فقه

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

عرض شد که در رابطه با مُجزی بودنِ غسل واجب از سایر أغسال در دو مقام بحث می‏شود که مقام اول این بود که مکلّف، غسل جنابت را نیّت کرده است و أغسال واجبه دیگری نیز بر ذمّه اوست که در هنگام غسل کردن از آن أغسال غافل بوده است، سؤال این بود که آیا غسل جنابت، مسقِطِ سایر أغسال نیز می‏باشد یا مسقِطِ أغسال دیگر نیست؟ در دو جلسه گذشته، مقام اول به طور کامل بررسی شد که خلاصه آن، این است که فقها بر إجزاء غسل جنابت از سایر أغسال، تسالم دارند و حتی بر این مطلب، اجماع نقل شده است و همچنین، قدر متیقّنِ از روایت صحیحه زراره که قبلاً به آن اشاره شد نیز غسل جنابت است.

روایت دیگری نیز در رابطه با مقام اول وارد شده است که از حیث دلالت مشکلی ندارد، ولی از حیث سند، مشکل ارسال دارد لذا چون این روایت، مرسله است به عنوان مؤیِّد ذکر می‏شود و خودش نمی‏تواند به عنوان دلیل، مورد استناد قرار بگیرد؛

مرسله جمیل بن درّاج: عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا (ع)؛ أَنَّهُ قَالَ: «إِذَا اغْتَسَلَ الْجُنُبُ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَ عَنْهُ ذَلِكَ الْغُسْلُ مِنْ كُلِّ غُسْلٍ يَلْزَمُهُ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ»[1].

با توجه به اینکه راوی از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بوده است، منظور از «أحدهما»، امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) می‏باشد.

امام (ع) در روایت مذکور، فرموده است که اگر شخص جُنب بعد از طلوع فجر غُسل کند، غسل او از تمام غسل‏هایی که در آن روز بر ذمّه‏اش بوده است، مُجزی خواهد بود.

دلالت این روایت نسبت به محل بحث، صریح است، یعنی بر کفایت غسل جنابت از سایر أغسال دلالت دارد مطلقا، یعنی از اطلاق این روایت فهمیده می‏شود که غسل جنابت از سایر أغسالی که بر ذمّه مکلّف باشد مُجزی است مطلقا؛ اعم از اینکه مکلّف، أغسال دیگر را نیّت کرده باشد یا آنها را نیّت نکرده باشد، لکن مشکلی که این روایت دارد این است که مرسله است لذا چون سنداً مشکل دارد به عنوان مؤیّد می‏توان به این روایت استناد کرد، لکن خودِ این روایت نمی‏تواند دلیلی مستقل باشد.

مقام دوم، این است که شخص، غسل واجبی غیر از جنابت را انجام بدهد، مثل اینکه غسل مسّ میّت کند یا غسل حیض کند و در عین حال أغسال واجبه دیگری، مثل جنابت و غیر آن نیز بر ذمّه‏اش باشد، سؤال این است که آیا غسلی که او انجام داده است از مسقِطِ أغسال واجبه‏ای که در هنگام غسل کردن از آنها غافل بوده است و آنها را نیّت نکرده است- مکلّف از ابتدا آن أغسال دیگر را نیّت کرده است، لکن در هنگام غسل کردن از آنها غافل بوده است- خواهد بود یا مسقِط آن أغسال نخواهد بود؟

 

بررسی مقام دوم

صحیح این است که غسلِ واجبِ غیر جنابتی که شخص انجام می‏دهد از سایر أغسال واجبه‏ای که بر ذمّه‏اش است، مُجزی است، هرچند که در هنگام غسل کردن، آنها نیّت نکرده باشد، کما اینکه از کلام مرحوم سید (ره) نیز همین مطلب استفاده می‏شود چون مرحوم سید (ره)، در مسأله مورد بحث (مسأله 698) فرموده است: «و إن نوى واحداً منها و كان واجباً كفى عن الجميع أيضاً على الأقوى». از کلام مرحوم سید (ره)، استفاده می‏شود که اگر شخص غسل واجبی را نیّت کند از همه أغسالی که بر ذمّه‏اش باشد، مُجزی خواهد بود و لازم نیست که آن غسل که انجام می‏دهد غسل جنابت باشد. دلیل کفایت غسل واجب [که شخص انجام می‏دهد] از سایر أغسال، اطلاق ذیلِ صحیحه زراره است که قبلاً به آن اشاره شد: «... فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَيْكَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْكَ غُسْلٌ وَاحِدٌ...»[2].

از اطلاق این روایت استفاده می‏شود که اگر مکلّف، غسل حیض کند، غسل او از سایر أغسالی که بر ذمّه‏اش است، مثل غسل جنابت، غسل مسّ میّت و امثال آن، مُجزی خواهد بود، هرچند که در هنگام غسل کردن، آنها را نیّت نکرده باشد و با اینکه قدر متیقّن از صدر روایت («إِذَا اغْتَسَلْتَ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَكَ غُسْلُكَ ذَلِكَ لِلْجَنَابَةِ وَ الْحِجَامَةِ وَ عَرَفَةَ وَ النَّحْرِ وَ الْحَلْقِ وَ الذَّبْحِ وَ الزِّيَارَةِ»)، جُنب و کفایت غسل جنابت از سایر أغسال است، لکن ذیل این روایت یک ضابطه کلّی را بیان کرده است و آن، اینکه غسل واحد از همه حقوقی (أغسالی) که بر ذمّه مکلّف است، مُجزی است مطلقا؛ اعم از اینکه آن غسلی که انجام می‏دهد، غسل جنابت باشد یا غسل غیر جنابت باشد.

بر خلاف نظر مرحوم سید (ره) و نظر مختار، عده‏ای گفته‏اند که اگر شخص، غسل واجبی غیر از غسل جنابت را انجام بدهد، مثلاً غسل مسّ میّت کند، غسل او از سایر أغسال واجبه‏ای که بر ذمّه‏اش باشد؛ اعم از اینکه غسل جنابت باشد یا غسل غیر جنابت باشد، کفایت نخواهد کرد و برای سخن خود به روایاتی که در رابطه با حائض وارد شده‏اند، استناد کرده‏اند و گفته‏اند که این روایات بر این دلالت دارند که مکلّف، غسل جنابت و غسل حیض را که بر ذمّه‏اش است در قالب یک غسل می‏آورد و از این روایات استفاده نمی‏شود که اگر شخص غسلی غیر از جنابت را انجام بدهد، آن غسل از سایر أغسال واجبه‏ای که بر ذمّه‏اش باشد کفایت خواهد کرد؛ هرچند که در هنگام غسل کردن از آن أغسال غافل باشد.

روایات ذیل از جمله روایاتی است که این عده به آن استناد کرده‏اند؛

روایت اول: موثقه ابی بصیر: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مِنِ‌ امْرَأَةٍ ثُمَّ حَاضَتْ قَبْلَ أَنْ تَغْتَسِل،َ قَالَ: «تَجْعَلُهُ غُسْلًا وَاحِداً»[3].

از این روایت استفاده می‏شود که مکلّف، غسل جنابت و غسل حیض را در قالب یک غسل انجام می‏دهد و این، حاکی از این است که در هنگام غسل کردن، هر دو غسل را نیّت می‏کند بنابراین، غسلِ واحد به تنهایی از سایر أغسالِ واجبه‏ای که مکلّف در هنگام غسل کردن از آنها غافل باشد و آنها را نیّت نکرده باشد، کفایت نمی‏کند.

روایت دوم: موثقه حجّاج: عَنْ حَجَّاجٍ الْخَشَّابِ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَى امْرَأَتِهِ فَطَمِثَتْ [حیض شد] بَعْدَ مَا فَرَغَ أَ تَجْعَلُهُ غُسْلًا وَاحِداً إِذَا طَهُرَتْ أَوْ تَغْتَسِلُ مَرَّتَيْنِ؟ قَالَ: «تَجْعَلُهُ غُسْلًا وَاحِداً عِنْدَ طُهْرِهَا»[4].

این روایت نیز بر این دلالت دارد که غسل جنابت و حیض را می‏توان در قالب یک غسل آورد ولی این در صورتی است که شخص، هم به غسل جنابت و هم به غسل حیض توجه داشته باشد و هر دو را نیّت ‏کند بنابراین، اگر یک غسل کند و سایر أغسال را نیّت نکند و به آنها توجه نداشته باشد، غسل او از أغسال دیگر مُجزی نخواهد بود.

«الحمدلله رب العالمین»