.

روایت اول: روایتی است که ابوذر غفاری از رسول اکرم (ص) نقل کرده است: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ (ص): «أَ لَا أُعَلِّمُكَ بِعَمَلٍ‏ خَفِيفٍ‏ عَلَى‏ الْبَدَنِ‏ ثَقِيلٍ فِي الْمِيزَانِ؟» قُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ، قَالَ: «هُوَ الصَّمْتُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ تَرْكُ مَا لَا يَعْنِيك»‏^[1].

ابوذر غفاری از رسول اکرم (ص) نقل کرده است که آن حضرت (ص) به من فرمود که دوست داری که تو را عملی که مؤونه کمی برای بدن دارد [و زحمت کمی دارد]، ولی در میزان عمل سنگین است، یاد دهم. عرض کردم که بلی یا رسول الله (ص)، آن حضرت (ص) فرمود که آن عمل عبارت است از سکوت، خوش اخلاقی و رها کردن چیزی که به تو ارتباطی ندارد.  

سه عمل مذکور، جنبه بدنی و بعضی از آنها جنبه فعلی و بعضی دیگر جنبه ترکی دارند.

اولین عملی که زحمت زیادی ندارد، ولی بر سنگینی میزان عمل اثر دارد، سکوت است. خیلی از مشکلات جامعه به خاطر این است که انسان به جای اینکه شنونده باشد، سخن می‏گوید. عده‏ای برای اینکه خود را به سکوت و حرف نزدن وادار کنند، مقداری سنگ‏ریزه در دهان می‏گذاشته‏اند تا مانع از حرف زدن آنها شود. البته باید توجه شود که هر سکوتی خوب نیست و لذا منظور از سکوتی که در کلام حضرت رسول اکرم (ص) آمده است آن سکوتی است که اگر انسان لب به سخن گشاید و بخواهد حرف بزند، ممکن است که مرتکب غیبت، تهمت، دروغ، تحقیر دیگران و... گردد، اما گاهی از اوقات نه تنها سکوت، امر ممدوحی نیست، بلکه لازم است که انسان سکوت را بشکند و سخن بگوید، مثل اینکه انسان در مقام تبلیغ دین و مقابله با بدعت‏ها باید سخن بگوید و جا ندارد که ساکت بنشیند یا اینکه لازم است که انسان در مقام دفاع از حق سخن بگوید و ساکت نباشد. بنابراین، این‏گونه نیست که سکوت در همه حالات پسندیده و سخن گفتن مذموم باشد، بلکه هر کدام به جای خود نیکو است.

سعدی گفته است:       

دو چيز طيره عقل است دم فرو بستن           به وقت گفتن، گفتن به وقت خاموشي

بنابراین، اگر سخن گفتن منجر به گناه گردد، سکوت اختیار کردن بهتر است، کما اینکه سزوار نیست که انسان در مجلس گناه توقف کند و باید آن مجلس را ترک کند. امام صادق (ع) فرموده است: «لَا يَنْبَغِي‏ لِلْمُؤْمِنِ‏ أَنْ‏ يَجْلِسَ‏ مَجْلِساً يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ وَ لَا يَقْدِرُ عَلَى تَغْيِيرِهِ»^[2]؛ سزاوار نیست که انسان در مجلسی که گناه و معصیت انجام می‏شود، بنشیند، در حالی که قدرت بر تغییر جوّ حاکم بر آن مجلس را ندارد. سیره علماء و بزرگان بر این بوده است که اگر در مجلسی، گناهی صورت می‏گرفته است یا جو مجلس را تغییر می‏داده‏اند و یا آن مجلس را ترک می‏کرده‏اند.

دومین عملی که حضرت رسول اکرم (ص) فرموده است که زحمت کمی برای بدن دارد، ولی در میزانِ عمل سنگین است، حُسن خُلق است. حسن خلق به معنای خندیدن نیست، بلکه دایره حُسن خلق خیلی وسیع است و برخورد نیکو با دیگران، امانت‏داری، وفای به عهد، صبر و بردباری و... از اخلاق حسنه شمرده می‏شوند.  

سومین عملی که در عین‏حال که زحمت کمی دارد، میزان عمل را سنگین می‏کند و ثواب زیادی دارد این است که انسان آنچه را که به او مربوط نیست، رها کند. سرک کشیدن در زندگی دیگران و به امور دیگران پرداختن، شایسته نیست و انسان باید از آن خودداری نماید.

روایت دوم: عن مولینا الإمام الباقر (ع): «إِنَّ لِلَّهِ عُقُوبَاتٍ فِي الْقُلُوبِ وَ الْأَبْدَانِ ضَنْكٌ فِي الْمَعِيشَةِ وَ وَهْنٌ‏ فِي‏ الْعِبَادَةِ وَ مَا ضُرِبَ عَبْدٌ بِعُقُوبَةٍ أَعْظَمَ مِنْ قَسْوَةِ الْقَلْبِ»^[3].

امام باقر (ع) در روایت مذکور، فرموده است که خداوند متعال عقوباتی برای قلوب و بدن‏ها دارد که تنگی در معیشت و سستی در عبادت از آن عقوبات است. الزاماً معنای سختی و مشکل، مشکل مالی نیست، بلکه چه بسا شخص ثروتمند باشد، ولی خاطرش آسوده نباشد و همیشه نگرانی و اضطراب داشته باشد. یکی از عقوبت‏ها که مربوط به قلب انسان است این است که خداوند متعال حال عبادت را از انسان می‏گیرد و انسان از عبادتی که انجام می‏دهد لذتی نمی‏برد. هیچ بنده‏ای به عقوبتی بزرگ‏تر از قساوت قلب عقوبت نمی‏شود. قساوت قلب باعث می‏شود که انسان رحم و مروّت نداشته باشد و از هیچ جنایتی فروگذار نکند. نشانه‏هایی از قساوت قلب در جریان کربلا و عاشورا مشاهده می‏شود چرا که امام حسین (ع) اگر فرزند رسول اکرم (ص) هم نبود سزاوار آن همه بی‏حرمتی نبود. جنایاتی که سپاه کفر در کربلا مرتکب شد، همه ناشی از قساوت قلب آن از خدا بی‏خبران می‏باشد وگرنه اگر انسان کمی مروّت و مردانگی داشته باشد، آن همه جنایت را مرتکب نمی‏شود.