تفسیر

تفسیر آیه 104: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا وَ قُولُوا انْظُرْنَا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ»[1]؛ اى افراد با ايمان! (هنگامى كه از پيغمبر تقاضاى مهلت براى درك آيات قرآن مى‌كنيد) نگوييد: «راعنا»؛ بلكه بگوييد: «انظرنا». (زيرا كلمه اول، هم به معنى«ما را مهلت بده!»، و هم به معنى«ما را تحميق كن!» مى‌باشد و دستاويزى براى دشمنان است) و (آنچه به شما دستور داده مى‌شود) بشنويد! و براى كافران (و استهزاء كنندگان) عذاب دردناكى است.

خداوند متعال در آیه مذکور، از ماجرای قوم بنی‏اسرائیل خارج شده است و مؤمنان را خطاب قرار داده است. جالب این است که خطاب‏هایی که از جانب خداوند متعال نسبت به پیروان سایر پیامبران (غیر از نبی گرامی اسلام _(ص)) وارد شده است، خطاب به قوم و قبیله است، مثلاً قوم بنی‏اسرائیل، قوم عیسی (ع) و قوم موسی (ع) مورد خطاب قرار گرفته‏اند، ولی در رابطه با پیروان و امت پیامبر اکرم (ص) از تعبیر «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» استفاده شده است و مؤمنان که دایره آنان گسترده‏تر از قوم و نژاد است مورد خطاب قرار گرفته‏اند.

قابل توجه اینکه، چنین خطاب‏هایی به سوره‏هایی مربوط است که پس از هجرت، بر رسول اکرم (ص) به مدینه نازل شده است زیرا مسلمانان تا زمان حضور در مکّه تشکّل خاصی نداشتند و وقتی به مدینه هجرت کردند، تشکّل پیدا کردند، جامعه مسلمانان شکل گرفت و مسلمانان به عنوان رسمیِ مؤمنین شناخته شدند. اکثر آیاتی که به مبدأ و معاد دعوت می‏کنند و مباحث اعتقادی را مطرح می‏کنند در سوره‏های مکّی قرار دارند و سوره‏هایی که به احکام مربوط می‏شوند، عمدتاً مَدنی می‏باشند.

خداوند متعال در آیه مذکور، مسلمانان را به دقّت در گفتار فرا خوانده است.

تعبیر «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»، بیان گستره عظیم رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) است و از این حکایت دارد که نژاد و قوم برای پیامبر (ص) مطرح نبوده است. بله! اوایل، از واژه قوم استفاده می‏شده است، کما اینکه در روایت آمده است: «اَللَّهُمَّ اهْدِ قَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُون»[2]، ولی هرچه زمان جلوتر رفت، قوم و نژاد رنگ باخت و تشکّلی به نام تشکّل جامعه مؤمنین شکل گرفت و دایره رسالت پیامبر (ص) از زمان، مکان، قوم و نژاد فراتر شد.

به کار بردن تعبیر «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» در خطاب به مؤمنین، در آنها شور و شوق ایجاد می‏کند و گویا آنان را به این دعوت می‏کند که آن‏گونه که متصّف به صفت ایمان هستید، بمانید. امیرالمؤمنین (ع) فرموده است که اسم بدون مسمّی به درد نمی‏خورد: «أَ أَقْنَعُ مِنْ نَفْسِي بِأَنْ يُقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَا أُشَارِكَهُمْ فِي مَكَارِهِ الدَّهْرِ»[3]؛ آیا من به این قناعت کنم (دل‏خوش باشم) که گفته شود که او امير مؤمنان است، اما در سختى‏هاى روزگار شريك و همدرد مردم نباشم.

«الحمد لله رب العالمین»