تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه90: «بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْياً أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَ لِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ»[1]؛ ولى آنها در مقابل بهاى بدى، خود را فروختند كه به ناروا، به آياتى كه خدا فرستاده بود، كافر شدند و معترض بودند که چرا خداوند به فضل خويش، بر هر كس از بندگانش بخواهد، آيات خود را نازل مى‌كند؟! از اين رو به خشمى بعد از خشمى (از سوى خدا) گرفتار شدند و براى كافران مجازاتى خواركننده است.

 

معنای  واژه «بغیاً»

 

«بَغی» به معنای تعدّی و تجاوز از حدّ است. کسی که از مرز تکلیف و حدّ خود بگذرد و پا را از گلیم خود درازتر بگذارد باغی و متجاوز است.

 

نکته: اگر انسان بدون اینکه افراط کند از مرز تکلیفِ وجوبی بگذرد، به سمت بالا می‏رود، مثل اینکه بر انسان واجب است که در طول شبانه‏روز پنج نوبت نماز بخواند و این مرز را شارع مقدس قرار داده است، حال اگر انسان علاوه بر نمازهای پنج‏گانه‏اش، نمازهای نافله را نیز بخواند، به سمت بالا صعود می‏کند و عملش ممدوح خواهد بود و درست است که در این صورت، انسان از حدّ و مرزی که خداوند بر او واجب کرده است، فراتر رفته است و علاوه بر نمازهای واجب، نمازهای مستحب و نوافل را نیز خوانده است ولی باغی نیست، بلکه عملش ممدوح است و این عمل او را به سمت بالا اوج می‏دهد، اما اگر انسان از مرز تکلیف به سمت پایین برود و تفریط کند، مثلاً نماز صبحش را با توجه نخواند و یا آن را قضا کند، در این صورت باغی است و عملش مذموم است و ممدوح نیست.

 

پس تجاوز از حدّ همیشه مذموم نیست، بلکه گاهی ممدوح است و آن، در صورتی است که انسان بیش از وظیفه واجبی که بر عهده‏اش نهاده شده است را انجام بدهد.

 

سؤال: منشأ بغی بنی‏اسرائیل چه بود؟

 

پاسخ: منشأ بغیِ بنی‏اسرائیل، حسادت آنان نسبت به رسول گرامی اسلام (ص) بود. مراد از فضل در جمله «أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ» وحی و نبوت است و این جمله به حسادت بنی‏اسرائیل نسبت به نبی گرامی اسلام (ص) اشاره دارد زیرا آنان معتقد بودند که پیامبرِ موعود باید همانند انبیاء گذشته از نسل بنی‏اسرائیل و اسحاق باشد و چون فهمیدند که پیامبر اسلام (ص) از نسل اسماعیل است به سبب نژادپرستی و قداستِ موهومی که برای خود قائل بودند، نسبت به رسول اکرم (ص) حسادت ورزیدند و در نتیجه، این حسادت منشأ بغی و تجاوز آنان شد.

 

نکته دیگر در رابطه با آیه مورد بحث (آیه90 بقره)، این است که خداوند «ذو الفضل العظیم» است و یکی از برجسته‏ترین مصداق فضل، مقام نبوت است و از آنجا که افعال خداوند متعال بر اساس حکمت است و بر اساس سلیقه نیست لذا خداوند متعال به هر کس که بخواهد مقام فضل و نبوت را عنایت می‏کند، خواه از بنی‏اسرائیل و فرزندان اسحاق باشد یا از فرزندان اسماعیل باشد.

 

«الحمد لله رب العالمین»