تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه 85: «ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاَءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»[1]؛ اما اين شما هستيد كه يكديگر را مى‌كشيد و جمعى از خودتان را از سرزمينشان بيرون مى‌كنيد و در اين گناه و تجاوز به يكديگر كمك مى‌نماييد؛ (و اينها همه نقض پيمانى است كه با خدا بسته‌ايد) در حالى كه اگر بعضى از آنها به صورت اسيران نزد شما آيند، فديه مى‌دهيد و آنان را آزاد مى‌سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى‌آوريد و به بعضى كافر مى‌شويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل (تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى) را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود و روز رستاخيز به شديدترين عذاب‏ها گرفتار مى‌شوند و خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد غافل نيست.

 

عرض شد که خداوند متعال در این آیه شریفه به پیمان‏شکنی بنی‏اسرائیل اشاره کرده است و فرموده است که شما بر خلاف پیمانی که بسته بودید، به قتل و غارت یکدیگر پرداختید و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون کردید.

 

در ادامه، خداوند متعال به بنی‏اسرائیل و تمام پیروان ادیان الهی هشدار جدی می‏دهد که نباید نگاهشان به آموزه‏های وحیانی، گزینشی و سلیقه‏ای باشد و هر چه را با مذاقشان سازگار باشد قبول داشته باشند و آنچه را که به مذاقشان خوش نیاید، قبول نداشته باشند چون نتیجه این کار جز خواری و ذلّت در دنیا و عذاب در آخرت نیست.

 

آیه شریفه مذکور با حرف «ثمّ» آغاز شده است. حرف «ثمّ» بر فاصله بین معطوف و معطوفٌ‏علیه دلالت دارد و بیان‏گر این مطلب است که بین اقرار کردن و شهادت دادن بنی‏اسرائیل و حقیقت موجود تفاوت و فاصله بسیاری وجود دارد.

 

واژه «هؤلاء» به معنای «الذین» است. در این صورت، معنای آیه این است که [ای بنی‏اسرائیل] شما کسانی هستید که یکدیگر را می‏کشید و جمعی از خودتان را از سرزمینشان بیرون می‏کنید، اما عده‏ای معتقدند که آیه مذکور از نظر بلاغی نگاه کرده است و ترکیب «ثم انتم هؤلاء...» به معنای این است که آیا شما همان انسان‏های گذشته‏اید که به پیمان‏هایی که بسته بودید اقرار کردید و گویا خداوند متعال با این ترکیب به یهودیان می‏فرماید که شما که میثاق الهی را پذیرفتید و به آن اقرار کردید، شما همان انسان‏ها هستید؟! چگونه دستتان را به خون دیگران آلوده می‏کنید و برخی از جمع خودتان ار از سرزمینشان آواره می‏کنید؟

 

واژه «تظاهرون» از ریشه «ظهر» به معنای پشت است که عضوی از بدن است و واژگانی همچون مظاهر و تظاهر و تظاهرات نیز از این ریشه گرفته شده‏اند. واژه «تظاهر» به معنای یاری و پشتیبانی است. خداوند متعال فرموده است که شما علیه هم متحد شدید و پشت به پشت یکدیگر دادید و فرقه‏بندی کردید و اتحاد حقیقی خود را از بین بردید، اما این پشتیبانی در راه سعادت و کمال شما نبود، بلکه یک نوع یاری کردن و پشتیبانی کردنی بود که از گناه و تجاوز سر درآورد.

 

واژه «إثم» به معنای خطا و گناه است، اما در اصل به معنای تأخیر و درنگ کردن است، بنابراین، اگر قرآن، گناه و عصیان الهی را «اثم» نام نهاده است به این دلیل است که گناه، انسان را از رسیدن به ثواب الهی دور می‏کند، یعنی رسیدن به ثواب الهی را به تأخیر می‏اندازد و موجب نقص در شخصیت او می‏شود و به عبارت دیگر، هنگامی که انسان مرتکب گناه می‏شود از نظر خداوند متعال و ذات کبریایی حق تعالی جایگاه حقیقی خود را از دست می‏دهد. پس دلیل اینکه «اثم» به معنای تأخیر است، این است که گناه و معصیت، انسان را از کاروان سعادت و خوشبختی عقب می‏اندازد.

 

البته در واژه «اثم» خصوصیتی وجود دارد که آن را از سایر کلماتی که به معنای خطا و گناه می‏باشند، متمایز می‏کند و آن، این است خداوند متعال واژه «اثم» را در مقابل واژه «برّ» قرار داده است و همان‏گونه که «برّ» به معنای احسان و محبت گسترده است و همه ابعاد را در برمی‏گیرد «اثم» نیز به معنای خطا و گناهی است که از لحاظ زشتی گسترده است. یکی از بهترین راه‏های شناخت مفاهیم این است که برای شناخت کلمات، مفهوم ضد آنها شناخته شود [تُعرفُ الأشیاء بأضدادها]، مثلاً در رابطه با همین واژه «اثم» باید دید که خداوند متعال چه کلمه‏ای را در مقابل این واژه به کار برده است؟ خداوند متعال واژه «اثم» را در مقابل واژه «بِرّ» قرار داده است و فرموده است: «...تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى وَ لاَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ...»[2]، واژه «اثم» در این آیه شریفه در مقابل «بِرّ» که به معنای احسان و محبت گسترده است، آمده است که همه ابعاد فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره را در بر می‏گیرد و در مقابل آن به خطا و گناهی، «اثم» اطلاق می‏شود که از لحاظ زشتی و بدی بسیار گسترده است لذا اطلاق «اثم» به شراب نیز از همین باب است، چون دامنه زشتی و بدی نوشیدن شراب نیز گسترده است.

 

شاعر گفته است:               شَرِبْتُ الإثْمَ حتَّى ضَلَّ عَقْلِى             كذاك الإِثمُ تفْعَلُ بالعُقول‏

 

خداوند متعال فرموده است: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا...»[3].

 

پس اطلاق واژه «اثم» بر شراب به خاطر آثار زشت و گسترده و مخرِّب شراب است، یعنی همان‏گونه که «اثم» اثر تخریبی در جامعه دارد، نوشیدن شراب نیز این اثر تخریبی را دارد چون یکی از خاصیت‏های شراب این است که عقل را زایل می‏کند و عقل که زایل شود حیا و عفت از وجود انسان رخت برمی‏بندد و انسان مرتکب گناهان و جرایم سنگین می‏شود.

 

در روایت آمده است: قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع): إِنَّكَ تَزْعُمُ أَنَّ شُرْبَ الْخَمْرِ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا وَ السَّرِقَةِ، قَالَ: «نَعَمْ إِنَّ صَاحِبَ الزِّنَا لَعَلَّهُ لَا يَعْدُوهُ إِلَى غَيْرِهِ وَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ إِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ زَنَى وَ سَرَقَ وَ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ وَ تَرَكَ الصَّلَاةَ»[4]؛ به امام علی (ع) گفته شد که نظر شما این است که شرب خمر از زنا و دزدی شدیدتر است، آن حضرت (ع) فرمود که بله، فعل زناکار به غیر سرایت نمی‏کند، ولی شارب خمر، وقتی شرب خمر می‏کند، هم زنا می‏کند و هم دزدی می‏کند و هم قتل نفس را که خداوند متعال حرام کرده است، مرتکب می‏شود و هم نماز را ترک می‏کند.

 

حافظ از شراب به ام الخبائث تعبیر کرده است و گفته است:

 

آن تلخ وش که صوفی ام الخبائثش خواند                اشهی لنا و احلی من قبلة العذارا

 

«الحمد لله رب العالمین»