درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 29 اردیبهشت 1400 موضوع جزئی: تفسیر آیه 86 مصادف با: 7 شوال 1442 سال تحصیلی: 1400-1399 جلسه: 187 |
ادامه تفسیر آیه86: «أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لاَ هُمْ يُنْصَرُونَ»[1]؛ اينها همان كسانی میباشند كه آخرت را به زندگى دنيا فروختهاند؛ از اين رو عذاب آنها تخفيف داده نمىشود و كسى آنها را يارى نخواهد كرد.
در جلسه گذشته، عرض شد که واژه «اشتراء» از ریشه «شراء» گرفته شده است و ملازم با واژه «بیع» است. واژه «اشتراء» از الفاظ اضداد است، یعنی هم به معنای خریدن و هم به معنای فروختن است. دنیا دوستان، افرادی هستند که زندگی آخرت را میفروشند و به جای آن زندگی دنیا را میخرند.
سؤال: ممکن است که سؤالی به ذهن خطور کند که برخاسته از ضوابط باب خرید و فروش است. در روایتی از نبی مکرم اسلام (ص) نقل شده است که آن حضرت (ص) فرموده است: «لا بیع الا فی ما تملک»[2]؛ یعنی خرید و فروش جایز نیست مگر در رابطه با آن چیزی که آن را مالک شدهای. با توجه به این قاعده، اگر انسان مالک چیزی نباشد چگونه میتواند آن را بفروشد؟ سؤال این است که با اینکه انسان، مالک حیات دنیا و آخرت نیست، چگونه در آیه مورد بحث (آیه86 بقره)، خداوند متعال فرموده است که انسانِ دنیا دوست، حیات آخرت را به حیات دنیا فروخته است؟
پاسخ: درست است که معنای حقیقی واژه «اشتراء»، خرید و فروش، یعنی دادن چیزی و سِتاندن چیز دیگر است، اما «اشتراء» یک معنای مجازی و ظریف دیگر نیز دارد که خداوند متعال در آیه مورد بحث، آن معنای مجازی را اراده کرده است و معنای حقیقیِ «اشتراء» را اراده نکرده است. بله اگر معنای حقیقیِ «اشتراء» اراده شده بود، اشکال مذکور، وارد بود، لکن سخن این است که این معنای حقیقی اراده نشده است، بلکه معنای مجازی اراده شده است و آن معنای مجازی این است که وقتی که انسان چیزی را خریداری میکند به آن نزدیک میشود، یعنی گویا آن شیءِ خریداری شده به انسان نزدیک شده و انسان نیز به آن نزدیک میشود و هرگاه انسان کالایی را میفروشد، گویا از آن شیء فاصله میگیرد و دور میشود، در آیه مذکور، نیز معنای فروختنِ حیات آخرت به حیات دنیا این است که انسان از آخرت دور شده است و فاصله گرفته است و به دنیا نزدیک شده است. البته این معنای مجازی نیز بی ارتباط با معنای حقیقیِ «اشتراء» نیست چون در واقع نیز وقتی انسان چیزی را میخرد به آن شیء نزدیک میشود و وقتی آن را بفروشد از آن دور میشود و فاصله میگیرد. پس خداوند متعال در آیه مورد بحث، نتیجه معامله را که نزدیک شدن و دور شدن است، مد نظر قرار داده است و خودِ معامله حقیقی را مدِّ نظر قرار نداده است، به این معنا که گروهی از انسانها به حیات دنیا میپیوندند و به دنیا نزدیک میشوند و از حیات اخروی فاصله میگیرند. پس منظور، این است که انسانهای دنیا دوست، به تصویر غیر حقیقی حیات دنیوی نزدیک میشوند و از حقیقت حیات باز میمانند. هرچه در زندگی دنیا جاری است، انعکاسی از حقیقتی است که در آینه حیات حقیقی، متجلّی است و آنچه بسیاری از انسانها فریفته آن میشوند، فقط تصویر و انعکاسی از زیبایی واقعی و حیات جاودان است، یعنی این دنیا نیز، حقیقت واقعی نیست، بلکه خود این دنیا نیز یک نوع مجاز است که انسانها به لذتهای آن، دلخوش شدهاند. بنابراین، حیات دنیا، مجازی است و حیات اخروی، حقیقت است و کسانی که آخرت را رها میکنند و حیات مجازیِ دنیا را برمیگزینند، همانند کودکانی میباشند که گردنبندی طلا به دست آنها میافتد ولی چون ارزش آن گردنبند را نمیدانند، میشود آنان را با چند اسباببازی گول زد و گردنبد را از دستشان درآورد، یعنی دنیا دوستان با آنچه در دنیا هست، گول میخورند و دلبسته آن میشوند و آخرت خود را به دنیا میفروشند.
«الحمد لله رب العالمین»
[1]. «البقرة»:86.
[2]. محمد بن زين الدين، ابن أبي جمهور، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج2، ص247.