فقه

مرحوم سید (ره) در ادامه مسأله 698 نوشته است: «و إن نوى واحداً منها و كان واجباً كفى عن الجميع أيضاً على الأقوى و إن كان ذلك الواجب غير غسل الجنابة و كان من جملتها، لكن على هذا يكون امتثالًا بالنسبة إلى ما نوى و أداء بالنسبة إلى البقيّة و لا حاجة إلى الوضوء إذا كان فيها الجنابة و إن كان الأحوط مع كون أحدها الجنابة أن ينوي غسل الجنابة...»[1].

[همان‏گونه که در جلسات قبل، اشاره شد] به نظر مرحوم سید (ره)، اگر شخص هنگامی که غسل می‏کند یکی از آن غسل‏ها را که واجب است نیّت کند، أقوی این است که آن غسل [، همانند غسل جنابت] از همه غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش است، کفایت خواهد کرد، هرچند با اینکه غسل جنابت نیز در زمره غسل‏هایی است که بر ذمّه شخص است، او غسل جنابت را نیّت نکرده است، بلکه غسل واجب دیگری را نیّت کرده است. البته در این صورت، غسلی که شخص انجام می‏دهد فقط نسبت به همان غسلی که نیّت کرده است، امتثال خواهد بود؛ هرچند که از همه أغسال کفایت خواهد کرد و مُجزی خواهد بود.

به نظر مرحوم سید (ره)، در این صورت، غسلی که شخص انجام می‏دهد نسبت به آنچه نیّت کرده است، امتثال است [، یعنی هم امتثال است و هم أدا است] و نسبت به بقیه غسل‏هایی که بر ذمّه‏اش است [ولی شخص آنها را نیّت نکرده است و از آنها غافل بود است، فقط] أدا است [، به این معنا که بقیه غسل‏هایی که بر ذمّه مکلّف بوده‏اند نیز اتیان شده‏اند و مکلّف وظیفه‏اش را انجام داده است ولی غسل او نسبت به آنها امتثال نیست چون امتثال فقط نسبت به آنچه نیّت شده است، صدق می‏کند]، منظور از أدا در مانحن‏فیه أدا در مقابل قضا نیست، در این صورت نیازی به وضو نیست [، یعنی اگر غسل جنابت در ضمن أغسال واجبه باشد و گفته شود که غسلِ غیر جنابتی از غسل جنابت نیز کفایت می‏کند، بعد از غسل، وضو لازم نیست، هرچند که غسل جنابت را نیّت نکرده باشد]، هرچند که احتیاط [مستحب] این است که اگر یکی از أغسال واجبه غسل جنابت است [، یعنی غسل جنابت نیز در بین آن أغسال باشد] غسل جنابت را نیز نیّت کند.

از کلام مرحوم سید (ره) فهمیده می‏شود که در رابطه با لزوم یا عدم لزوم وضو در فرض مذکورِ در مسأله مورد بحث، سه صورت قابل تصویر است؛

اول، اینکه شخص غسل جنابت را نیّت کرده باشد، که در این صورت، وضو لازم نیست.

دوم، اینکه شخص غسل جنابت را نیّت کرده است و غسلی که انجام می‏دهد از سایر أغسالی که بر ذمّه‏اش است کفایت می‏کند که در این صورت نیز وضو لازم نیست.

سوم، اینکه شخص غسل واجب دیگری غیر از جنابت را نیّت کرده است، لکن این غسل از سایر أغسال واجب [که غسل جنابت نیز در بین آن أغسال است] مُجزی است که در این صورت نیز وضو واجب نیست.

سؤال: اگر مکلّف، برای غیر جنابت غسل کند، مثلاً برای مسّ میّت غسل کند و غسل جنابت نیز بر ذمّه‏اش باشد و مبنا این باشد که غسلی که او [به نیّت مسّ میّت] انجام می‏دهد از غسل جنابت نیز کفایت می‏کند، هر چند که در هنگام غسل کردن، غسل جنابت را نیّت نکرده باشد، آیا واجب است که وضو نیز بگیرد یا وضوگرفتن واجب نیست؟

پاسخ: اگر مبنا این است که هر غسلی که شخص انجام می‏دهد بی‏نیاز از وضو است در این صورت، چون شخص برای مسّ میّت غسل کرده است، وضو لازم نیست، ولی اگر مبنا این است که هر غسلی بی‏نیاز از وضو نیست [و فقط غسل جنابت بی‏نیاز از وضو است] یا غسلی که شخص انجام می‏دهد غسل استحاضه متوسطه باشد که رافع حدث اصغر نمی‏باشد در این صورت، وضو واجب است زیرا غسل مسّ میّت یا غسل استحاضه و مثل این دو، هرچند که از غسل جنابت کفایت می‏کنند، لکن مقتضای صحیحه زراره که قبلاً به آن اشاره شد [عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ؛ قَالَ: «إِذَا اغْتَسَلْتَ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَكَ غُسْلُكَ ذَلِكَ لِلْجَنَابَةِ وَ الْحِجَامَةِ وَ عَرَفَةَ وَ النَّحْرِ وَ الْحَلْقِ وَ الذَّبْحِ وَ الزِّيَارَةِ، فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَيْكَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْكَ غُسْلٌ وَاحِدٌ» قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «وَ كَذَلِكَ الْمَرْأَةُ يُجْزِيهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ لِجَنَابَتِهَا وَ إِحْرَامِهَا وَ جُمُعَتِهَا وَ غُسْلِهَا مِنْ حَيْضِهَا وَ عِيدِهَا»[2]] این است که انجام یک غسل از همه غسل‏هایی که بر ذمّه مکلّف است، کفایت می‏کند و مُجزی است لذا وقتی شخص غسل مسّ میّت می‏کند لازم نیست که غسل دیگری برای جنابت انجام بدهد، بلکه همان غسل واحد کفایت می‏کند ولی این روایت بر اینکه غسل مسّ میّت به منزله غسل جنابت است، دلالت ندارد چون اگر غسل مسّ میّت به منزله غسل جنابت باشد تمام آثار مترتبّه بر غسل جنابت که از جمله آنها، عدم وجوب وضو است بر غسل مسّ میّت نیز بار می‏شود چون بدل در حکم مبدلٌ‏منه است، اما این روایت بر نازل منزله بودن غسل مسّ میّت از غسل جنابت دلالت ندارد بنابراین، چون غسل مسّ میّت نازل منزله غسل جنابت نیست همه آثار غسل جنابت بر آن بار نمی‏شود، بلکه تنها اثری که بر آن بار می‏شود این است که شخص بعد از غسل، جُنب نیست و لذا غسل مسّ میّت فقط موجب سقوط امر به غسل جنابت است اما این‏گونه نیست که وضو نیز بر مکلّف واجب نباشد، بنابراین واجب است که شخص بعد از غسل مسّ میّت وضو نیز بگیرد زیرا اخبار وارده[3] که بر عدم لزوم وضو قبل و بعد از غسل جنابت دلالت دارند، به موردی که غسل جنابت یا آنچه که نازل منزله غسل جنابت است، اتیان شده باشد اختصاص دارد و بر عدم لزوم وضو قبل و بعد از غسلی که فقط مسقِطِ امر به غسل جنابت است، دلالت ندارد بنابراین، بعد از غسل غیر جنابتی، وضو واجب است.

اما صحیح این است که همان‏گونه که مرحوم سید (ره) فرموده است، در این فرض نیز وضو واجب نیست و این عدم لزوم به خاطر اخبار نفی وضو قبل از غسل جنابت و بعد از غسل جنابت نیست [چون آن اخبار در رابطه با غسل جنابت می‏باشند]، بلکه به خاطر آن چیزی است که قبلاً به آن اشاره شد و آن، مقتضای آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا...»[4] می‏باشد که حدث را به حدث اصغر و حدث اکبر تقسیم کرده است و فرموده است که وظیفه محدِث به حدث اصغر، وضو گرفتن است و وظیفه محدِث به حدث اکبر، غسل کردن است و چون در فرض مسأله، مکلّف، محدِث به حدث اکبر (جنابت) نیز می‏باشد، وظیفه‏اش غسل کردن است و وضو گرفتن، وظیفه‏اش نیست، یعنی درست است که شخص، غسلی که انجام داده است به نیّت مسّ میّت بوده است، لکن چون غسل جنابت نیز در بین أغسالی که بر ذمّه آن شخص بوده است، وجود داشته لذا این غسل جنابت نیز با انجام غسل مسّ میّت محقق شده می‏شود پس همان‏گونه که اگر شخص، غسل جنابت را انجام بدهد وضو لازم نیست اگر غسل جنابت در ضمن غسلی دیگر، مثل غسل مسّ میّت نیز محقق شود وضو لازم نیست، پس عدم وجوب وضو در فرض مذکور، مستند به این است که حکم به وجوب وضو، مقتضی ندارد.

«الحمدلله رب العالمین»