تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه 85: «ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاَءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»[1]؛ اما اين شما هستيد كه يكديگر را مى‌كشيد و جمعى از خودتان را از سرزمينشان بيرون مى‌كنيد و در اين گناه و تجاوز به يكديگر كمك مى‌نماييد (و اينها همه نقض پيمانى است كه با خدا بسته‌ايد)؛ در حالى كه اگر بعضى از آنها به صورت اسيران نزد شما آيند، فديه مى‌دهيد و آنان را آزاد مى‌سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى‌آوريد و به بعضى كافر مى‌شويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل (تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى) را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود و روز رستاخيز به شديدترين عذاب‏ها گرفتار مى‌شوند و خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد غافل نيست.

 

«عدوان» از ریشه تعدی و عدو است و به معنای تجاوز کردن است و زمانی به کار می‏رود که انسان پای خود را از حدّ و حدود خودش فراتر نهد. «عدوان» به جرم و گناهی گفته می‏شود که در رفتارهای اجتماعی انسان شکل می‏گیرد و طرف مقابل او، انسان‏ها می‏باشند.

 

خداوند متعال در آیه مذکور، «اثم» و «عدوان» را در کنار هم قرار داده است که در بردارنده نکته ظریفی است و آن، اینکه به دامنه گسترده‏ای از زشتی و قباحت اشاره دارد زیرا «اثم» فقط به گناه فردی اشاره دارد و عوارض آن، فقط دامن خودِ انسان را می‏گیرد، اما «عدوان» چیزی فراتر از گناه فردی است و به گناه اجتماعی اشاره دارد زیرا انسان پا روی حقوق دیگران می‏گذارد، بنابراین، در کنار هم آمدن «اثم» و «عدوان» به دامنه گسترده‏ای از زشتی و قباحت اشاره دارد که هم گناه فردی را شامل می‏شود و هم گناه اجتماعی را شامل می‏شود.

 

خداوند متعال در ادامه آیه مورد بحث (آیه85 بقره) به یکی دیگر از رفتارهای ناپسند یهودیان اشاره کرده است و به آنان فرموده است که وقتی به شما خبر داده می‏شود که گروهی از شما را به اسارت برده‏اند، احساس سلبِ آزادی می‏کنید و آنان را آزاد می‏‏کنید، یعنی اگر بعضى از شما به اسارت گرفته شوند، فديه مى‌دهيد و آنان را آزاد مى‌سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى‌آوريد و به بعضى كافر مى‌شويد؟!

 

«اُساری» جمع «اسیر» است. جمعِ «اسیر» به دو صورت آمده است؛ یکی «اُساری» است و دیگری، «اُسرا» است. بعضی معتقدند که این دو جمع با هم تفاوت دارند زیرا «اسرا» به اسیرانی گفته می‏شود که در حین اسارت، در بند و زنجیر نیستند و محدودیت شدید ندارند، اما «اساری» به اسیرانی گفته می‏شود که در حین اسارت، در بند و زنجیرند و بر آنها فشار وارد می‏شود.

 

«تفادوهم» از باب مفاعله و از ریشه «فداء» است. کاربرد این ماده در این باب به صورت «مفاداة» به معنای مبادله دوطرفه اسیران است، به این معنی که اسیران طرف مقابل تحویل داده می‏شوند و اسیران خود را پس می‏گیرند.

 

اما اگر «تفادوهم» به صورت ثلاثی مجرد و به شکل «تفدیه» به کار برده شود، معنای آن تبادل اسرا نخواهد بود، بلکه به معنای پرداخت فدیه و بها، برای آزاد کردن اسیران خواهد بود.

 

خداوند متعال به یهودیان فرموده است که اگر بعضى از شما به اسارت گرفته شوند، فديه مى‌دهيد و آنان را آزاد مى‌سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى‌آوريد و به بعضى كافر مى‌شويد؟!

 

منظور، این است که چرا شما با مشرکین رفاقت کردید و با هم به جنگ پرداختید تا عده‏ای از شما به اسارت درآیند و برای آزادی آنان مجبور به پرداخت فدیه شوید؟ به تعبیر دیگر، اسارت‏ها، نتیجه جنگ و خون‏ریزی است و شما اگر به جنگ نمی‏پرداختید، عده‏ای از شما به اسارت گرفته نمی‏شدند تا برای آزادی آنان مجبور به پرداخت فدیه باشید.

 

خداوند متعال در آخر، آنان را توبیخ کرده و فرموده است که شما به بخشی از دستورات الهی [که پرداخت فدیه و آزاد کردن اسرا باشد،] عمل کرده‏اید و بخش دیگر را [که نهی از جنگ و خون‏ریزی و اخراج یکدیگر از سرزمین‏تان است،] رها کرده‏اید. متأسفانه در جامعه کنونی نیز این مشکلات کم نیست و عده‏ای به بخشی از قوانین و احکام شرع که به نفع آنهاست عمل می‏کنند و از عمل به بخشی که به ضررشان باشد خودداری می‏کنند، مثلاً نماز می‏خوانند، ولی حقوق مردم را رعایت نمی‏کنند.

 

«الحمد لله رب العالمین»