فقه

  «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

بحث در مسأله 408 بود. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، در حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره، بین مباشرت ظرف طلا و نقره با دهان [، مثل اینکه شخص ظرف غذا یا آب که از طلا یا نقره ساخته شده است را سر بکشد] یا اخذ لقمه از ظرف طلا و نقره و گذاشتن آن لقمه در دهان، فرقی نیست.

دلیل فتوای مرحوم سید (ره) بر عدم فرق بین مباشرت ظرف با دهان و اخذ لقمه از ظرف، اطلاق روایاتی است که در این زمینه وارد شده است [که در جلسات گذشته ذکر شد] زیرا اطلاق روایات، هر دو فرض مذکور را شامل می‎شود.

بنابراین ادعای انصراف روایات دال بر حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره، به صورتی که أکل و شرب، مباشرتاً صورت گیرد، قابل قبول نیست و بر فرض که این ادعا پذیرفته شود، فقط شرب از ظرف طلا و نقره را شامل خواهد شد، اما در رابطه با أکل، این مطلب [، یعنی خوردن بدون واسطه] صادق نیست زیرا معمول نیست که شخص ظرف غذا را بر دهان گذارد و به صورت مستقیم از آن بخورد. البته این مطلب، [أکل بدون واسطه] در مورد حیوانات صادق است، ولی در مورد انسان چنین نیست که بدون واسطه و مباشرتاً غذا را بخورد.

روایات ذیل نیز مطلب مذکور [عدم انصراف حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره به أکل و شرب بدون واسطه] را تأیید می‎کنند:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (ع) عَنْ آنِيَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ، فَكَرِهَهَا...[1].

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ‌ (ع)؛ أَنَّهُ نَهَى عَنْ آنِيَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ‌[2].

دو روایت مذکور، بر حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره، مطلقا دلالت دارند، یعنی حرمت، به چیزی مثل مباشرت دهان با ظرف، مقید نشده است. بنابراین، أکل و شرب از ظرف طلا و نقره حرام است و فرقی نمی‎کند که أکل و شرب مباشرتاً و بدون واسطه باشد یا اینکه با واسطه صورت گیرد.

مرحوم سید (ره) در ادامه، نوشته است: «بل و كذا إذا وضع ظرف الطعام في الصيني من أحدهما و كذا إذا وضع الفنجان في النعلبكي من أحدهما و كذا لو فرّغ ما في الإِناء من أحدهما في ظرف آخر لأجل الأكل و الشرب، لا لأجل نفس التفريغ، فإنّ الظاهر حرمة الأكل و الشرب لأنّ هذا يعدّ أيضاً استعمالًا لهما فيهما، بل لا يبعد حرمة شرب الچاي في مورد يكون السماور من أحدهما و إن كان جميع الأدوات ما عداه من غيرهما و الحاصل: أنّ في المذكورات كما أنّ الاستعمال حرام كذلك الأكل و الشرب أيضاً حرام. نعم، المأكول و المشروب لا يصير حراماً، فلو كان في نهار رمضان لا يصدق أنّه أفطر على حرام و إن صدق أنّ فعل الإِفطار حرام و كذلك الكلام في الأكل و الشرب من الظرف الغصبي»[3]؛ اگر ظرف غذا در سینی طلا یا نقره باشد، همچنین، اگر فنجان در نعلبکی طلا یا نقره باشد و همچنین، اگر آنچه که در ظرف طلا یا نقره است، به منظور خوردن یا نوشیدن، نه فقط به منظور خالی کردن، در ظرف دیگری ریخته شود، ظاهر این است که أکل و شرب آن حرام است زیرا موارد مذکور نیز استعمال طلا و نقره در أکل و شرب محسوب می‎شود، بلکه بعید نیست که گفته شود که شرب چای در موردی که سماور از طلا و نقره باشد نیز حرام است؛ هرچند که بقیه لوازم [شرب چای]، غیر از سماور [، مثل استکان، نعلبکی و امثال آن،] از طلا و نقره نباشند. نتیجه اینکه همان‎گونه که استعمال موارد مذکور، حرام است، أکل و شرب نیز حرام است. بله، آنچه که خورده می‎شود [مأکول] یا نوشیده می‎شود [مشروب] حرام نیست. پس اگر عمل مذکور، در روز ماه مبارک رمضان باشد [و شخص در ظرف طلا یا نقره روزه خود را افطار کند]، صدق نمی‎کند که گفته شود که با حرام افطار کرده است [اگر افطار، با حرام باشد، باید کفاره جمع داده شود، در حالی که در موردی که مکلف در ظرف طلا و نقره افطار کند، کفاره جمع بر او واجب نمی‎شود، بلکه یک کفاره دادن، کفایت می‎کند]؛ هرچند که صدق می‎کند که گفته شود که فعل خوردنش [، یعنی عملش]، حرام است [چون از ظرف طلا یا نقره استفاده کرده است]؛ کما اینکه در رابطه با أکل و شرب از ظرف غصبی نیز سخن همان است که در رابطه با أکل و شرب از ظرف طلا و نقره بیان شد[، یعنی مأکول و مشروب از ظرف غصبی حرام نیست؛ هرچند فعل أکل و شرب حرام است].

مرحوم شیخ مفید (ره) و بعضی دیگر از بزرگان، بر خلاف مرحوم سید (ره)، علاوه بر حرمت أکل و شرب از ظرف طلا و نقره، به حرمت مأکول و مشروب نیز قائل شده‎اند. صاحب حدائق (ره)[4] نیز در مقام توجیه کلام شیخ مفید (ره)، گفته است که هرچند که نهی، اولاً و بالذات به تناولِ [، یعنی أکل و شرب] مأکول و مشروب تعلق گرفته است، لکن ثانیاً و بالعرض به خود مأکول و مشروب نیز تعلق می‎گیرد. پس گویا مولا با یک نهی، از دو چیز منع کرده است؛ یکی منع از اصل أکل و شرب است و دیگری منع از  مأکول و مشروب است. در نتیجه، طبق نظر شیخ مفید (ره) و تابعین ایشان، اگر مکلف در روز ماه مبارک رمضان با مأکول و مشروب درون ظرف طلا یا نقره، افطار کند، روزه‎اش باطل است و باید کفاره جمع بدهد چون هم کار حرام انجام داده است [افطار] و هم روزه خود را با شیء حرام افطار کرده است [، یعنی مشروب و مأکول نیز حرام بوده است].

به نظر می‎رسد که سخن شیخ مفید (ره) صحیح نیست و حرمت فقط به خود أکل و شرب تعلق می‎گیرد و به مأکول و مشروب تعلق نمی‎گیرد لذا همان‎طور که مرحوم سید (ره) فرمود، اگر شخص در روز ماه مبارک رمضان روزه خود را با مأکول و مشروب درون ظرف طلا یا نقره، افطار کند، دادن یک کفاره کفایت می‎کند چون مشروب و مأکول، حرام نبوده است و فقط اصل أکل و شرب حرام بوده است.

«والحمدلله رب العالمین»