تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تفسیر آیه91: «وَ إِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَ يَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»[1]؛ و هنگامى كه به آنها گفته شود: «به آنچه خداوند نازل فرموده، ايمان بياوريد!» مى‌گويند: «ما به چيزى ايمان مى‌آوريم كه بر خود ما نازل شده است» و به غير آن، كافر مى‌شوند؛ در حالى كه حق است و آياتى را كه بر آنها نازل شده، تصديق مى‌كند. بگو: «اگر [راست مى‌گوييد و به آياتى كه بر خودتان نازل شده، ايمان داريد]، پس چرا پيامبران خدا را پيش از اين، به قتل مى‌رسانديد؟!».

 

خداوند متعال در این آیه شریفه یهودیان را به ایمان آوردن به آیین اسلام دعوت کرده است و بعد به موضع‏گیری یهودیان در قِبال این دعوت اشاره کرده است و فرموده است که یهودیان می‏گویند که ما به چیزی ایمان می‏آوریم که بر خود ما نازل شده باشد. خداوند متعال با ردّ ادعای ایمان بنی‏اسرائیل، کشتنِ انبیای پیشین به دست بنی‏اسرائیل را دلیل کفر و بی‏ایمانی این قوم دانسته است.

 

یکی از نکاتی که در رابطه با آیه شریفه مذکور قابل توجه است، دعوت از یهودیان برای پذیرش دین اسلام است که در ابتدای آیه شریفه مذکور، به آن اشاره شده است، لکن یهودیان گفته‏اند که ما به چیزی ایمان می‏آوریم که بر خود ما نازل شده باشد.

 

در این گفت و شنود، فاعل مشخص نشده است و فعل به صورت مجهول آمده است، لکن روشن است که گوینده این سخن، پیامبر اسلام (ص) است، یعنی پیامبر (ص) است که به دین اسلام دعوت می‏کند و شنونده این سخن نیز یهودیان می‏باشند. علت ذکر نشدن نام پیامبر اکرم (ص)، بزرگداشت و تعظیم پیامبر (ص) است، یعنی خداوند متعال به خاطر تعظیم پیامبر (ص) از ذکر نام ایشان در کنار یهودیان خودداری کرده است لذا خداوند متعال با مجهول آوردن فعل و عدم ذکر فاعل [که پیامبر (ص) است]، شأن پیامبر اکرم (ص) را حفظ کرده است.

 

اما مبنای اینکه پیامبر (ص) یهودیان را به آیین اسلام دعوت می‏کند این است که رابطه ادیان با یکدیگر، رابطه طولی است، یعنی این‏گونه نیست که در عرض نبوّتِ یک پیامبر، سخن از نبوّت پیامبر دیگر نیز مطرح شود، بلکه این رابطه طولی است و با آمدن نبوّت پیامبر جدید، نبوّت پیامبر قبلی تمام می‏شود، بنابراین، در زمان کنونی که عصر نبوّتِ پیامبر (ص) و عصر آیین اسلام است، انسان نمی‏تواند آیین دیگری را در مقابل آیین اسلام برگزیند چون با آمدن اسلام، عصر سایر ادیان تمام شده است و لذا انسان مجاز نیست که بر دین قبلی باقی باشد زیرا اگر بنا بود که پیروی از هر دینی برای پیروانش، حکمی جاودان و باقی داشته باشد دعوت پیروان ادیان پیشین توسط پیامبر بعدی معنا و مفهومی نداشت، پس اینکه پیامبر اسلام (ص) یهودیان را به آیین اسلام دعوت می‏کند حاکی از این است که فقط باید از دستورات دین اسلام و پیامبر اسلام تبعیت کرد و دین اسلام، آخرین دین و پیامبر آن، خاتم النبیین است و بعد از او پیامبری نیامده است و دینی غیر از اسلام پذیرفته نخواهد بود.

 

خداوند متعال فرموده است: «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلاَمِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ»[2]؛ و هر كس جز اسلام (و تسليم در برابر فرمان حق) آيينى براى خود انتخاب كند، از او پذيرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زيانكاران است.

 

در شریعت اسلام مطالبی برای تکمیل ادیان پیشین وجود دارد، یعنی دین اسلام، کامل و جامع است و کمبودها و نواقصی که در ادیان گذشته وجود داشته است را جبران کرده است و آنچه که انسان نیاز دارد به طور کامل در دین اسلام بیان شده است و این گونه نیست که اسلام، پیامبران گذشته را ردّ کند، بلکه دین اسلام، تمامی پیامبران گذشته را تأیید می‏کند و مسلمین نسبت به تمامی پیامبران الهی ایمان دارند و آنها را باور دارند، لکن برای دست‏یابی به کمال مطلق، همه انسان‏ها باید اسلام را به عنوان دین کامل و جامع برگزینند.

 

جالب این است که شیوه رویارویی اسلام با ادیان پیشین، تابع یک روش حساب‏گرایانه است و نوع دعوت اسلام، آرام و به گونه‏ای است که پیروان ادیان گذشته را جذب نماید. خداوند متعال فرموده است: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»[3]؛ بگو: «اى اهل كتاب! بياييد به سوى سخنى كه ميان ما و شما يكسان است كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزى را همتاى او قرار ندهيم و بعضى از ما، بعضى ديگر را غير از خداى يگانه به خدايى نپذيرد.» هر گاه (از اين دعوت،) سرباز زنند، بگوييد: «گواه باشيد كه ما مسلمانيم!».

 

آیه مورد بحث (آیه91 بقره) نیز با لحنی آرام یهودیان را به اسلام دعوت می‏کند و خداوند فرموده است که به آنچه خداوند نازل کرده است، ايمان بياوريد و در ادامه فرموده است که آیین اسلام، تصدیق کننده دین شما است و این گونه نیست که اسلام ادیان گذشته را ردّ کند، بلکه آنها را تأیید و تصدیق می‏کند و آیینی کامل‏تر ارائه می‏دهد که ادیان گذشته را نیز در بر دارد ولی آنچه در ادیان گذشته نبوده است را جبران نموده است و برنامه‏ای جامع و کامل برای انسان آورده است.

 

«الحمد لله رب العالمین»