تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه86: «أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لاَ هُمْ يُنْصَرُونَ»[1]؛ اينها همان كسانی می‏باشند كه آخرت را به زندگى دنيا فروخته‌اند؛ از اين رو عذاب آنها تخفيف داده نمى‌شود و كسى آنها را يارى نخواهد كرد.

 

خداوند متعال در آیه قبل، از کسانی سخن به میان آورد که برخی از احکام الهی را اجرا می‏کردند و برخی دیگر از احکام الهی را نادیده می‏گرفتند و یک‏سو نگر بودند و در آیه مورد بحث (آیه86 بقره)، علت این یک‏سو نگری را بیان کرده است و فرموده است که علت و فلسفه این که این افراد به برخی از قوانین و احکام الهی عمل و برخی دیگر را ترک کردند، این بود که این افراد، انسان‏های دنیاگرایی بودند که آخرت خود را به دنیا فروختند و این جماعت، در نگاه قرآن، خریداران زندگیِ فانیِ دنیا شدند. انسانی که آخرتش را به دنیا بفروشد، دین خدا را به سُخره می‏گیرد و آنچه از دین که با مذاق و سلیقه‏اش سازگار باشد را قبول دارد و آنچه را که با سلیقه‏اش سازگاری نداشته باشد، ترک می‏کند.

 

همان‏طور که در جلسه گذشته نیز اشاره شد، دلیل اصلی یک سو‏نگر و بخشی‏نگر بودن، دنیا دوستی است. از مضمون آیه مذکور (آیه86 بقره)، برمی‏آید که میل به دنیا و لذّت‏های زودگذر آن، از انگیزه‏های اصلی و زیربناییِ سرپیچی از فرامین الهی است. رسول گرامی اسلام (ص) در مذمّت دنیا دوستی فرموده است: «حُبُّ الدُّنْيَا رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَة»[2]؛ ریشه تمام اشتباهات و جنایاتی که از انسان سر می‏زند، دوستی دنیا است.

 

برای نابودی هر چیزی باید ریشه آن خشکانده شود. حب دنیا یک حقیقت انکار ناپذیر است که منشاء همه اشتباهاتی است که از انسان سر می‏زند و حتی گاهی موجب انکار اصل معاد می‏شود، خداوند متعال فرموده است: «كَلاَّ بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَ* وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ»[3]؛ چنين نيست كه شما مى‌پنداريد (و دلايل معاد را كافى نمى‌دانيد)؛ بلكه شما دنياى زودگذر را دوست داريد (و هوس‏رانى بى‌قيد و شرط را) و آخرت را رها مى‌كنيد!

 

اعتقاد به معاد از دیرباز، در تعالیم هر پیامبر و در جان هر انسان آشنا و نا آشنای به وحی دیده می‏شود، اما گاهی دنیا دوستی جلو این اعتقاد را می‏گیرد. از شیوه دفن کردن مردگان نیز می‏توان به این واقعیت پی برد، چرا که در گذشته، گاهی مردگان را به حالت ایستاده دفن می‏کرده‏اند زیرا بر این باور بودند که او بار دیگر به زندگی برخواهد گشت، گاهی نیز مردگان را رو به خورشید دفن می‏کرده‏اند تا نشانه‏ای بر طلوع مجدد و زندگی دوباره انسان باشد.

 

ریشه‏یابی این‏گونه باورها بیش از هر چیز، این نتیجه را به دنبال دارد که دیدگاه انسان‏ها نسبت به جریان زندگی و ادامه زندگی در شکل دیگر این‏گونه بوده است که زندگی ادامه دارد و لذا حتی در سختی‏ها و مشکلات نیز حاضر نبوده‏اند که از زندگی دل بکَنَند و لذا چون می‏خواهند از لذت‏های دنیوی بهره ببرند و از مرزهای محدودیت و ممنوعیت بگذرند، اصل معاد را زیر سؤال می‏برند. خداوند متعال فرموده است: «بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ* يَسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ»[4]؛ (انسان شك در معاد ندارد) بلكه او مى‌خواهد(آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قيامت) در تمام عمر گناه كند! (از اين رو) مى‌پرسد: «قيامت كى خواهد بود»!

 

قرآن از رسول گرامی اسلام (ص) خواسته است که از تعلیم این گروه دست بردارد چرا که آنان مفتون حیات دنیا شده‏اند و چشم، گوش و قلب آنان از پذیرش حقیقت عاجز شده است؛ «وَ ذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا...»[5]؛ و رها كن كسانى را كه آيين (فطرى) خود را به بازى و سرگرمى گرفتند و زندگى دنيا آنها را مغرور ساخته... .

 

خداوند متعال در آیه مورد بحث (آیه86 بقره)، فرموده است، خریداران دنیا، فروشندگان آخرتند.

 

واژه «اشتراء» از ریشه «شراء» گرفته شده است و ملازم با واژه «بیع» است. واژه «اشتراء» از الفاظ اضداد است، یعنی هم به معنای خریدن و هم به معنای فروختن است. دنیا دوستان، افرادی هستند که زندگی آخرت را می‏فروشند و به جای آن زندگی دنیا را می‏خرند.

 

سؤال: ممکن است که سؤالی به ذهن خطور کند که برخاسته از ضوابط باب خرید و فروش است. در روایتی از نبی مکرم اسلام (ص) نقل شده است که ایشان فرموده است: «لا بیع الا فی ما تملک»[6]؛ یعنی خرید و فروش جایز نیست مگر در رابطه با آن چیزی که آن را مالک شده‏ای. با توجه به این قاعده، انسان اگر مالک چیزی نباشد چگونه می‏تواند آن را بفروشد؟ در آیه مورد بحث (آیه86 بقره)، انسان مالک حیات دنیا و حیات آخرت نیست، پس چگونه می‏شود گفت که انسان دنیا دوست، حیات آخرت را به حیات دنیا فروخته است؟

 

پاسخ سؤال مذکور، ان‏شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.

 

«الحمد لله رب العالمین»