَالَ: «إِنْ كَانَ مِنْ بَوْلٍ أَوْ قَذَرٍ فَيَغْسِلُ مَا أَصَابَهُ»[2]؛ عیص ابن قاسم میگوید از معصوم (ع) درباره مردی سؤال کردم که قطرهای از طشتی که در آن چیزی شسته شده به او [لباس یا بدن او] اصابت کرده است، حضرت (ع) فرمود که اگر آنچه در طشت شسته شده از بول یا نجاست باشد و به او اصابت کرده باید شسته شود. وضوء در این جا وضوء صلاتی نیست بلکه به معنای شستن و تطهیر است.
تقریب استدلال به این روایت به این نحو است که اینکه حضرت (ع) فرموده است که اگر غُساله نجاست در این طشت باشد و به بدن یا لباس شخص اصابت کند باید آن را بشوید حاکی از این است که ماء الغساله نجس است و به خاطر نجاست ماء الغساله بوده است که امام (ع) دستور داده است آن را بشوید.
روایت سوم: عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْكُوزِ وَ الْإِنَاءِ يَكُونُ قَذِراً كَيْفَ يُغْسَلُ وَ كَمْ مَرَّةً يُغْسَلُ؟ قَالَ:«يُغْسَلُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ ذَلِكَ الْمَاءُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ وَ قَدْ طَهُرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ قَالَ: «اغْسِلِ الْإِنَاءَ الَّذِي تُصِيبُ فِيهِ الْجُرَذَ مَيِّتاً سَبْعَ مَرَّاتٍ»[3]؛ در عمار ساباطی میگوید که در رابطه با کوزه و ظرفی که نجس است از امام صادق (ع) سؤال شد که چگونه و چند بار شسته شود؟ حضرت (ع) فرمود که سه بار شسته میشود به این نحو که آب در این کوزه و ظرف ریخته میشود و این کوزه را تکان میدهد [تا آب همه کوزه و ظرف را فرا گیرد] و آب را خالی میکند، سپس دوباره آب در آن آب ریخته میشود ـ نه آبی را که قبلا در آن ریخته شده است ـ و باز دوباره کوزه را میچرخاند سپس آن آب خالی میشود سپس دوباره [بار سوم] آب در آن ریخته میشود و چرخانده میشود سپس آن آب خالی میشود و در این صورت است که ظرف یا کوزه پاک میشود.
تقریب استدلال به روایت فوق این گونه است که گفتهاند اینکه امام (ع) در کیفیت تطهیر ظرف و کوزه نجس فرموده است که آب را داخل ظرف میریزید و خالی میکنید و بعد آب دیگری میریزید و میچرخانید و خالی میکنید و برای مرتبه سوم این کار را تکرار میکنید حاکی از این است که آبهایی که خالی میکنید ماء الغساله و نجس است لذا باید تا سه مرتبه در آن ظرف آب ریخته شود و چرخانده شود و خالی شود تا ظرف یا کوزه پاک شود بنابراین، پس اینکه امام (ع) فرموده است که آبها باید خالی شود حاکی از نجاست ماء الغساله است و الا اگر نجس نبود نیازی به خالی کردن نبود.
بررسی دلیل سوم
اشکال بر روایت اول
ما سابقاً روایت اول (روایت عبدالله ابن سنان) را ذکر و مورد بررسی قرار دادیم و عرض کردیم که این روایت سنداً و دلالةً مخدوش است در نتیجه نمیشود به مفاد این روایت ترتیب اثر داد [به جلسه 52 مورخه 19 بهمن 1393 مراجعه شود].
اشکال بر روایت دوم
این روایت نیز سنداً و دلالةً مشکل دارد.
اشکال سندی
اولاً: ما نمیدانیم که این روایت را شیخ طوسی (ره) بدون واسطه از عیص ابن قاسم نقل کرده است یا با واسطه؟ بله! اگر روایت فوق بدون واسطه از خود عیص ابن قاسم نقل شده باشد در این شخص تردیدی نبود و میشد آن را قبول کرد ولی احتمالی که وجود دارد این است که مرحوم شیخ (ره) این روایت را با واسطه از عیص ابن قاسم نقل کرده باشد که در این صورت آن واسطه برای ما مجهول است لذا نمیتوان به این روایت ترتیب اثر داد و به آن استناد کرد. بنابراین، زمانی که مشخصات این فرد که در سلسله سند روایت واقع شده است روشن نباشد، به این روایت اعتنا نمیشود.
ثانیاً: این روایت در کتب روایی مثل استبصار، تهذیب و امثال آن ذکر نشده است و چون این روایت در این کتابها ذکر نشده است انسان شک میکند که چطور شیخ طوسی (ره) این روایت را در کتاب خلاف خود نقل کرده است ولی در کتب روایی مثل استبصار، تهذیب و امثال آن بیان نشده است.
اشکال دلالی
اگر از مشکل سندی روایت صرف نظر کنیم، باز هم نمیتوان به این روایت استناد کرد چون دلالت آن تمام نیست زیرا معلوم نیست امر به غَسل که در روایت آمده مستند به نجاست آنچه که در طشت است، میباشد یا مستند به نجاست ماء الغساله است؟ بله! اگر امر به غَسل که از امام (ع) صادر شده است، مستند به ماء الغساله بود استدلال به روایت عیص بن قاسم تمام بود لکن میبینیم زمانی که بول یا نجاستی در ظرف شسته میشود آبی که به وسیله آن، بول را میشویند در مرحله اول که میریزد در طشت میریزد و آب کشیدن دوم و سوم نیز که منجر به طهارت میشود در همان طشت میریزد و همه آبها (غُساله مزیله و غساله منجر به طهارت) در یک جا جمع میشوند لذا همه آن آبها محکوم به نجاستاند، چون زمانی میتوان بین طهارت و نجاست غساله مطهِّره و غساله مزیله تفکیک کرد که آن آبها در یک جا جمع نشود در حالی که در ما نحن فیه طشتی که نجاست را در آن میشویند یک طشتِ واحد است یعنی شما بول را در همین طشت میشویید هر چند آب کشیدن دوم و سوم منجر به طهارت میشود لکن چون آن آب نیز در داخل طشت ریخته میشود و آب هم قلیل است، نجس میشود چون وقتی آب اول (غساله مزیله) که نجس است در طشت ریخته شد طبعاً آب دوم و سومی هم که ریخته میشود [هر چند منجر به طهارت میشود] چون در همان طشتی میریزد که غساله مزیله در آن ریخته است، با متنجِّس ملاقات میکند و نجس میشود. لذا قطرهای از آب این طشت که روی لباس یا بدن میریزد، قطرهایست که ممتزج با آب غساله مزیله و آب غساله متعقب به طهارت است، در نتیجه نمیتوان گفت ماء الغساله نجس است مطلقا چون مبنای ما این شد که فقط غساله مزیل نجاست، نجس است ولی غساله متعقبِ طهارت که منجر به پاکی میشود، پاک است. بنابراین، استناد به روایت فوق برای اثبات نجاست ماء الغساله تمام نیست زیرا اگر موردی باشد که تطهیر نجاست در ظرف واحد نباشد و مثلاً بول یا عذره یک مرتبه در طشت شسته شود تا نجاست زایل شود اما شستن مرتبه دوم و بیشتر که به طهارت منجر میشود بیرون طشت اتفاق بیفتد و قطرهای از آن (غساله منجر به طهارت) به لباس یا بدن اصابت کند، پاک است.
نتیجه: روایت عیص بن قاسم نمیتواند ثابت کند که ماء الغساله نجس است مطلقا چون منشأ امرِ امام (ع) به شستن لباس، غساله مزیله میباشد که در طشت ریخته است و آبهای قلیل بعدی نیز که منجر به طهارت میشود چون در همان طشتی ریخته شده است که غساله مزیله در آن ریخته است، متنجِّس میشوند.
اشکال بر روایت سوم
اشکال این است که اصلاً بحث غساله در این جا مطرح نیست بلکه تحقق شستن به این است که آب در ظرف ریخته شود و در آن چرخانده شود و بیرون ریخته شود پس شستن، صرف آب قرار دادن در ظرف نیست بلکه آب باید در ظرف چرخانده شود و بیرون ریخته شود تا عنوان غَسل بر آن صدق کند. بنابراین، حضرت (ع) چیزی به نام غُساله در روایت مطرح نکرده است بلکه آنچه حضرت (ع) فرموده است به تحقق عنوان غَسل اشاره دارد به این معنی که برای تحقق عنوان غَسل باید سه مرتبه آب در ظرف نجس ریخته شود و در آن چرخانده شود و سپس خالی گردد. لذا فرمایش امام (ع) صرفاً برای تحقق غسل و شستن است و سخنی از این که غساله پاک است یا نجس در فرمایش امام (ره) مشاهده نمیشود. پس روایت فوق به کیفیت تطهیر ظرف نجس اشاره دارد اما پاک یا نجس بودن ماء الغُساله از این روایت استفاده نمیشود. در نتیجه این روایت نیز نمیتواند نجاست ماء الغساله را ثابت کند.
«والحمد لله رب العالمین»