فقه

خلاصه جلسه گذشته

عرض شد که از اطلاق کلام مرحوم سید (ره) [«و إن نوى واحداً منها و كان واجباً كفى عن الجميع أيضاً على الأقوى»] و همچنین، اطلاق صحیحه زراره [«... فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَيْكَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْكَ غُسْلٌ وَاحِدٌ...»] استفاده می‏شود که اگر شخص غسل واجبی را نیّت کند، آن غسل از همه أغسالی که بر ذمّه‏اش باشد، مُجزی خواهد بود و لازم نیست آن غسلی که نیّت کرده است، غسل جنابت باشد.

در ادامه عرض شد که عده‏ای بر خلاف نظر مرحوم سید (ره) و نظر مختار، گفته‏اند که اگر شخص، غسل واجبی غیر از غسل جنابت را انجام بدهد، مثلاً غسل مسّ میّت کند، غسل او از سایر أغسال واجبه‏ای که بر ذمّه‏اش باشد؛ اعم از اینکه غسل جنابت باشد یا غسل غیر جنابت باشد، کفایت نخواهد کرد و برای سخن خود به روایاتی که در رابطه با حائض وارد شده‏اند، استناد کرده‏اند و گفته‏اند که این روایات بر این دلالت دارند که مکلّف، غسل جنابت و غسل حیض که بر ذمّه‏اش است را در قالب یک غسل می‏آورد و از این روایات استفاده نمی‏شود که اگر شخص غسلی غیر از جنابت را انجام بدهد از سایر أغسال واجبه‏ای که بر ذمّه‏اش باشد کفایت خواهد کرد، هرچند که در هنگام غسل کردن از آن أغسال غافل باشد.

گفته شد که عمده دلیلی که قائلین قول مذکور به آن استناد کرده‏اند موثقه سماعة بن مهران است؛

عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) وَ أَبِي الْحَسَنِ (ع)؛ قَالا فِي الرَّجُلِ يُجَامِعُ الْمَرْأَةَ فَتَحِيضُ قَبْلَ أَنْ تَغْتَسِلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، قَالَ: « غُسْلُ الْجَنَابَةِ عَلَيْهَا وَاجِبٌ»[1].

امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) فرموده‏اند که در فرضی که مرد با زنش جمع شود و قبل از اینکه زن غسل جنابت کند، حیض شود، واجب است که آن زن غسل جنابت را اتیان کند.

گفته‏اند که از کلام امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) که فرموده‏اند که غسل جنابت بر زن واجب است، فهمیده می‏شود که غسل حیض از غسل جنابت کفایت نمی‏کند وگرنه اگر غسل حیض از غسل جنابت مُجزی بود معنی نداشت که غسل جنابت بر آن زن واجب باشد.

در پاسخ، عرض شد که این روایت (موثقه سماعه) نیز همانند روایات قبلی بر عدم کفایت غسل حیض [به عنوان یکی از أغسال واجبه غیر جنابتی] از غسل جنابت دلالت ندارد زیرا این روایت ناظر به این مطلب است که آیا حادث شدن حیض، جنابتی را که قبل از حیض محقق شده بود، رفع می‏کند یا با اینکه زن محدِثِ به جنابت بوده است، به حدث حیض نیز متّصف می‏شود؟ پس در این صورت حیض، رافع جنابت نخواهد بود تا غسل جنابت بر آن زن واجب نباشد بنابراین، آن زن محدث به دو حدث خواهد بود که برای رفع آن دو باید غسل کند [، یعنی هم غسل جنابت و هم غسل حیض بر ذمّه‏اش می‏باشد] بنابراین، منظور از وجوب غسل جنابت بر شخص مذکورِ در روایت، این است که حیض، رافع جنابت نیست، بلکه جنابت نیز همانند حیض، موجِب وجوب غسل می‏شود و بر شخص واجب است که علاوه بر غسل حیض، غسل جنابت را نیز اتیان کند، لکن همان‏گونه که در روایات قبلی اشاره شد، شخص مخیّر است که غسل جنابت را مقدّم بدارد یا اینکه آن را به تأخیر اندازد و بعد از پاک شدن از حیض، با یک غسل واحد، هم غسل حیض و هم غسل جنابت را نیّت کند و اما اینکه گفته شود که اگر زن بعد از پاک شدن از حیض، غسل حیض کند و غسل جنابت را نیّت نکند و از غسل جنابت غافل باشد، غسل او از جنابت مُجزی نخواهد بود، از این روایت فهمیده نمی‏شود.

نتیجه، اینکه اطلاق صحیحه زراره معارضی ندارد و هیچ کدام از روایات مذکور، نمی‏توانند با این روایت صحیحه معارضه کنند بنابراین، انجام غسل واجبِ غیر جنابتی نیز همانند غسل جنابت، مُجزی از سایر أغسال واجبه‏ای که بر عهده مکّلف است، می‏باشد، هرچند که مکلّف در هنگام غسل کردن، آن أغسال دیگر را نیّت نکند و از آنها غافل باشد.

سؤال: اگر غسل حیض، حتی در موردی که شخص، غسل جنابت را نیّت نکرده باشد و از جنابت غافل باشد، رافع جنابت باشد و از غسل جنابت کفایت کند، وجوب غسلِ جنابت بر حائض چه ثمره‏ای خواهد داشت، یعنی با کفایت غسل حیض از غسل جنابت، ثمره وجوب غسل جنابت بر حائض چیست؟

پاسخ: مستفاد از اخبار متقدمه این است که حائض بین اینکه غسل جنابت را به صورت مستقل انجام بدهد و بین اینکه غسل جنابت را به تأخیر اندازد تا خون حیض قطع شود و غسل حیض و غسل جنابت را در قالب غسل واحد انجام بدهد، مخیر است و ثمره تشریع غسل جنابت از ناحیه شارع در فرض مذکور، در موردی که حائض بخواهد بعد از انقطاع خون و قبل از غسل حیض، روزه قضای ماه مبارک رمضان بگیرد، ظاهر می‏شود، یعنی در فرضی که زن از حیض پاک شده است ولی هنوز غسل حیض را انجام نداده است و می‏خواهد روزه قضای ماه مبارک رمضان را بگیرد، ثمره وجوب غسل جنابت بر حائض روشن می‏شود چون در صحت روزه ماه مبارک رمضان، عدم بقاء عمدی بر جنابت و حیض معتبر است، پس اگر مکلّف عمداً بر جنابت و حیض باقی بماند روزه‏اش باطل است و اصلاً شخص نمی‏تواند با حالت جنابت و حیض روزه بگیرد و اما در صحت روزه قضای ماه مبارک رمضان، فقط عدم بقاء عمدی بر جنابت معتبر است و عدم بقاء عمدی بر حیض، در صحت روزه قضای ماه رمضان معتبر نیست پس اگر حیض زنِ حائضی که جنب می‏باشد، قطع شود و او قبل از طلوع فجر غسل حیض نکند ولی غسل جنابت را قبل از طلوع فجر انجام داده باشد، روزه قضایی که می‏گیرد، صحیح است، پس ثمره وجوب غسل جنابت در فرض مذکور، این است که غسل جنابت، مجوِّزِ برای صحت روزه قضا می‏شود.

به علاوه اینکه اگر تمامیّت اخبار متقدمه بر اینکه اگر شخص در هنگام غسل حیض، غسل جنابت را نیّت نکند موجب سقوط غسل جنابت نخواهد شد، پذیرفته شود، عرض می‏شود که به قدر متیقّن از آن اخبار اکتفا می‏شود و قدر متیقّن از روایات این است که مورد این روایات، غسل حیض است، به این معنا که فقط غسل حیض از غسل جنابت کفایت نمی‏کند، اما این روایات نسبت به سایر أغسال واجبه ساکت‏اند و لذا نمی‏توان حکم مربوط به غسل حیض را به سایر أغسال واجبه نیز تسرّی داد بنابراین، عدم کفایت سایر أغسال واجبه [، مثل غسل مسّ میّت] از غسل جنابت از این روایات فهمیده نمی‏شود در نتیجه، سایر أغسال واجبه [غیر از غسل حیض] از غسل جنابت کفایت می‏کنند، هر چند که مکلّف در هنگام غسل کردن، غسل جنابت را نیّت نکرده باشد و از آن غافل باشد.

«الحمدلله رب العالمین»