درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهرات تاریخ: 22 آبان 1395 موضوع جزئی: فصلٌ فی حکم الأوانی- احکام أکل و شرب از ظروف طلا و نقره مصادف با: 12 صفر 1438 سال تحصیلی: 96-95 جلسه: 23 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «نعم، المأكول و المشروب لا يصير حراماً، فلو كان في نهار رمضان لا يصدق أنّه أفطر على حرام و إن صدق أنّ فعل الإِفطار حرام و كذلك الكلام في الأكل و الشرب من الظرف الغصبي»[1]؛ بله، آنچه که خورده میشود [مأکول] یا نوشیده میشود [مشروب]، حرام نیست. پس اگر در روز ماه مبارک رمضان در ظرف طلا یا نقره روزه خود را افطار کند، صدق نمیکند که گفته شود که با حرام افطار کرده است [چون اگر افطار، با حرام باشد، باید کفاره جمع بدهد، در حالی که در موردی که مکلف در ظرف طلا یا نقره افطار کند، کفاره جمع بر او واجب نمیشود، بلکه یک کفاره دادن، کفایت میکند]؛ هرچند صدق میکند که گفته شود که فعل خوردنش [، یعنی عملش]، حرام است [چون از ظرف طلا یا نقره استفاده کرده است]؛ کما اینکه در رابطه با أکل و شرب از ظرف غصبی نیز سخن، همان است که در رابطه با أکل و شرب از ظرف طلا و نقره بیان شد[، یعنی مأکول و مشروب از ظرف غصبی حرام نیست؛ هرچند فعل أکل و شرب حرام است].
کلام آقای خویی (ره) مبنی بر عدم ترتب ثمره بر بحث از حرمت مأکول و مشروب
آیت الله خویی (ره) در رد کلام مرحوم سید (ره)، فرموده است که بحث از اینکه آیا علاوه بر أکل و شرب در فرض مذکور، مأکول و مشروب نیز حرام است یا حرام نیست، وجهی ندارد زیرا احکام تکلیفیه، مثل حرمت، وجوب، کراهت، استحباب و امثال آن، بر ذوات خارجیه بما هی ذواتٌ خارجیةٌ، تعلق نمیگیرد؛ مثلاً اگر سخن از حرمت میته مطرح میشود، این حرمت به میته به عنوان یک ذات خارجیه تعلق نمیگیرد، بلکه به اعتبار فعل متعلق به ذات، به میته تعلق میگیرد، یعنی در رابطه با میته چون سخن از خوردن است، فعل تکلیفی حرمت، به خوردن میته تعلق گرفته است. بنابراین، معنی ندارد که گفته شود که میته حرام است زیرا آنچه که حرمت به آن تعلق میگیرد، فعل متعلق به ذات (میته)، یعنی خوردن، است و خودِ ذات نیست لذا حرمت به خودِ میته تعلق نمیگیرد، بلکه به أکل میته تعلق میگیرد. همچنین، وقتی سخن از حرمت خمر مطرح میشود، حکم تکلیفی حرمت بر خودِ خمر بار نشده است، بلکه حرمت بر شرب خمر بار شده است. در مانحنفیه نیز معنا ندارد که گفته شود که مأکول و مشروب، فینفسه حرامند چون مأکول و مشروب، ذاتند و حکم تکلیفی به ذات بما هی ذات، تعلق نمیگیرد، بلکه حکم تکلیفی به فعلِ متعلق به ذات تعلق میگیرد لذا در مانحنفیه نیز فعل حرمت به أکل و شرب تعلق میگیرد و به مأکول و مشروب تعلق نمیگیرد. [2]
نکته دیگری که آقای خویی (ره) در رد کلام مرحوم سید (ره) مطرح کرده است، این است که بحث از اینکه افطار به حرام، موجب کفاره جمع میشود، در موردی است که مفطِر، فینفسه [و با قطع نظر از اینکه مفطِر است،] حرام باشد؛ مثل أکل میته و شرب خمر که فینفسه و در غیر ماه مبارک رمضان نیز حرامند. اگر شخصی در روز ماه مبارک رمضان با میته افطار کند یا با خمر افطار کند، گفته میشود که با حرام افطار کرده است و در این صورت، بر او کفاره جمع واجب میشود. در مانحنفیه نیز أکل و شرب در ظرف طلا و نقره فینفسه حرام است، ولی این حرمت عرضی است زیرا حرمت، به خاطر طلا و نقره بودن ظرف، بر أکل و شرب عارض میشود لذا اگر کسی در روز ماه مبارک رمضان در ظرف طلا یا نقره افطار کند، به حرام افطار کرده است چون أکل و شرب در ظرف طلا و نقره فینفسه حرام است و اگر شخص، در غیر ماه مبارک رمضان نیز در ظرف طلا و نقره أکل و شرب کند، حرام انجام داده است لذا لازم نیست که حرمت، ذاتی باشد [، مثل حرمت أکل و شرب میته و خمر]، تا صدق کند که گفته شود که با حرام افطار کرده است، بلکه افطار به حرام، حرمت عرضی [، مثل مانحنفیه] را نیز شامل میشود و اگر شخصی در روز ماه مبارک رمضان در ظرف طلا یا نقره افطار کند، صدق میکند که گفته شود که با حرام افطار کرده است و کفاره جمع بر او واجب میشود[3].
کلام مرحوم آقای خویی (ره) مبنی بر تفصیل بین أکل و شرب مأکول یا مشروب مغصوب و أکل و شرب از ظرف مغصوب
آیت الله خویی (ره) فرموده است که بین أکل و شرب از ظرف طلا و نقره و أکل و شرب شیء مغصوب با أکل و شرب از ظرف مغصوب فرق هست. أکل و شرب از ظرف طلا و نقره و أکل و شرب شیء مغصوب حرامند، لکن أکل و شرب از ظرف مغصوب حرام نیست و اگر شخصی در روز ماه مبارک رمضان از ظرف مغصوب أکل و شرب کند، به حرام افطار نکرده است، بلکه به مباح افطار کرده است چون آنچه در ظرف مغصوب هست که شخص با آن افطار کرده است، یا مِلک آن شخص است یا اجازه داشته است که آن را بخورد لذا مشروب و مأکول، حرام نیست، بلکه تناول آن مأکول و مشروب حرام است چون مستلزم تصرف در مال غیر است[4].
به نظر میرسد که کلام آیت الله خویی (ره) درست نباشد زیرا فرقی بین أکل و شرب از ظرف طلا و نقره با أکل و شرب از ظرف غصبی نیست چون همانطور که أکل و شرب از ظرف طلا و نقره در غیر ماه مبارک رمضان حرام است و حرمت عارضی دارد، [یعنی حرمت أکل و شرب به خاطر طلا و نقره بودن ظرف است]، أکل و شرب از ظرف غصبی نیز در غیر ماه مبارک رمضان حرام است. بنابراین، همانگونه که آقای خویی (ره) افطار با أکل و شرب از ظرف طلا و نقره را حرام دانسته و موجب وجوب کفاره جمع دانسته است، افطار با أکل و شرب از ظرف غصبی را نیز میبایست حرام و موجب وجوب کفاره جمع میدانست.
«والحمدلله رب العالمین»