درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی:فصلٌ فی المطهّرات تاریخ:2 اسفند1393 موضوع جزئی: الأول من المطهّرات، الماء مصادف با: 2 جمادی الاولی 1436 سال:ششم جلسه: 58 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته
بحث در کیفیت تطهیرِ متنجِّسِ به بول بچه غیر شیرخوار بود، نظر مرحوم سید (ره) این بود که متنجِّس به بول باید دو بار شسته شود، مشهور نیز این نظر را برگزید. عرض کردیم که چهار قول در این مسأله وجود دارد؛ قول به تعدد کما یقول به السید (ره)، قولٌ بالمرّة، قول به تفصیل بین اینکه بول حالت جفاف پیدا کرده باشد (عین نجس زایل شده باشد) یا بول حالت جفاف پیدا نکرده باشد (عین نجاست باقی باشد) که اگر بول حالت جفاف پیدا کرده باشد یک بار شستن برای تطهیر متنجِّسِ به بول کفایت میکند ولی اگر بول حالت جفاف پیدا نکرده باشد باید دو بار شسته شود که غَسله اولی عملاً برای ازاله عین نجس میباشد، قول به تفصیل بین لباس و بدن. ما سه قول اول را مورد بررسی قرار دادیم و اکنون به بررسی قول چهارم میپردازیم.
بررسی قول چهارم
قول چهارم تفصیلی است که صاحب معالم (ره) و صاحب مدارک (ره) آن را برگزیدهاند و آن اینکه باید بین لباسِ متنجِّس به بول و بدنِ متنجِّس به بول تفصیل داد؛ به این نحو که اگر بدن، به بول غیر رضی [بچهای که غذاخور نشده است] متنجِّس شده باشد یک بار شستن کفایت میکند ولی اگر لباس، به بول متنجِّس شده باشد باید دو بار شسته شود.
دلیل قول چهارم
صاحب معالم (ره) و صاحب مدارک (ره) و کسانی که این قول (قول چهارم) را برگزیدهاند روایاتِ دالِّ بر تعددِ شستن در بدن متنجِّسِ به بول را تضعیف کردهاند و به اطلاقاتی تمسک کردهاند که دال بر شستن متنجِّسِ به بول است و گفتهاند که این اطلاقات یک بار شستن را نیز شامل میشود بنابراین، در تطهیر متنجِّسِ به بول یک بار شستن کفایت میکند اما روایاتِ دالِّ بر تعددِ شستن در لباس را معتبر دانستهاند لذا گفتهاند که در تطهیر لباسِ متنجِّسِ به بول دو بار شستن لازم است.
بررسی روایات
اکنون به بررسی روایاتی که مشهور برای مدعای خود (قول به تعددِ شستن) به آنها استناد کرده بودند، میپردازیم، ببینیم این روایات چرا از طرف قائلین به قول چهارم (صاحب مدارک، صاحب معالم و غیره) تضعیف شده است؟
مشهور به روایاتی برای اثبات مدعای خود (غَسلِ مرّتین) استناد کرد [روایت اول: محمد بن ادریس فی آخر السرائر نقلا عن کتاب الجامع لاحمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی،قال: سالته عن البول یصیب الجسد قال: «صبّ علیه الماء مرتین فانما هو ماء و سالته عن الثوب یصیبه البول قال اغسله مرتین»[1]؛ از امام صادق (ع) از بولی که به لباس اصابت میکند، سؤال کرد، حضرت (ع) فرمود که آن را دو بار بشوی. روایت دوم: عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ النَّحْوِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ، قَالَ: «صُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ»[2]؛ ابی اسحاق نحوی در روایتی صحیحه از امام صادق (ع) در رابطه با بولی که به بدن اصابت میکند سؤال کرد، حضرت (ع) فرمود که دو بار بر بدن آب بریز. روایت سوم: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ قَالَ: «صُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ فَإِنَّمَا هُوَ مَاءٌ» وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ: «اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[3] حسین بن ابی العلاء میگوید که از امام صادق (ع) درباره بولی که به جسد اصابت کرده سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که دو بار آب روی آن بریز، همچنین از لباسی که بول به آن اصابت کرده سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که دو بار آن را بشوی.]
روایات سهگانه فوق یا صحیحهاند یا حسنه لذا تضعیف آنها درست نیست.
روایت اول، روایتی است که ابن ادریس (ره) آن را در آخر کتاب سرائر از بزنطی نقل کرده است و بزنطی شخصیتی است که نمیشود او را زیر سؤال برد و ابن ادریس نیز شخصیتی است که در وثاقت او هیچ شک و تردیدی نیست بنابراین، تضیعف آن درست نیست. ممکن است کسی در صحیحه ابی اسحاق توقف کرده باشد لکن عرض میکنیم این توقف صحیح نیست زیرا رجالییون ابی اسحاق [نام اصلی او ثعلبة بن میمون است] را توصیف کردهاند؛ از جمله نجاشی در رابطه با او گفته است که: «انه کان من اصحابنا قارعاً فقیهاً نحویاً لغویاً و کان حسن العمل، کثیر العبادة و الزهادة».
همچنین اگر کسی در رابطه با حسین بن علا تردید کند باید گفت که در کُتب رجالی از ایشان به عنوان أوجه و أوثقِ اصحاب یاد شده است.
بنابراین، جایی برای تفصیل بین بدن و لباسِ متنجِّس به بول باقی نمیماند تا گفته شود در تطهیر بدن یک بار شستن کفایت میکند ولی در تطهیر لباس، دو بار شستن لازم است بلکه صحیح این است که گفته شود متنجِّس به بول باید دو بار شسته شود اعم از اینکه بدن باشد یا لباس.
قول مختار
نظر ما در این مسأله نظر مرحوم سید (ره) و مشهور است مبنی بر اینکه در تطهیر متنجِّس ِ به بول غیر رضی، تعدد معتبر است لذا دو بار باید شسته شود، دلیل این امر نیز روایاتی است که عرض شد.
سؤال: تعدد شستن، اختصاص به ثوب و جسد دارد یا قابل تسرّی و تعدّی به موارد دیگرنیز میباشد؟ مثلاً در رابطه با فرش، دیوار، حصیر و امثال آن نیز بگوییم تعدد لازم است؟؛ به تعبیر روشنتر آیا بول موضوعیت دارد یا بدن و ثوب موضوعیت دارند؟
پاسخ: این حکم که در روایات مطرح شده و بحث تعددِ شستن را نسبت به لباس و بدن مطرح کرده قابل تعدّی و تسرّی به غیر لباس و بدن نیست چون در روایات صراحتاً به بدن و لباس اشاره کردهاند. مگر اینکه الغاء خصوصیت کنیم و بگوییم که ثوب و بدن از باب مثال است لذا تعدی حکم به سایر موارد نیز اشکالی ندارد. حال سؤال این است که آیا میشود القاء خصوصیت کرد؟ به نظر میرسد که الغاء خصوصیت دشوار باشد، زیرا؛
اولاً: درست است که در روایات مذکور، شارع، بول و دم را مطرح کرده و امر به شستن کرده است لذا حکم شارع، ارشادی است چون بول و دم نجساند بنابراین، شارع امر کرده که آنها را بشویید لذا اصلِ حکم یعنی شستن، مخصوص این دو (بول و دم) نیست بلکه سایر نجاست را نیز شامل میشود، ولی شستن با قید دوبار را نمیشود به سایر موارد سرایت داد. لذا دو بار شستنی که در روایات به بدن و لباس نسبت داده شده قابل تسرّی به غیر این دو نیست زیرا ممکن است شارع مقدس در رابطه با این (بدن و لباس) عنایت خاصی داشته باشد مثلاً شاید به این خاطر بوده که چون انسان با معمولاً با لباس نماز میخواند شارع از باب مراقبت و اهتمامی که داشته فرموده است که اگر بدن و لباس، متنجِّس به بول شد باید دو بار شسته شود.
ثانیاً: احکام تابع موضوعاتاند و اینگونه نیست که هر موضوعی حکمِ واحدی داشته باشد و اگر در جایی موضوعی یک حکمی داشت قابل تسرّی به جای دیگری باشد. مثلاً درباره ظرف گفتیم سه بار بشویید و ظرف هم فرضاً از سفال بود آیا میشود تسرّی کرد که هر جا سفال است سه بار بشویید یا این خصوصیت مختصِ ظرف سفالی است؟
بنابراین احکام شارع، احکام تعبدی توقیفی است و همه جا نمیشود آن را به کار برد مگر اینکه انسان ملاک و مناط را به گونهای تشخیص دهد که بتواند القاء خصوصیت کند.
به هر حال نمیتوان با الغاء خصوصیت حکمِ دو بار شستن را به غیر بدن و لباس نیز تسرّی دهیم مگر اینکه گفته شود چون لباس و بدن مورد ابتلاء بودهاند از آنها سؤال شده وگرنه اگر موارد دیگری نیز مورد ابتلا بود شاید نحوه پرسش به گونه دیگری بود.
سؤال: بولی که به بدن اصابت کرده است، چه بولی است؟ بول آدمی است (مسلمان و کافر ) یا بول غیر آدمی؟
پاسخ: ظاهر سؤالاتی که در روایات آمده است به حسب متعارف عرفی به بول آدمی اختصاص دارد. بعید است که بول نجس العین محل ابتلا بوده باشد در نتیجه این روایات به بول آدمی انصراف دارد و قابل تسرّی به بول غیر آدمی نیست لذا حکمِ تعدّدِ شستن، مختص بول آدمی است و تعمیم آن به ابوالِ غیر آدمی وجهی ندارد.
«والحمد لله رب العالمین»