تفسیر

تفسیر آیه95: «وَ لَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»[1]؛ ولى آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده‌اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد و خداوند از ستمگران آگاه است.

در آیه قبل، خداوند متعال به یکی از توهمات و اعتقاداتِ بدون پشتوانه یهود و حالت انحصار گرایانه‏ای که در یهود بود، اشاره کرده بود و آن، اینکه یهودیان مدعی بودند که آخرت از آنِ ما است و بقیه مردم در نعمات اُخروی نصیبی نخواهند داشت. خداوند متعال این خیال باطل را مورد نقد قرار داده است و فرموده است که اگر چنین است که شما ادعا می‏کنید، پس هر آیینه آرزوی مرگ کنید، اگر راست می‏گویید.

در آیه مورد بحث (آیه 95 بقره)، خداوند متعال فرموده است که آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده‌اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد و خداوند از ستمگران آگاه است.

«لن»، برای نفی أبد و به این معناست که یهودیان هرگز آرزوی مرگ نخواهند کرد.

سؤال: با اینکه ارتکاب عمل، منحصر به دست نیست چرا در آیه مورد بحث، واژه «ید» به کار برده شده است؟ یعنی با اینکه گاهی ارتکاب عمل با چشم، گاهی با پا، گاهی با زبان و گاهی با اعضای دیگر است و «ید» موضوعیت ندارد پس چرا واژه ید به کار برده شده است؟

پاسخ: دلیل استعمال واژه «ید» در آیه مذکور و همچنین، آیه شریفه: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»[2]؛ فساد، در خشكى و دريا به خاطر كارهايى كه مردم انجام داده‌اند آشكار شده است؛ خدا مى‌خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شايد [به سوى حق] بازگردند! چند وجه دارد؛

وجه اول، این است که چون بیشتر کارها به وسیله دست انجام می‏شود، احتمال داده می‏شود که به همین خاطر در دو آیه مذکور، واژه «ید» به کار رفته است. سابقاً مرسوم بود که وقتی معامله‏ای انجام می‏شد، طرفین دست‏های خود را به هم می‏کوبیدند. کلمه «صفقة» که در باب بیع آمده است نیز به معنای به هم کوبیدن اشاره دارد «الصَّفْقُ: الضربُ الذى يُسْمَعُ له صوت... و التَّصْفِيقُ باليد: التَصويتُ بها وَ صَفَقْتُ له بالبيع و البَيعةِ صَفْقاً، أى ضَرَبتُ يَدى عَلى يَدِهِ»[3]. رسول گرامی اسلام (ص) نیز فرموده است: «بارَك اللّه لَكَ فِي صَفقَةِ يَمينِك»[4]؛ خداوند به بر هم کوبیدن دستت برکت عنایت کند [، یعنی به معامله‏ات برکت دهد].

در کنار «ید» نقش «لسان» نیز پررنگ است، یعنی بیشتر امور انسان به وسیله دست و زبان انجام می‏شود. رسول اکرم (ص) فرموده است: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ يَدِهِ وَ لِسَانِهِ»[5]، مسلمان، كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او آسوده باشند. البته نقش دست از نقش زبان، کلیدی‏تر است، در آیه مورد بحث نیز چون بیشترین مخالفتی که از طرف بنی‏اسرائیل صورت گرفته است به وسیله دست بوده است، واژه «ید» به کار برده شده است.

وجه دوم، این است که کلمه «ید» به دو صورت جمع بسته می‏شود که یکی «أیدی» است و دیگری «أیادی» است. شاید مقصود از تعبیر «بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» که در آیه مورد بحث (آیه95 بقره) به کار رفته است، گروهی از انسان‏ها باشد و منظور این باشد که عدم آرزوی مرگ از طرف یهودیان به خاطر اعمالی است که أیادی آنها که زیر نظر آنها بوده‏اند، مرتکب شده‏اند که به اعتبار «أیادی» که جمع کلمه «ید» است به اشخاص برمی‏گردد، یعنی اشخاصی که از ایادی یهودیان محسوب می‏شدند اعمالی مرتکب شدند که در نتیجه آن اعمال، این افراد که حاکم بودند و به مخالفت با پیامبران الهی می‏پرداختند، آرزوی مرگ نمی‏کردند، کما اینکه أیادی بیگانه نیز به معنای دست‏نشانده‏‏ها و وابسته‏های بیگانگان می‏باشد.

وجه سوم، این است که «ید» به معنای قدرت و مظهر قدرت است و منظور از آیه شریفه که تعبیر «بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» در آن به کار رفته است این است که یهودیان به خاطر اعمال نفوذ و اعمال قدرت کردن در مقابل پیامبران الهی هرگز آروزی مرگ نمی‏کنند.

«الحمد لله رب العالمین»